پالایشگاه نفت آبادان ، بزرگترین پالایشگاه ایران

پالایشگاه نفت آبادان ، بزرگترین پالایشگاه ایران می باشد که در سال ۱۲۹۱ هجری شمسی با ظرفیت اولیه ۲۵۰۰ بشکه در روز آغاز به کار کرد.این پالایشگاه در سال ۱۳۲۴ به‌عنوان بزرگترین پالایشگاه جهان شناخته شد. این پالایشگاه با تولید روزانه ۲۵,۰۰۰ بشکه نقش مهمی در جنگ جهانی دوم و پیروزی متفقین داشت. بخش عمده سوخت ناوگان جنگی بریتانیا را تامین می‌کرد. پالایشگاه آبادان با وجود فعاليت سایر پالايشگاه‌های جدید در نقاط مختلف كشور، همچنان بخش مهمی از نيازهای داخلی فرآورده‌های نفتی را برآورده می‌سازد.

آبادان قلب تپنده اقتصاد نفتی ایران

این شهر قطعا با پالایشگاه آن شناخته می‌شود که بیش از یک قرن عمر دارد و همچنان بزرگ‌ترین پالایشگاه ایران به حساب می‌آید. این پالایشگاه در سال ۱۳۹۲ روزانه ۲۳ درصد کل بنزین و ۲۶ درصد بنزین پالایشگاهی ایران را تامین می‌کرد. این مجموعه اکنون با تمام ظرفیت خود فعالیت می‌کند و فراورده‌هایی همچون گاز مایع، بنزین موتور، نفت سفید، نفت گاز، سوخت جت، نفت کوره، انواع روغن‌موتور پایه، انواع قیر، انواع حلال‌های نفتی، گوگرد، نفتای، خوراک آروماتیک پتروشیمی بندر امام و خوراک پتروشیمی آبادان را تولید می‌کند.
واحدهای تولیدی پالایشگاه آبادان عبارت‌اند از: تقطیر در اتمسفر، تقطیر در خلا، کاهش گرانروی، گاز مایع، کت کراکر، آلکیلاسیون، تبدیل کاتالیستی (بستر ثابت)، ایرومریزاسیون، تهیه پروپیلن، تصفیه بنزین، تصفیه هیدروژنی نفتا، گوگرد و واحد‌های جانبی. نیروگاه سوم پالایشگاه آبادان یکی از منابع تامین برق این پالایشگاه محسوب می‌شود. این نیروگاه از نوع گازی با ظرفیت تولید ۲۱۰ مگاوات است.

برای آشنایی بیشتر با شهر آبادان پیشنهاد می کنیم مطلب سیری در آبادان را مطالعه بفرمایید.

تاریخچه پالایشگاه نفت آبادان

در سال ۱۲۸۷ هجری شمسی نخستین چاه نفت ایران در مسجد سلیمان استان خوزستان کشف شد. اندکی بعد از اکتشاف، واحدهای كوچک تصفیه و جداسازی که نمک و گوگرد را از نفت خام جدا می‌کرد. در نزدیکی چاه شماره یک راه‌اندازی شد. اما لزوم ایجاد پالایشگاه در ابعاد صنعتی برای تصفیه نفت ضروری به نظر می‌رسيد.شرکت نفت در سال ۱۲۸۷ فردی به نام «آندره کمپبل» (A. Campbell) را برای انتخاب محلی جهت احداث پالایشگاه در آبادان مامور کرد. کمپبل پس از ورود به آبادان، محوطه‌ای را انتخاب کرد که به‌دور از هرگونه مسیر سیل و طغیان آب و در نزدیکی عمق مناسب رودخانه باشد؛ به‌طوری که نفت‌کش‌های ۲۰,۰۰۰ تنی به‌راحتی در کنار آن پهلو بگیرند.

از آنجا که حكومت قاجار بر برخی مناطق كشور كنترل مستقيمی نداشت و در بسياری از موارد انگليسی‌ها بايد رضايت سران قبايل محلی را نیز جلب می‌کردند، سرگرد کاکس از سوی انگلیسی‌ها مامور شد تا با شیخ خزعل ملاقاتی داشته باشد تا قراردادی میان دو طرف منعقد شود. در نهایت یک سال بعد، شرکت نفت انگلیس و ایران در تاریخ ۱۲۸۸/۰۹/۱۹ با شیخ خزعلی، حاکم خوزستان قراردادی برای اجاره زمین منعقد کرد. علاوه بر این، نماینده سیاسی بریتانیا در خلیج فارس تعهد كرد كه وامی ۱۰,۰۰۰ لیره‌ای به شیخ داده شود. احداث پالایشگاه آبادان در شمال جزیره آبادان در ۱۲ کیلومتری خرمشهر در سال ۱۲۸۸ توسط مهندسان انگلیسی شرکت نفت ایران و انگلیس آغاز شد.

موقعیت پالایشگاه نفت آبادان

آبادان در میان رودخانه‌های اروند و بهمن‌شیر قرار داشت که از جاهای دیدنی استان خوزستان محسوب می‌شدند. در نتیجه آب مصرفی پالایشگاه به‌آسانی فراهم می‌شد. علاوه بر این، فاصله‌ شهر با خلیج‌فارس ۷۱ کیلومتر بود. جایی که لنگرگاه مناسبی برای کشتی‌های نفت‌کش و باری به‌ شمار می‌رفت. نزدیک مناطق نفت‌خیز قرار گرفته بود. بنابراین، آبادان برای ساخت پالایشگاه بهترین گزینه محسوب می‌شد. با این وجود، فاصله ۲۲۰ کیلومتری پلایشگاه از میدان‌های نفتی مشکلاتی ایجاد کرد.
امکانات و تجهیزات فنی برای احداث پالایشگاه، از شهرهای اطراف تامین و خط لوله‌ای به ظرفیت ۸۰۰۰ بشکه در روز از میدان نفتی مسجد سلیمان به آبادان کشیده شد. به‌ این‌ ترتیب، چهار سال پس از کشف نفت در مسجد سلیمان (سال ۱۲۹۱)، پالایشگاه آبادان به‌عنوان نخستین تصفیه‌خانه‌ کشور آغاز به کار کرد. ظرفیت روزانه‌ پالایشگاه در زمان گشایش ۲,۵۰۰ بشکه در روز بود.

در سال‌های ۱۲۹۲ تا ۱۳۳۱ کیفیت محصولات به‌حدی پایین بود که شرکت نفت انگلیس و ایران نمی‌توانست به قراردادهایش عمل کند. درست زمانی که این شرکت در تنگنای شدید مالی قرار داشت. ویلیام ناکس دارسی که امتیاز ۶۰ ساله نفت ایران را از مظفرالدین شاه گرفته بود، برای حل مشکلات ناگزیر شد با چرچیل معامله کند.

پالایشگاه نفت آبادان در دوران پهلوی

صنعت نفت ایران در سال ۱۳۲۹ ملی شد و یک سال بعد کارکنان خارجی از مجموعه‌‌ پالایشگاه خارج شدند. نگهداری از این پالایشگاه به‌ کارکنان ایرانی سپرده شد و در مرداد سال ۱۳۵۲ اداره و کنترل پالایشگاه آبادان به‌طور مستقیم تحت نظر شرکت ملی نفت ایران قرار گرفت. در شهریور ۱۳۵۶ پالایشگاه آبادان توانست به گنجایش روزانه‌ ۶۰۰ هزار بشکه برسد و دوباره مهم‌ترین و بزرگ‌ترین پالایشگاه دنیا شود. در ادامه اين پالایشگاه به‌وسیله خطوط لوله به چندین میدان نفتی و بندر ماهشهر متصل شد. خط لوله‌ای نیز از آبادان به‌سمت تهران آمد و سپس در طول مرزهای شمالی کشور از مشهد تا تبریز امتداد یافت.

پس از پایان جنگ ایران و عراق، در مرحله اول بازسازی در فروردین ۱۳۶۸ دوباره فعالیت این پالایشگاه با ظرفیت ۱۳۵,۰۰۰ بشکه در روز آغاز شد و در فروردین ۱۳۷۰ در مرحله دوم بازسازی ظرفیت آن به ۲۵۰,۰۰۰ بشکه در روز رسید. به همین ترتیب ظرفیت تولید پالایشگاه سیر صعودی خود را ادامه داد.در خرداد سال ۱۳۹۰ طی انفجاری در پالایشگاه آبادان، آتش‌سوزی و پخش گازهای سمی اتفاق افتاد که در پی آن تعدادی از کارکنان پالایشگاه کشته و زخمی شدند.

پالایشگاه نفت آبادان در دوران جنگ‌

جنگ جهانی اول

طی جنگ اول جهانی، پالایشگاه آبادان توسعه یافت تا بتواند سوخت کشتی‌های انگلیسی را تامین کند. نفت آبادان برای نیروی دریایی انگلیس به‌قدری مهم بود که دولت انگلیس از پالایشگاه محافظت می‌کرد. طی سال‌های ۱۳۰۹ تا ۱۳۱۸ ظرفیت سالانه‌ این مرکز از پنج میلیون تن به ۱۰ میلیون تن رسید.

جنگ جهانی دوم

توسعه پالایشگاه بعد از جنگ جهانی دوم ادامه یافت. در زمان جنگ در شهریور ۱۳۲۰، ارتش متفقین بخش‌هایی از ایران را اشغال کرد. بنابراین، لازم بود اقدام‌های حفاظتی از پالایشگاه آبادان انجام شود. کمی دورتر از پالایشگاه، تصفیه‌خانه‌ای دروغین از حلبی با شعله‌های فروزان ساختند تا دشمن را گمراه کنند. در سال دوم جنگ جهانی پالایشگاه توسعه یافت و گنجایش آن به سالانه ۱۷ میلیون تن رسید. در آن زمان دستگاه‌های جدیدی برای تهیه‌ بنزین هواپیما و دیگر فرآورده‌های نفتی به مجموعه‌ اضافه شد. پالایشگاه آبادان با تامین سوخت هواپیماهای متفقین و نقش مهمی که در پیروزی‌های آن‌ها داشت، شهرتی جهانی پیدا کرد.

جنگ عراق

تا پیش از جنگ با عراق تنوع فرآورده‌های پالایشگاه آبادان به ۱۰۸ نوع رسیده بود. با آغاز حمله‌ عراق به ایران در روز ۲ مهر ۱۳۵۹ پالایشگاه برای نخستین بار بمباران شد. کارکنان پالایشگاه ستادهای اضطراری تشکیل دادند و با تلاش فراوان چندین دستگاه را از مواد نفتی تخلیه کردند. این کارکنان با شهامت بسیار چندین میلیارد دلار قطعه و وسیله را از پالایشگاه به مکان‌های امن بردند. محافظت از تاسیسات نیز با چیدن بشکه‌های فلزی و گونی‌های ماسه صورت گرفت.
پالایشگاه آبادان که در نزدیکی رودخانه‌ اروند و مرز عراق قرار داشت، یکی از هدف‌های بمباران عراق در طی سال‌های جنگ بود که نه‌تنها باعث شد پالایشگاه از مدار تولید خارج شود،‌ بلکه صدمات بسیاری به آن وارد شد و شهادت ۲۴۲ نفر از کارکنان را نیز به‌همراه داشت. پس از تصویب قطعنامه ۵۹۸ شورای امنیت سازمان ملل متحد و برقراری آتش‌بس، فاز اول پالایشگاه آبادان با گنجایش ۱۳۰ هزار بشکه کار خود را آغاز کرد. در سال‌های بعد به‌تدریج دستگاه‌های دیگر آن در مدار تولید قرار گرفتند.

کارکنان پالایشگاه نفت آبادان

نخستین کارگران این مرکز از میانمار آمده بودند. در سال‌های ۱۳۰۰ تا ۱۳۰۳ ایرانی‌ها امور غیرفنی پالایشگاه را بر عهده داشتند و کارهای فنی و اداری را انگلیسی‌ها انجام می‌دادند. برای کارکنان ایرانی، مسکنی در نظر گرفته نشده بود و در کپرهای حصیری زندگی را می‌گذراندند. در سال ۱۳۰۸ کارگران اعتصاب کردند و دولت از شرکت نفت خواست به دستمزد آن‌ها رسیدگی کند.
تعداد کارگران محلی پالایشگاه در سال ۱۳۱۹ به ۳۰ هزار نفر رسید. از مدیران پالایشگاه آبادان تنها ۱۶ نفر ایرانی در رده‌ مدیران میانی کار می‌کردند و بقیه انگلیسی بودند. به‌تدریج منطقه مسکونی کارگران و کارکنان پالایشگاه بر اساس سمت شغلی آن‌ها طراحی شد و این سلسله‌مراتب بعد از سال ۱۳۲۹ و ملی‌شدن صنعت نفت نیز به قوت خود باقی بود. بر این اساس، منطقه‌ سرسبز و زیبای بریم که خانه‌های مجللی داشت، کنار اروندرود واقع‌ شده بود و مدیران بلندپایه‌ انگلیسی پالایشگاه در آن ساکن بودند. بوارده با خانه‌های مرفه به مدیران درجه‌ دو اختصاص داشت و خانه‌های کوچک‌تر و ساده‌تر بهمن‌شیر، فرح‌آباد و جمشید متعلق به کارگران عادی بود.

نحوه دسترسی

آدرس: استان خوزستان، آبادان،‌ منطقه بریم