کانال عضدی خرمشهر، از مهم ترین آثار تاریخی و مکان های دیدنی خرمشهر است. این کانال جهت ارتباط رودخانه کارون به اروندرود و کوتاه کردن مسیر اهواز-بصره احداث شده است. طبق روایات تاریخی نخستین بار اسکندر مقدونی این کانال را دایر کرد و برخی منابع به حفر آن در عهد عضدالدوله دیلمی و بین سال های ۳۲۴ تا ۳۷۲ هجری قمری اشاره دارند. حفاری کانال که ۴۶۰۰ متر طول و ۲۰۰ متر عرض دارد، ۴۷ سال طول کشیده است. کانال عضدی شهر خرمشهر را به دو قسمت جنوبی و شمالی تقسیم می کند.
یکی از شاهکارهای دیرینه معماری، مهندسی موجود خوزستان، آبراهه ای است که امروزه از میانه شهر خرمشهر عبور می کند. دست کم با ۲ نام «کانال عضدی» و «نهر حفار» شناخته می شود. این آبراهه مصنوعی و دست کند بشر که به باور عموم مورخان ایرانی در قرن چهارم هجری در دوره آل بویه و زمان امارت عضدالدوله دیلمی ساخته شده است. با توجه به حفاری و کندن آن با عنوان «حفار» نیز موسوم شده است. از نظر کارکردی با کانال سوئز در مصر شباهت دارد، هرچند از لحاظ ابعاد عظمت کانال عضدی با طول حدودی چهار هزار و ششصد متر قابل قیاس با کانال سوئز با طول ۱۹۳.۳ کیلومتر نیست.
هدف از ساخت کانال عضدی
هدف اصلی ساخت این سازه نیز آن بوده تا رود کارون را با طی مسیر بسیار کمتری به اروندرود (شط العرب) متصل کنند. احتمالا فاصله اهواز-بصره کمتر شود چراکه تا پیش از ساختن آبراهه عضدی شناورها ناچار بودند با عبور از بهمن شیر و طی مسافتی طولانی شبه جزیره آبادان را دور بزنند و آنگاه وارد اروند رود شوند. درحقیقت، با ساخت همین آبراهه بود که منطقه عمومی آبادان امروزی به شکل جزیره درآمد.
نقش تاریخی این آبراهه در وهله نخست ایجاد تسریع بسیار در تجارت رودخانه ای میان اهواز-محمره-بصره-خلیج فارس بوده است. در وهله دوم باعث شکل گیری و گسترش سریع شهر محمره/خرمشهر در ساحل همین آبراهه در زمان واگذاری امتیازنامه آزادی کشتیرانی به برادران بریتانیایی لینچ در سال ۱۸۸۸ میلادی بوده است. تحولی که با کشف و استخراج نفت در مسجد سلیمان در سال ۱۹۰۸ برای عمران و آبادی خوزستان اهمیتی دو چندان یافت. این را هم فراموش نکنیم در زمان تجاوز صدام در سال ۱۳۵۹ شمسی به ایران. وجود همین آبراهه باعث پیشگیری از سقوط شهر استراتژیک آبادان (و طبعا روستاها و شهرهای مرتبط با آن) شد.
لازم به ذکر است که در سده ۱۹ میلادی بندر محمره در ساحل حفّار ساخته شد. که این بندر در سده ۱۹۳۰ میلادی به خرمشهر تغییر نام یافت.
مطالب مرتبط :