خانه بصیرالسلطنه شیراز

خانه بصیرالسلطنه شیراز یا خانه حاج عماد الملک بصیری مربوط به دوره پهلوی اول است . این بنا در شیراز، خیابان منوچهری، پلاک ۸۲ واقع شده است . این اثر در تاریخ ۸ مرداد ۱۳۸۱ با شمارهٔ ثبت ۶۰۴۴ به‌عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده است. خانه ‌بصیری‌ها یکی از منحصربه‌فرد‌ترین خانه‌های تاریخی شیراز محسوب می‌شود که این روز‌ها وضعیت مناسبی ندارد. آنطور که کار‌شناسان و پژوهشگران میراث‌فرهنگی می‌گویند، حتی تملک سازمان میراث‌فرهنگی هم نتوانسته مانع فرسایش و تخریب‌های جدی این خانه تاریخی شود.

مجموعه بصیر السلطنه

مجموعه بصیری‌ها متعلق به شخص بصیرالسلطنه، مباشر ایلخانی قشقایی بوده است. این فرد پس از مرگ ایلخانی بزرگ در محله سنگ سیاه که یکی از محله‌های اعیان نشین شیراز بوده و مجموعه‌هایی چون بنای مشیر و مجموعه ایلخانی در آن قرار دارد اقدام به ساخت مجموعه‌ای با نام بند بصیرالسلطنه می‌کند. هم‌اکنون این مجموعه مشتمل بر چند حیاط است که امروزه فقط دو حیاط از آن با نام مجموعه بصیری ثبت آثار ملی شده است.

چكيده خانه تاريخی بصيری در شهر شيراز و در محدوده بافت تاريخی قرار دارد اين خانه در محله سنگ سياه و در گذرحاج زينل در كنار بازارچه حاج زينل قرار دارد، اين گذر از يك سو به خيابان احمدی و از سوی ديگر به گذر سنگ سياه و دروازه كازرون محدود می شود. اين خانه از شيوه و سبك معماری سنتی و بومی خانه های با الگوی ميانسرادار پيروی می كند.

محله سنگ سیاه

وجه تسمیه محله سنگ سیاه به دلیل وجود سنگ سیاهی بر آرامگاه سیبویه بوده که اهالی شهر، آن محله را سنگ سیاه می خواندند . محله سنگ سیاه از شمال به محله سرباغ و میدان شاه ، از جنوب به دروازه کازرون ، از غرب به باروی شهر و از شرق به محله سردزک محدود می شود. بناهای شاخص آن محله عبارتند از : بقعه بی بی دختران ، حمام و مسجد ایلخانی ، مسجد و حسینیه مشیر، بازارچه و کلیسای ارامنه ، حسینیه کردها ، خانه فروغ الملک ، خانه سعادت ، خانه ضیائیان ، بازارچه حاج زینل و بقعه سید حاجی غریب ( سید تاج الدین غریب ) .

به محدوده مکانی که خانه بصیری در آن بنا شده است، بازارچه حاج زینل می‌گویند که بی‌شباهت به کوچه‌های پشت بازار تهران نیست. نبش کوچه‌ای فرعی و البته بی‌نام (بدون تابلو شهرداری) درِ آهنی بزرگی را خواهید دید که در میان دیوارهای آجری یک بنای نیمه‌مخروبه محبوس شده است.
قسمت‌هایی از این خانه شامل بام مجاور حوض‌خانه، سقف شیروانی حوض‌خانه، طاق فروریخته ضلع غربی عمارت، ازاره‌های سنگی ضلع غربی، قرار است با اعتبار تخصیص یافته، مرمت شود. خانه بصیرالملک، یکی از خانه‌های تاریخی شیراز است که در محله سنگ‌سیاه و محدوده بازارچه حاج زینل در کوچه‌ای فرعی، قرار گرفته است.

معماری بنا

این خانه که در دوره قاجار احداث شده است، دارای بخش‌های مختلفی بوده و طی سال‌های گذشته با تغییراتی جزئی، همه بخش‌های آن به‌عنوان مسکونی مورد استفاده قرار گرفته است. ساختمان سرطویله، حوض‌خانه و حیاط مسکونی، سه بخش اصلی این خانه را تشکیل می‌دهد.هرچند مرمت بناها تقریبا به‌گونه‌ای انجام گرفته که رنگ آجر و نوع چوب و ملات‌ها، رنگ به کار رفته در مرمت کاشی‌ها و سردرها آن‌ها را تازه‌ساخت نشان می‌دهد، با ورود به خانه‌های قدیمی روح مکان شما را در تاریخ به عقب می‌کشاند و می‌توانید حس وجودی مردمانی را که در آن می‌زیسته‌اند، درک کنید.

با اینکه قسمت اندرونی خانه کاشی‌های بسیار دارد و دور تا دور حیاط با ازاره‌ها، نرده‌های فلزی ظریف، ستون‌های کنده‌کاری‌شده، کاشی‌های به رنگ آبی، سبز، فیروزه‌ای و سیاه، در‌های چوبی اتاق‌ها که به‌سمت حیاط باز می‌شوند، آینه‌هایی که داخل اتاق‌ها درون دل دیوار جا گرفته‌اند و از حیاط خانه مشخص هستند و همگی عناصری با ظرافت هستند، باز فضای این بخش از خانه کمتر مرموز است.

از حیاط اول عبور می‌کنید و به ساختمانی دوطبقه می‌رسید که در وسط حیاط آن یک حوض قرار دارد و با پله‌هایی باریک اما بلند که یک نیم‌دایره را می‌پیمایند، به طبقه دوم می‌رسد. پله‌ها کاشی‌های آبی و سفید دارند. به‌دلیل تیرهای چوبی به کار رفته در سقف و دیوارها به‌نظر این بخش از بنا از سایر بخش‌های آن قدیمی‌تر است.

سقف آینه‌کاری که می‌توانست آب حوض زیرش را در زمان حیاط اعضای خانه در خود بنمایاند، هم‌چنان از هرگونه گزندی در امان مانده اما همچنان صدای متصدی خانه می‌آید که از وسط اتاق‌ها حرکت نکنید که امکان ریزش سقف هست.