باغ ارم شیراز ،باغی پر از عطر بهارنارنج

باغ ارم شیراز ،باغی پر از عطر بهارنارنج  است که در جبهه شمال غربی، خارج از شهر شیراز در استان فارس و در دامنه کوه آسیاب سه‌تایی قرار داشته و در حدود ۳-۲ کیلومتر تا کوه معروف بابا کوهی، در شهر شیراز فاصله دارد.اطراف آن بیابان و رودخانه و سنگلاخ بوده، با گسترش شهرنشینی در جبهه غربی، به تدریج این باغ در داخل بافت شهری قرار گرفته. در حال حاضر در انتهای خیابان ارم و در تقاطع بلوار شرقی ـ غربی و بلوار شمالی ـ جنوبی جام جم و آسیاب سه تایی، باغ ارم قرار گرفته است. این باغ به مناسبت عمارت و باغ بزرگی که در گذشته توسط شداد بن عاد پادشاه عربستان جنوبی به رقابت با بهشت ساخته شده، به باغ ارم مشهور گردیده است.

تاریخچه باغ

تاریخ ساخت این باغ را به دوره سلجوقیان نسبت داده‎اند چرا که در آن زمان، باغ تخت و چند باغ دیگر توسط اتابک قراجه حکمران فارس ـ که از سوی سنجر شاه سلجوقی به حکومت فارس منصوب شده بود، احداث شد و احتمال می‎رود ایجاد این باغ به درخواست وی و در آن زمان بوده است.

در اواخر سلسلة زندیه، بیش از ۷۵ سال این باغ در تصاحب سران ایل قشقایی بود، بنای اولیة عمارت باغ ارم توسط جانی خان قشقایی اولین ایلخان قشقایی و پسرش محمدقلی خان و در زمان فتحعلیشاه قاجار احداث شده است. معماری بنا نیز توسط شخصی به نام حاج محمد حسن که از معماران معروف بود، صورت گرفته است.

در زمان ناصرالدین شاه قاجار، میرزا حسن علی خان نصیرالملک، آن باغ را خریداری و عمارت فعلی موجود در باغ را به جای عمارت ایلخانی بنا نمود، اما تزئینات ناتمام باغ پس از فوت حسنعلی خان در سال ۱۳۱۱ توسط ابوالقاسم خان نصیرالملک پایان یافت.
باغ ارم پس از فوت ابوالقاسم خان نصیرالملک به پسرش عبدالله قوامی رسید و بعد از مدتی دوباره یکی از خوانین ایل قشقایی به نام محمد ناصر خان آن را خرید. سپس به مالکیت دولت درآمده و به دانشگاه شیراز واگذار شد. در سال‎های ۵۰-۱۳۴۵ هـ . ش این باغ زیر نظر مسؤولین دانشگاه شیراز تعمیر شده و زمین وسیعی نیز در حاشیه بلوار ارم و بلوار آسیاب سه‌تایی به آن افزوده شد و در سال ۱۳۵۳ به شماره ۱۰۱۳ در فهرست آثار ملی به ثبت رسید و در سال ۱۳۵۸ به وسیله سازمان میراث فرهنگی مرمت گردید.

برای آشنایی بیشتر با شیراز پیشنهاد می کنیم به صفحه جاهای دیدنی شیراز مراجعه بفرمایید.

دلیل نامگذاری باغ ارم

برخی ها دلیل نامگذاری این مکان را به یک باغ افسانه ای به نام ارم که در جنوب عربستان قرار دارد، نسبت می دهند، که به دستور شاداد، پادشاه عرب ساخته شده بود و وی می خواست با این باغش با بهشت رقابت کند.بگذریم، باغ ارم که در امتداد ساحل شمالی رودخانه خوشک شیراز واقع شده است، یکی از معروف ترین و زیباترین باغ های ایرانی در تمام ایران است. لازم به ذکر است که کلمه “ارم” نسخه فارسی کلمه عربی “ایرام” است که به معنای بهشت می باشد.

این مکان که باغی بزرگ و چند هزار متری است، در وسط خود عمارت با شکوهی دارد، داخل آن با گل های زیبای، هوای تازه و لذت بخش، طراوت های معطر درختان سرو و از جمله یک درخت (سرو ناز) که گفته می شود قدمت آن به ۳۰۰۰ سال قبل بر می گردد پر شده است و صدای چه چه پرندگان به همراه صدای آب که در داخل برکه کوچک باغ جابجا می شود، به همراه فواره های حوض بسیار بزرگ و طویل آن، همه و همه دلیلی بر این مدعاست، که این مکان مکانی متفاوت و بی نظیر است و سزاوار این نام است. این باغ در فصل بهار به دلیل شکوفه زدن درختانش یک مقصد مهم گردشگری در شهر شیراز است.

معماری باغ

همانطور که از شکل و شمایل ساختمان معلوم است، این مکان توسط یک معمار محلی شیرازی، ساخته شده است. این سازه سه طبقه زیبا بر اساس سبک معماری صفوی و قاجار ساخته شده است و شامل کاشی هایی است که با شعرهایی از شاعر مشهور فارسی حافظ حک شده است. بر سردر طاق ها و دیوار ها عکس هایی از ناصرالدین شاه قاجار را خواهید دید. پنجره های مشبک و رنگارنگ بنا بسیار زیبا هستند. همچنین ساختمان دارای یک ایوان بزرگ است، که با چندین ستون محکم پشتیبانی می شود.امروزه از این باغ به عنوان باغ گیاه شناسی استفاده می شود و بازدید از آن هم برای عموم آزاد می باشد. باغ ارم شیراز در تاریخ ۱۴ آبان ماه سال ۱۳۵۳ شمسی و با شماره ۱۰۱۳ به فهرست آثار ملی افزوده شد.

باغ گیاهشناسی

هم اکنون این باغ به عنوان باغ گیاهشناسی مورد استفاده قرار گرفته و در اختیار دانشگاه شیراز می‌باشد. در سه دهه پیش قسمتهایی در سمت غربی باغ ازجمله اراضی دهی موسوم به «کوشک» به مساحت باغ افزوده شده است. در این زمان مساحت کل باغ ارم نزدیک ۱۱۰۳۸۰ متر مربع است.

زمین باغ بشکل مربع مستطیل بسیار وسیعی است که جهت شیب آن از غرب به سوی شرق است. مجموعه عمارت اصلی و اندرون در قسمت مغرب و در بلندی چشم‌گیری قراردارد. به سبب شیب زیاد زمین در قسمتهایی از خیابانهای اصلی و دیگر خیابانهای باغ پله‌هایی ایجاد نموده‌اند و این پستی و بلندی زمین بر زیبایی فضای باغ بسی افزوده است.

سنتوری

امروزه، کوشک اصلی، هسته مرکزی باغ و متشکل از سه طبقه است که در پیشانی عمارت، هلالی هایی وجود دارد که معروف به سنتوری است. دارای سه مجلس بزرگ و دو مجلس کوچک کاشیکاری با کاشی های لعابدار رنگی است. به روی این هلالیها تصاویری از ناصرالدین شاه قاجار، داستانهایی از فردوسی و نظامی و ادبیات کهن فارسی و قصه‌های مذهبی کاشیکاری شده است. طبقة زیرین دارای حوض خانه‎ای برای استراحت در روزهای گرم تابستان است. نهر آب مستقیماً از این تالار می‌گذرد و در سر راه خود قبل از اینکه به حوض بزرگی فرو ریزد استخر را پر می‌کند.

منابع آبی

در جلوی عمارت اصلی که مشرف بر باغ است، استخر بزرگی است که تصویر عمارت در آن نمایان می‌شود. مساحت این استخر سیصد و سی و پنج متر مربع است و محیط آن را هجده قطعه سنگ بزرگ و یکپارچه تشکیل می‌دهد.

آب روان و زلالی که از نهر اعظم است پس از گردش در حوضچه حوضخانه وارد جویهای اطراف استخر می‌شود. سپس در جوی عریض خیابان اصلی و جویبارهای دیگر در خیابانهای باغ و اطراف باغچه‌ها روان می‌گردد. قسمت عمده آبی که این باغ را مشروب می‌سازد. مانند بیشتر باغهای شیراز از نهر اعظم است. این نهر به جدول‌های متعدد تقسیم می‌گردد. از آن جمله جدول میری می‌باشد که یک پنجم از نهر اعظم است. باغ ارم از جدول میری مشروب می‌گردد.

علاوه براین، دو حلقه چاه عمیق در باغ حفر گردیده که آب مورد نیاز بوسیلة پمپ تأمین شده و با استفاده از لوله کشی به مصرف آبیاری گلهای باغ می‌رسد. از آب لوله کشی شهر نیز برای آشامیدن و مصارف عمارات استفاده می‌گردد.

پوشش گیاهی باغ را می‌توان به ۲ دسته درختان غیر مثمر و درختان مثمر تقسیم کرد:

۱. درختان غیر مثمر باغ عبارتند از: سرو ناز (بلندترین سروناز این باغ که قریب ۳۵ متر بلندی آن است، بلندترین سروناز شیراز است). کاج، افرا، ارغوان، بید مجنون، سیاه بید، زبان گنجشک، بید مشک، سپیدار، و اکالیپتوس.

۲. درختان مثمر باغ عبارتند از: انار، ازگیل، نارنج، خرمالو، گردو، زردآلو، بادام، سیب، به و گلابی. محصول اصلی درختان میوه‌دار باغ در درجه اول انار است و در درجه دوم می‌توان مرکبات را به حساب آورد. درختان مرکبات باغ ارم در ردیف سایر نارنجستانها و باغهای مرکبات شیراز است.

نحوه دسترسی به باغ ارم

آدرس :شیراز- بلوار ارم- نزدیک دانشگاه شیراز.