سقانفارهای مازندران

سقانفارهای مازندران، نماد مشترک تاریخ، فرهنگ، مذهب و معماری منطقه مازندران است که به پیروی از معماری بومی و سنتی شمال ایران ساخته شده است. از معروف ترین سقانفارهای مازندران می توان به سقانفار کیجا تکیه در شهر بابل، شیاده و کبریاکلا در اطراف شهر بابل و آهنگرکلا، زرین کلا و هندوکلا در آمل اشاره کرد. همچنین در تزیین بسیاری از سقانفارهای مازندران ، تاریخ ساخت بنا و نام روستا و کسانی که در ساخت آن همت کرده‌اند ثبت شده است. بیشتر اشعار نوشته شده روی در و دیوار و سقف و بدنه سقانفارهای مازندران مربوط به واقعه کربلا، شرح فداکاری عباس بن علی (ع) برای آوردن آب از فرات برای فرزندان برادرش است.سقانفارها، نمادهای فراموش شده مذهبی در مازندران است که زمانی نه چندان دور شورانگیزترین عزاداری سرور و سالار شهیدان امام حسین(ع) و یاران باوفایش در آنجا برگزار می شد.

سقانفار، سقانپار یا سقاتالار سازه ای چوبی در دو طبقه است که همانند آلاچیقی با پوشش شیب دار و عمدتا از جنس سفالی یا حلب در کنار تکایا ساخته می شد.قسمت بالای این مکان محل قرارگیری نوحه‌خوان بوده و در قسمت پایین نیز به مردم چای داده می‌شد، که به این ترتیب متولیان سعی می‌کردند شرایط حضور مردم در بیرون مسجد و حضور آنها برای برگزاری مراسم را به نوعی فراهم سازند. طبقه زیرین گاهی بنای محصور و گاه تشکیل شده از پایه‌های قطور چوبین است.این سازه های آئینی که هم اکنون تنها تعداد اندکی از آنها در مناطق مرکزی مازندران برجای مانده است، عمدتا در کنار حسینیه ها، مساجد و محوطه گورستان‌ها گورستان ها ساخته شده است و معمولاً موقوفه حضرت ابوالفضل (ع) بوده که ثروتمندان از آن برای شرکت در مراسم سوگواری استفاده می‌کردند.

سقانفارها که در بیشتر شهرهای استان با چوب ساخته می شد، دو طبقه است که طبقه بالایی آن، محل قرارگیری نوحه خوان و طبقه پائین نیز برای پذیرایی از عزاداران با چای، آب و دیگر نوشیدنی ها در نظر گرفته شده است.در همان زمان ها و نیز در زمان حاضر، سقانفارها علاوه بر کارکرد آبرسانی به عزاداران امام حسین(ع) به عنوان چایخانه هم مورد استفاده قرار می گرفته است.سقاتالارها نه تنها از لحاظ معماری مختص منطقه مازندران می باشند، لیکن از لحاظ نقش پردازی ها و خوشنویسی ها نیز در ارتباط با حادثه کربلا و به تصویر کشیدن تمثال مبارک حضرت ابوالفضل و نقوش دینی دیگری می باشند که از لحاظ مذهبی نشان دهنده اعتقاد مردم این سرزمین به ائمه اطهار است.
در زمان های دور که هنوز آب آشامیدنی به صورت لوله کشی شده در هر منزلی وجود نداشت و آب مورد نیاز روستائیان از چشمه ای در داخل یا خارج روستاها تامین می شد، در ایام محرم در سقانفارها ظرف بزرگ و بیضی شکلی قرار می دادند و در آن آب می ریختند تا مردم از آن آب بنوشند و بر قاتلان حضرت اباعبداللـه الحسین(ع) و شهدای کربلا لعنت می فرستادند.

دو طبقه سقانفار از طریق پلکان های چوبی به هم راه دارند ، طبقه اول آن علاوه بر تامین وسایل پذیرایی عزاداران، مکانی هم برای جمع شدن و عزاداری زنان محلی است که غذاهای نذری را شامل آش نذری ،حلوا و خرما میان عزارداران توزیع می کنند.
این بناها همه وقف سردار رشید و پاک کربلا حضرت ابوالفضل(ع) است و به نام ابوالفضلی در میان اهالی مشهورند و همه ساله در دهه محرم و روزهای سوگواری امام حسین(ع) محل برگزاری مراسم هستند.
سقانفارها به طور معمول به صورت دو اتاق روی هم یا دو طبقه به نسبت بزرگ با چوب های مرغوب تراشیده شده ساخته می شدند. تزئینات سقانفارهای مازندران به نام های محلی شیر سر، دهان اژدری، هلا، پَلوِر، تخته، نال و پتک نامیده می شود. سقا تالارها نیز همه اساطیری که به چشم می خورند گویی با آب در ارتباط هستند .
استاد حسین اسلامی در کتاب تاریخ دو هزار ساله ساری می نویسد: بعد از هجوم تیمور، عده ای از سادات به ماوراء النهر تبعید شدند، لیکن در عهد صفویان و وصلت با شاهزادگان صفوی، بار دیگر سادات مرعشی به حکومت مازندران رسیدند، اما این بار تحت نظارت حکومت مقتدر صفوی و تحت نام حاکم و امیر علی در مازنداران حکومت راندند.

منبع:
باشگاه خبرنگاران جوان