شب یلدای ۱۴۰۲ چیکار کنیم ؟

شب یلدای ۱۴۰۲ در پیش است. شب یلدا یا همان شب چله در فرهنگ ایرانیان باستان جشنی بوده که در آخرین روز پاییز برگزار می‌شد و این رسم زیبا تا کنون نیز ادامه دارد. این جشن در۳۰ آذر هر ساله برگزار میشود به عنوان جشنی از جانب ایرانیان باستان به مناسبت بازگشت نور و روز بلندتر در پس از طولانی‌ترین شب سال، مورد جشن و ستایش قرار می‌گرفت.

شب یلدا و رسوم مرتبط با آن، هنوز هم در جای جای ایران و توسط برخی از ایرانیان در سراسر جهان جشن گرفته می‌شود. این جشن به عنوان یکی از آثار فرهنگی باستانی ایران، همچنان در جامعه ایرانی جایگاه ویژه‌ای دارد و به عنوان یکی از جشن‌های مهم و سنتی به شمار می‌رود.امسال شب یلدا پنج شنبه است و کارمندان و دانش آموزان با خیال راحت می توانند شب نشینی کنند و از این شب لذت ببرند.

شب یلدا در شهر‌های مختلف کشور به شب چله معروف است، این شب در ایران پیشنیه دیرینه‌ای دارد و مردم در این شب با شرکت در شب‌نشینی‌های طولانی و خوردن انواع میوه و تنقلات سعی در بهتر گذراندن طولانی‌ترین شب سال دارند. با این وجود مردم در شهر‌های مختلف برای استقبال نخستین روز از سردترین فصل سال میراث دار آیین‌های مختلف هستند و این شب کهن را با رسم و رسوم خاص خود پاس می‌دارند و چله برایشان نمادی از شادی و سرور می‌شود.

رسم شب چله ای عروس

شب چله‌ای اسم یکی از آداب و مراسم شب یلدا است که در آن، خانواده داماد در شب یلدا اولین سال ازدواج یا عقد عروس و داماد به منزل خانواده عروس می‌روند و کادو‌هایی را به عروس هدیه می‌دهند. گاهی اوقات خانواده عروس هم به نشانه احترام، هدیه‌هایی را به داماد می‌دهند، اما در اصل رسم این است که خانواده عروس تنها مسئولیت پذیرایی و میزبانی از خانواده داماد را به عهده بگیرند.

البته فراموش نکنید که هر چند این رسم جزو عرف خانواده‌های عروس و داماد جای خود را باز کرده است، ولی مراسم شب چله‌ای بنا بر وسع هر دو خانواده برگزار می‌شود و نباید ارزش مادی هدیه‌ها ملاک قرار گرفته و حتی باعث ایجاد دلخوری شود.

خوراکی های شب یلدا

انواع خوراکی‌های حاضر در سفره یلدا هر یک نمادی از سنت‌های کهن ایرانی هستند، انار گل سرسبد این خوراکی‌هاست که با پیشینه‌ای چند هزار ساله، رنگ و بویی بهشتی به شب یلدای ایرانی می‌دهد.

انار یلدا

از دیرباز بر خوان شب چله، نان، شیرینی، خشکبار، دانه‌های خوراکی و میوه می‌گذارند، ولی گل سرسبد همه این خوراکی‌ها که رنگ و بویی بهشتی به خوان شب چله می‌دهد، انار است. زادگاه انار، ایران است و ایرانیان از دیرباز موفق به کشت نمونه‌های پربازده آن شدند، ریشه کهن واژه انار، در زبان فارسی، هم‌دانه است که به معنی هم‌نشینی دانه‌های فراوان در کنار همدیگر و نشان از پُردانگی آن است و سرخی انار نیز نزد مردمان یادآور سرخی خورشید به هنگام فروخفتن و برآمدن یا زایش دوباره است.

هندوانه چله

هندوانه سفری طولانی را در درازنای تاریخ پشت سر گذاشته است تا بر سفره شب یلدای ایرانیان نشسته است. خاستگاه جد مشترک همه انواع هندوانه، کشور نامیبیا در جنوب غربی آفریقاست. هندوانه در قرن هفتم میلادی به هند که آن زمان همسایه ایران بود رفت و کشت شد. از آنجا به ایران آمد و به عنوان یک میوه هندی در ایران به نام هندویانه یا هندوانه مشهور شد. واژه هندوانه، صفت نسبی و به معنی منسوب به هندُوان است. ولی خود هندی‌ها به آن تربوز یا تربزه می‌گویند که ریشه اصلی و سانسکریت این واژه ترمبوجم است.

آجیل و مصلح ها

گفته می‌شود، چون در فرهنگ سنتی خوراکی‌های ایرانی، هندوانه طبعی سرد دارد پس نباید آن را در شب یلدا خورد.به نظر کارشناسان طب سنتی ، غذا‌های سرد و گرم در کنار هم تعادل ایجاد می‌کنند و مصلح یکدیگر هستند. به طور مثال خوردن شیرینی و یا آجیل که طبع گرم دارند. سردی هندوانه را تعدیل می‌کنند، چنانکه انار را هم به همین دلیل با نمک و گلپر می‌خورند.

پیشنهاد می کنیم مطلب طرز تهیه بهترین غذاها و دسرها مخصوص شب یلدا را مطالعه کنید.

آداب و رسوم شب یلدا در شهر های مختلف

شب یلدا در خوزستان

رسم شب چله در خوزستان تفاوت‌هایی با دیگر مناطق کشور دارد. اما بخش عمده آن مربوط به سفره شب یلدا است. معمولا خوزستانی‌ها علاوه بر انار و هندوانه از خرما و ارده برای تزیین سفره یلدا استفاده می‌کنند. علاوه بر آن قلیه ماهی شام مخصوص خوزستانی‌ها برای شب یلدا است.

در این منطقه افسانه‌ای هم وجود دارد که براساس آن فردی به نام قارون که هیزم شکن است، صبح بعد از شب یلدا برای خانواده‌های نیازمند هیزم هدیه می‌آورد. این چوب‌ها به طلا بدل می‌شود و خانواده فقیر را ثروتمند و بی نیاز می‌سازند. معمولا این افسانه در شب یلدا توسط بزرگان فامیل در خوزستان برای کوچک‌تر‌ها بیان می‌شود.

شب یلدا در اردبیل و آذربایجان

شب یلدا در آذربایجان و اردبیل به چیله گئجه سی شهرت دارد، که نمادی از مهربانی، صمیمیت و دورهمی و صله رحم است. این نامگذاری البته علت دارد. چراکه معمولا در این مناطق زمستان را به سه چله تقسیم می‌کنند. چله اول که چله بزرگ (بویوک چیله) نامیده می‌شود، ۴۰ روز است. چله دوم که چله کوچک (کیچیک چیله) خوانده می‌شود، ۲۰ روز است. ۳۰ روز باقیمانده هم بایرام آیی خوانده می‌شود.

البته خوراکی‌های سفره شب چله در این منطقه از دیرباز متفاوت بوده است. براساس گفته ها، کشمش، نخودچی، گندم، جو، عدس و برنج برشته یا بوداده، مغز گردو، بادام، تخمه کدو، قیسی، سنجد و کدو، چغندر و… پای ثابت سفره شب چله بوده است. اما حالا این آجیل و تنقلات با آجیل‌های شور، خام و شیرین، قارشیق، میوه خشک، ژله، شیرینی و شکلات و میوه جایگزین شده است.

هر چند در قدیم خوردن قاووت و قورقا مرسوم بوده است. قاووت با آسیاب کردن گندم برشته و مخلوط کردن آن با بزرک (آرد نخودچی) و شکر تهیه می‌شود. همچنین در این شب مردم در اربیل اشعار محلی بایاتی می‌خوانند و گل یا پوچ بازی می‌کنند.

شب یلدا در تهران

آداب رسوم شب چله در تهران تفاوت‌های چندانی با دیگر مناطق کشور ندارد. در این استان نیز میوه‌های سفره شب یلدا، انار، هنداونه، پرتقال، سیب و… است. اما تفاوت‌هایی در گذشته وجود داشته که حالا بخش اعظم آن از میان رفته است. یکی از این رسوم جالب، فال گرفتن برای جوان‌های دم بخت با گردو بوده است. به این صورت که بزرگان فامیل با شکستن گردو و از روی پوکی و یا پر بودن آن، بخت پسران و دختران جوان را می‌سنجدیدند.

علاوه بر آن چیدن خوراکی‌هایی همچون توت، کشمش و خرما مرسوم بوده است. علاوه بر آن آش شله قلمکار، دمپختک یا دم‌پخت باقالی هم از دیرباز پخت می‌شده است. البته در برخی از نقاط روستایی تهران هنوز این آداب و رسوم وجود دارد. البته بازخوانی قصه‌های شفاهی از زبان بزرگتر‌ها هم در تهران رایج است. در این شب معمولا قصه خیر و شر، سنگ صبور، ماه‌پیشونی و… برای اهالی خانه و فامیل روایت می‌شود.

شب یلدا در مازندان

در مازندان شب یلدا و شب چله به «چله شو» مشهور است. کار‌ها معمولا با خانه تکانی و دانه کردن انار‌ها شروع می‌شود و به آغاز جشن چله شو ختم می‌شود. پخت شام یکی از رسوم ثابت این جشن است و معمولا خانم خانه با پخت غذا‌های محلی همچون سبزی پلو با ماهی، یا اردک یا مرغ هنرش را در این شب نشان می‌دهد.

علاوه بر آن پخت فسنجان با مرغ یا اردک و کوکوسبزی نیز در مازندران مرسوم است. البته در برخی مناطق نیز شیرینی محلی پشت زیک پخت می‌شود. در کلاردشت هم تودلی آماده می‌شود که نام دیگر ماهی سفید شکم پر در این منطقه است.

همچنین با چیدن خوراکی‌هایی همچون انار، ماست، میوه، آجیل، گندم برشته یا برنج برشته، حلوا گردویی، تخمه بو داده هندوانه و کدو، کدو حلوایی پخته و مزه‌دار شده با دارچین و عسل و آجیل و میوه خشک که به مجموع آن‌ها «شب چره» گفته می‌شود، سفره شب یلدا رنگین می‌شود. البته سفره چله شو مازندران با میوه محلی «کنس» تکمیل می‌شود. میوه‌ای که در استان‌های شمال کشور رشد می‌کند و پای ثابت جشن‌های باستانی این منطقه است.

ناگفته نماند که دیگر آداب رسوم شب یلدا همچون حافظ خوانی، جمع شدن دور کرسی، چیدن میوه‌هایی همچون انار و هنداونه بر سر سفره نیز در مازندران و دیگر استان‌ها پای ثابت شب چله است.

شب یلدا در شیراز

در سفره شب یلدای شیراز و فارس علاوه بر میوه‌های نمادین و پاییزی، خوراکی‌هایی همچون خرما، رنگینک، انجیر و ارده شیره جای دارند. در این شب شیرازی‌ها و مردم استان فارس غذا‌هایی همچون کلم پلو و هویج پلو پخت می‌کنند.آجیل این سفره هم ترکیبی از قصبک، نخود چی، کشمش، توت خشک، مویز، انجیر، مغز بادام، مغز گردو، شکر پنیر، خرک، برنجک و برگ هلو است. علاوه بر این به خاطر حضور حضرت حافظ در شیراز مشخص است که دیوان ایشان جز جدایی ناپذیر آداب و رسوم مردم این منطقه باشد.

البته در برخی مناطق شیراز و فارس فال کلوک رایج است. کلوک یک کوزه بزرگ با دهانه گشاد است که هر کسی نشانه خاصی را در کوزه می‌اندازد. سپس یک دختر بچه می‌آید و نشانه‌ای را از داخل کوزه خارج می‌کند و فردی به صورت فال، ترانه‌های محلی را می‌خواند.