شهر شهداد

شَهداد شهری است در استان کرمان ایران. شهداد در بخش شهداد شهرستان کرمان قرار دارد. این شهر در حدود ۱۰۰ کیلومتری کرمان، مرکز استان و در کنارهٔ باختری دشت لوت قرار دارد. نام شهداد در گذشته «خبیص» بوده‌است.

جغرافیای شهداد
شهداد با نام تاریخی خبیص و جمعیت ۱۵۰۰۰ نفری، در ۷۰ کیلومتری شمال شرق کرمان، در حاشیه باختری لوت مرکزی قرار گرفته‌است و کویری‌ترین بخش استان کرمان به شمار می‌رود. این ناحیه از کرمان، هیچگاه مورد توجه باستان شناسان نبود، زیرا تصور وجود تمدن باستانی در صحرای خشک لوت غیر ممکن بود. اولین هئیت کاوش در سالهای ۱۳۴۶ به سرپرستی دکتر احمد مستوفی- از موسسه جغرافیایی دانشگاه تهران – برای بررسی موقعیت جغرافیایی دشت لوت و اطراف آن وارد آنجا شدند و در حین اکتشافات خود « چاله تکاب » به تعدادی سفال برخورد کردند که قسمتی از آنها از زمین بیرون و این آثار نشان از وجود تمدنی پیشرفته در این ناحیه بود. درفش شهداد کهن‌ترین درفش یافت شده در ایران است که اکنون در موزه ملی نگه داری می‌شود .

گروهی از باستان شناسان، شهداد را کلیدی برای شناخت فعالیتهای اجتماعی و فرهنگی تمام منطقه جنوب شرقی ایران در هزاره سوم ق.م می‌دانستند. عده‌ای هم آنرا با شهر گمشده سومری آراتا منطبق می‌دانستند ( آراتا: در گل نوشته سومری نام آراتا بسیار به کار رفته‌است. طبق متون سومری آراتا سرزمینی بود در شرق انشان. هانسمن انگلیسی، سرزمین انشان را همان فارس می‌داند و شهر سوخته واقع در استان سیستان را شهر حماسی آراتا می‌دانست، اما اکتشافات بعدی در استان کرمان این موضوع را اثبات کرد که آراتا همان شهداد کرمان است. شهداد مرکز ایالت آراتا بود که یکی از چند ایالات خود مختار امپراتوری عیلام به شمار می‌رفته و دارای اجتماعی شکل یافته و منسجم بود. علاوه بر حاکم و حکومت، دارای طبقات اجتماعی و اصناف بود ). کشف گورستان شهداد از مهمترین اکتشافات باستان‌شناسی دوران معاصر است. از آنجاییکه پیشینیان، بنا بر اعتقادشان به اینکه بعد از مرگ در دنیایی دیگر محتاج آب و غذا و مسکن خواهند بود، تمامی متعلقات خود، از ظرف و لباس گرفته تا زیورآلات را با خود به گور می‌بردند. به علت جهت گردش خورشید گورستانهای شهداد اغلب شرقی، غربی هستند. ساکنان شهداد، از افراد بزرگ و سرشناس خود از جمله حکمرانان، کاهنان، مجسمه‌هایی می‌ساختند و پس از فوت آنها در هنگام تدفین آنرا با اشیای دیگر در گور جای می‌دادند.در بین مجسمه‌ها، تعداد زیادی مجسمه زن نیز وجود دارد. همچنین قدیمی ترین درفش کشف شده در جهان با عنوان درفش شهداد در این منطقه بوده . به گفته بسیاری از محققین گرمترین نقطه زمین در ۷۵ کیلومتری این محل قرار دارد.
اعتقادات دینی شهداد باستان
ساکنین شهداد در هزاره‌های پیش معتقد به انواع ارباب بودند. یکی از خدایان مورد پرستش، الهه حامی حیوانات بود که در نقشهای مختلفی به صورت انسان شاخدار ترسیم می‌کردند. مردم برای دفع بلا نزد این الهه حامی حیوانات قربانی می‌کردند. اما در تمامی صحنه‌هایی که از قربانی کردن باقی‌مانده، فقط قربانی حیوان به چشم می‌خورد و نشانی از قربانی انسان وجود ندارد. خدای دیگر آنها، الهه رستنی‌ها بود برای بازگرداندن مراتع از او کمک می‌خواستند. خدای دیگر آنها، الهه آب بود؛ از او یاری می‌طلبیدند تا با فرستادن باران و پر آب نمودن رودها، خواسته بندگان را جامه عمل بپوشانند. خدای آب در این منطقه کویری به علت شرایط خاص آن از اهمیت ویژه‌ای برخوردار بود. نحوه پوشش این الهه‌های نگهبان به این شکل بود که، تنه بالایی آن الهه معمولاً لخت بود و از کمر به پایین دامنی بر تن داشت. این نوع پوشش به احتمال زیاد همان نحوه پوشش اقوام کرمانی را در هزاره سوم ق.م نشان می‌دهد.
باورهای عامیانه

از اعتقاد کهن اقوام این سرزمین (کرمان)، مراسم سنتی سده‌است که قرنها پیش از دین زرتشت در ایران رایج بوده‌است و تا قبل از صفویه برگزاری آن در مناطق مختلف وجود داشته اما امروز فقط در کرمان بر‌گزار می‌شود. کشاورزان کرمانی بر این باور بودند که با افروختن آتش ساده، ستاره‌ای به زمین می‌آید. از جمله باورهای دیگر آنها، برگزاری مراسم باران است، که هم در مازندران و هم در کرمان بر‌گزار می‌شود. به این شکل است که عده‌ای از مردم به خصوص نوجوانان مواد اولیه را برای پختن آش فراهم می‌کنند و ضیافتی ترتیب می‌دهند و دعا می‌کنند، در یکجا هم، با کتک زدن کودکی صغیر و یا یتیم و یا گریاندن او دعا می‌کردند که باران ببارد.
هنر باستانی شهداد

ساکنان شهداد، در هنر از تکنیک بسیار پیشرفته‌ای برخوردار بودند. سفال گران با مهارت و سلیقه بسیار، سفالها را با طرحهای زیبایی می‌آراستند و با بهره گیری از طبیعت، نقوش حیوانات و گیاهان را در رنگهای سیاه روی سفال می‌کشیدند. هنر دیگر مردم شهداد، سنگ تراشی بود که با مهارت تمام از سنگ مرمر ظروف مختلف را می‌ساختند. هنر بعدی آنها، فلزکاری بود که در آن زمان، بی مانند بود و حتی در این منطقه کوره‌هایی برای ذوب فلزات و فلز کاری نیز به دست آمده‌است که شهداد را به یک شهر صنعتی تبدیل می‌کند. از جمله تصاویری که بر روی این فلزات دیده می‌شود، نقش مار است. این حیوان بدون شک مورد احترام، کویر نشینان شهدادی بوده‌است. آنها همچنین پلاکهای منقوش به مار، به عنوان طلسم و برای جلوگیری از گزند بلاهای زمینی و آسمانی استفاده می‌کردند. از جمله کشفهای جالب گورستان شهداد، تعدادی ماکت سنگی ساختمان بود که احتملاً ماکت معبد خدای باران بوده‌است. در بامهای تمامی این ماکتها، زائده‌ای ظرف مانند وجود دارد که نشانگر ظروف بزرگی است که کاهنان به احتمال زیاد برای جمع آوری آب باران بر پشت بام این معابد قرار می‌دادند. از این آب برای امور مذهبی و تطهیر نیز استفاده می‌کردند.
پیشینه

شهر باستانی شهداد با دیرینگی ۶۰۰۰ ساله در سال ۱۳۴۷ خورشیدی توسط کاوشگران سازمان میراث فرهنگی ایران کشف شد. این محوطه به نام محوطه تاریخی، باستانی و صنعتی آراتا نام‌گذاری شده‌است. قدیمی‌ترین درفش فلزی جهان از این کاوشگاه به‌دست آمده‌است.

امام زاده زید (ع) در این شهر قرار دارد از دیدنی‌های شهداد می‌توان به این مکان‌ها اشاره کرد: ﻗﻠﻌﻪﻫﺎی کﻬﻨﻪ– آب انبار حاج محمد تقی – رﻣﻮک– ﭼﻐﻮکی – ﺑﻬﺮام – ﮔﻮرﺳﺘﺎنﻫﺎی ﺑﺎﺳﺘﺎنی– کﺎرﮔﺎه ﻓﻠﺰ کﺎری ﺑﺎﺳﺘﺎنی – آﺳیﺎب آبی – ﺑﺎغ ﺷﻬﺮداری و ﺑﺎغ کﺸﺎورزی.