خانه مشروطه یزد

خانه مشروطه یزد در محله پیر و برج، کوچه مشروطه شهر یزد قرار گرفته است. خانه مشروطه را در دوره قاجاریان، حدودا ۱۵۰ سال پیش، آقا سید محمد خان (جد اکرمی های یزد) بنیان نهاد و ۶۰ سال پیش، محمود مشروطه آن را خرید و به نام او اشتهار یافت.یکی از خانه های تاریخی یزد که دارای ارزش فرهنگی است متعلق به محمود مشروطه، شخصیتی تاثیرگذار و تاریخی در فرهنگ و هنر یزد است. این فرد کارش را در تئاتر آغاز کرد و سپس پا به عرصه عکاسی گذاشت و حدود ده هزار عکس از او به یادگار مانده است.

معماری خانه مشروطه یزد

با عبور از سردر و هشتی و دالان به حیاط عمارت می‌توان رسید که بخش اصلی خانه و بخش خدماتی در آن واقع شده است. «محمود مشروطه» که وی از سال ۱۳۱۳ فعالیت هنری خود را دررزمینه‌ ی تئاتر آغاز نمود. و ازسال ۱۳۲۱ با پشتکار به عکاسی از آثار و بناهای تاریخی و رویدادهای فرهنگی و هنر یزد پرداخت. او توانسته بود تا پایان عمر، نزدیک به ۱۰ هزار عکس و اسلاید به یادگار بگذارد. درسال ۱۳۳۲ به آموزش نمایش فیلم پرداخت و در این سال‌ها در کنار این فعالیت ها به بازیگری در چند نمایش‌ نامه و فیلم سینمایی بلند پرداخت. عمده فعالیت سینمایی او پس از بازنشستگی از اداره‌ ی کل فرهنگ و ارشاد اسلامی یزد در اسفند ۱۳۵۸ بود که در حدود ۳۰ فیلم کوتاه و بلند مستند و داستانی به ایفای نقش‌ های گوناگون پرداخت، که مهمترین فیلم‌های او عبارت از: ذبیح، سفیر، مار، خمره، تار و پود، پلّکان و جستجوگر بودند
از نظر فرهنگی خانه مشروطه دارای ارزشهای خاصی است که حضور شخص محمود مشروطه به عنوان شخصیتی فرهنگی و تاثیرگذار در تاریخ معاصر فرهنگ و هنر یزد موضوعی است که به همراه ارزش‌ های کالبدی خانه و بافت پیرامون آن قابل توجه است.

این بنا خانه ای است یک طبقه، که فضاهای آن با نظمی کامل در اطراف یک حیاط نشسته اند. با عبور از سردر و هشتی و دالان، می توان به حیاط رسید. در کنار بخش اصلی خانه، بخش خدماتی واقع است، متشکل از اسطبل و حیاط و ورودی حیاط. این بخش در شمال بستر خانه و دور از حیاط قرار دارد.از ویژگی‌ ها و مشخصات خانه‌ های یزد، سادگی و بی پیرایگی آنهاست به نحوی که معمار در عین توجه به عناصر تلطیف کننده فضا و عواملی که به خلق زیبایی در بنا منجر می‌شود از تزئینات زیادی استفاده نکرده و خانه مشروطه نیز از این قاعده مستثنی نیست.

حیاط و فضاهای اطراف آن، همه قاعده هایی منظم با اشکال کامل هندسی دارند؛ لیکن با نظر به برش افقی بنا معلوم می شود که شکل زمین بسیار نامنظم و بی قاعده استدر حیاط حوضی در وسط قرار دارد که در دو طرف آن باغچه وجود دارد. اولین چیزی که در حیاط به چشم می‌خورد وجود پنجره‌هایی با قاب‌های نسبتا هم اندازه است. چیزی که این خانه را متمایز می‌کند این است که دارای فضای ایوان با رواقی قابل اعتنا نیست، در حالی که تعبیه چنین فضایی در خانه‌های یزد رایج بوده است.
معمار بنا حیاط خانه را تقریبا در مرکز بزرگترین بخش بستر طرح قرار داده و فضاهای مختلف منظم القاعده را در اطراف آن جای داده و سرانجام، قناسی های زمین را با ضخیم گرفتن جرزها و دیوارها و در بعضی نقاط با احداث فضاهایی فرعی و کم اهمیت، چون انبار و پستو پنهان کرده است.

فضاهای هر جبهه از حیاط به گونه ای استقرار یافته اند که بر مرکز تاکید کنند. در میانه جبهه جنوبی یا پر سایه حیاط، اتاقی بزرگ جای گرفته و در مرکز جبهه آفتاب گیر رو به آن نیز، یک سه دری قرار دارد. جبهه های شرقی و غربی شامل این عناصر است: یک اتاق در میانه (عنصر مرکزی)؛ دو راهرو در طرفین؛ دو اتاق در دو کنج نما.
در نظر به طرح نماهای حیاط، تکرار عناصر مشابه، یعنی پنجره هایی با قابهای نسبتا هم اندازه، اولین چیزی است که به چشم می آید. قاب هایی که گاه به هم نزدیک شده و در هر نما بخش متشخصی را پدید آورده اند و گاه با تغییری در تقسیمات افقی آنها، در میان نظم ساده نماها، نقطه ای بارز پدیدار شده است. قاب های نمای جنوبی حیاط بلندتر است. بدین گونه، بدون تغییر مهمی در طرح کلی، نمای این جبهه از دیگر جبهه ها متمایز شده است. ازجمله تزیینات خانه مشروطه می‌توان به کتیبه هفت رنگ، کتیبه آجری سردر ورودی، کتیبه سردر ورودی هشتی، طاقچه‌ها و رف‌ها، شومینه و ملحقات آن، تکنیک ‌های مختلف آجرچینی در بنا و … اشاره کرد.
خانه مشروطه به لحاظ موقعیت جغرافیایی در قسمت شرقی محله پیربرج که به محله شاهزاده فاضل معروف است قرار دارد که از جهت شمال به محله قلعه کهنه و ایلچی‌خان، از جنوب به محلات سرباز و دروازه مهریز، از شرق به محله گازرگاه و از غرب به محله دارالشفاء محدود است.