موزه ملی تاریخ علوم پزشکی ایران در سال ۱۳۸۰ و در واپسین روزهای وزارت دکتر محمد فرهادی وزیر وقت بهداشت درمان و آموزش پزشکی ایران (و در زمان ریاست جمهوری آقای سید محمد خاتمی) افتتاح شد. طرح اولیه تاسیس این موزه در سال ۱۳۷۶ و بدعوت سازمان میراث فرهنگی کشور آغاز و در جلسهای مشترک و با حضور بزرگان علوم پزشکی کشور به تائید نهائی رسیده و عملیات تاسیس اولین موزهٔ پزشکی کشور آغاز گردید .
موزه ملی تاریخ علوم پزشکی ایران از جاهای دیدنی تهران به شمار میرود و در بنایی قدیمی با مساحتی بیش از ۹۰۰۰ متر مربع در محله امیرآباد تهران قرار دارد. این بنا که از یادگارهای دوره قاجار است، در دوره ناصرالدین شاه قاجار به دستور امیرکبیر (حدود ۱۶۰ سال پیش) ساخته شد و به روایتی کالسکهخانه امیرکبیر بوده است. بنای موزه در تاریخ ۱۳۷۸/۴/۲۹ با شماره ثبت ۲۳۴۷ در سازمان میراث فرهنگی به ثبت رسیده است.
در احداث و تاسیس این موزه بسیاری چون دکتر ایرج فاضل (ریاست وقت فرهنگستان علوم پزشکی ایران)، دکتر محمد فرهادی (وزیر وقت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی)، دکتر محمدرضا ظفرقندی (ریاست وقت دانشگاه علوم پزشکی تهران و ریاست وقت سازمان نظام پزشکی ایران)، مهندس سید محمد بهشتی (ریاست وقت سازمان میراث فرهنگی کشور)، دکتر سید محمد قدسی (معاونت وقت پژوهشی دانشگاه علوم پزشکی تهران) و جلیل گلشن ( معاونت وقت پژوهشی سازمان میراث فرهنگی کشور) نقش موثر و تعیین کننده داشتهاند. در سالهای اولیه این طرح، بنائی تاریخی (مربوط به دورهٔ قاجاریه) متعلق به دانشگاه علوم پزشکی تهران جهت تاسیس موزه اختصاص یافت.
امور اجرائی موزه تحت نظارت مستقیم وزیر محترم وقت بهداشت و ریاست وقت دانشگاه علوم پزشکی تهران و در حوزهٔ معاونت پژوهشی دانشگاه علوم پزشکی تهران بانجام رسید. همزمان با مساعدت و همکاری سازمان میراث فرهنگی و دانشگاه علوم پزشکی تهران چندین طرح پژوهشی تحت نظر ریاست وقت موزه (آقای دکتر مازیار اشرفیان بناب) جهت شناسائی و جمع آوری کلیهٔ اطلاعات، ادوات و ابزار، اسناد و مدارک تاریخی و همچنین آثار هنری مرتبط با تاریخ علوم پزشکی ایران انجام و با موفقیت به اتمام رسید.تنها در یکی از این طرحها کلیه موزههای کشور بطور کامل و طی مدت دو سال مورد بازدید فرار گرفتند تا کلیهٔ آثار مرتبط با تاریخ پزشکی ایران شناسائی و فهرست برداری شوند.
پس از چهار سال کار سخت و طاقت فرسا و با مشارکت بسیاری از علاقمندان به تاریخ پزشکی بیش از از سه هزار اشیاء، ابزار و ادوات پزشکی، کتب خطی، اسناد و مدارک مرتبط با تاریخ پزشکی کشور و همچنین آثار هنری مرتبط جمع آوری و در مجموعهای بسیار زیبا و پر بار مورد بهره برداری قرار گرفت.
اهداف موزه ملی تاریخ علوم پزشکی
تدوین تاریخ جامع علوم پزشکی ایجاد مرکز جامع اطلاع رسانی تاریخ علوم پزشکی شناسایی منابع مکتوب، مؤسسات و افراد پژوهشگر، آثار، ادوات، اسناد و نسخ خطی مربوط به تاریخ علوم پزشکی برگزاری برنامههای بزرگداشت مفاخر تاریخ علوم پزشکی و معرفی خدمات و آثار ایشان ایجاد ارتباط و همکاری با سایر مراکز تحقیقاتی در زمینه تاریخ علوم پزشکی ایران در داخل و خارج از کشور.
بخشهای مختلف موزه تاریخ پزشکی ایران
بخشهای اصلی موزه شامل دیرین انسانشناسی، مردمشناسی پزشکی، اسناد و نسخ خطی، دامپزشکی، چشمپزشکی، دندانپزشکی، داروخانه نظامی، گیاهان دارویی، اشیا امانتی موزه ملی ایران و نمایشگاه موقت میشود. بخشهای جنبی نیز کتابخانه تخصصی و سالنهای اجتماعات و کنفرانس هستند. در ادامه به اختصار، توجه شما را به برخی از بخشهای اصلی موزه جلب خواهیم کرد.
بخش دیرین انسانشناسی
این بخش چگونگی تحول و تکامل نوع انسان در جهان و روند دگرگونی ابزارهای سنگی را در ایران نشان میدهد. بهعلاوه این بخش دارای تعدادی اسکلت و جمجمه است که از کاوشهای باستانشناسی در نقاط مختلف کشور به دست آمده است. در غرفه دیرینانسانشناسی، جمجمهای متعلق به یک دختر ۱۳ ساله دیده میشود که قدمت آن به حدود ۴۹۰۰ سال پیش برمیگردد. همچنین در این بخش جسد زنی ۶۰ تا ۷۰ ساله وجود دارد که بدن او در شرایط طبیعی مومیایی شده و بخش اعظم جسد باقی مانده است. این جسد را از گورستانی در یزد به دست آوردهاند و حدود ۹۰۰ سال قدمت دارد.
بخش مردمشناسی پزشکی
در این بخش تعدادی زیادی ابزار طب سنتی ایران وجود دارد. طب سنتی دو مرحله دارد.مرحله اول شامل اعمال و کارهایی است که در طب سنتی انجام میشود؛ مانند حجامت، زالواندازی و استفاده از گیاهان دارویی.مرحله دوم شامل اعتقادات و باورهای مردم ایران است؛ بهعنوان مثال این باور که هر بیماری با یک انرژی بد در بدن به وجود میآید و برای حفظ یا پیشگیری از ورود این انرژیهای بد، کارهایی نظیر دعا کردن، مراسم درمانی، خالکوبی و… مفید است.
بخش اسناد و نسخ خطی
این غرفه متشکل از مجموعهای از نسخ خطی طبی کهن و همچنین اسناد و اعلامیههای طبی مربوط به دوران قاجار است. در این بخش اسناد، نسخهها و تصویر دکتر «احمدیه» به نمایش درآمده است. وی از اولین فارغالتحصیلان دارالفنون بوده است که بین طب جدید دارالفنون و طب سنتی پیوند ایجاد کرده و در کار خود به موفقیتهای بزرگی رسیده است.
از جمله کتب این بخش کتاب «طبالمنصوری زکریای رازی» است که از آن نسخههای زیادی در دنیا وجود دارد. نسخهای که در این موزه نگهداری میشود، قدیمیترین نسخه شناختهشده این کتاب و مربوط به حدود ۱۰۰۰ سال پیش است.
بخش دامپزشکی
در این بخش ابزار و وسایل دامپزشکی که از رده علمی خارج شدهاند، به نمایش درآمدهاند.از میان اسناد دامپزشکی این غرفه، یک تصویر از تاریخ دامپزشکی مهمتر از بقیه به نظر میرسد و آن تصویری از آناتومی بدن اسب است که مربوط به حدود ۵۰۰ سال پیش است. البته این تصویر از نظر شکل ظاهری و جاگذاری اعضای بدن اشتباه است؛ اما ۵۰۰ سال پیش نه دستگاههای عکسبرداری بود و نه دستگاههای پیشرفته تشریح. بنابراین دانشمندان هر تصور و تخیلی از بدن حیوانات داشتند، آن را نقاشی میکردند.
بخش چشمپزشکی
در این بخش ابزار و وسایل چشمپزشکی به نمایش درآمده که متعلق به آقای پروفسور شمس است. وی پدر علم چشمپزشکی نوین در ایران است. او برای اولین بار در ایران عینک را ساخت و اولین بار عمل جراحی روی قرنیه چشم را انجام داد؛ عملی که بسیار موفقیتآمیز بود. در این بخش تصویر نقاشی، میز کار، لباس فارغالتحصیلی، مقالهها، نشانها و مدالهای ایشان به نمایش درآمده است.
بخش دندانپزشکی
این بخش شامل آثاری میشود که به قرن معاصر تعلق دارند و با تلاش آقای دکتر مرتضی مصفا، استاد برجسته دندانپزشکی، گردآوری شدهاند. از جمله آثار این بخش میتوان به یونیتها، ابزارها و وسایل دندانپزشکی اشاره کرد که در صد سال اخیر، با ورود استادان طب مدرن دندانپزشکی به ایران، وارد کشور شدند.
داروخانه نظامی
این بخش شامل اسناد و مدارک و اشیای بهجامانده از داروخانه نظامی میشود که نشاندهنده وضعیت داروخانههای قدیم ایران و نحوه اداره آنها و همچنین روند داروسازی و نگهداری داروها در گذشته است. نخستین داروخانه نوین حدود سالهای ۱۸۵۰ تا ۱۸۶۰ میلادی توسط وزارت جنگ آن زمان از کشور اتریش خریداری شد. حدود ۲۰ تا ۳۰ سال پس از آن، این داروخانه به دکتر «عبدالحسین نظامی» داروساز و دانش آموخته فرانسه داده شد و از آن زمان به بعد به داروخانه نظامی مشهور شده است.
تاریخچه داروخانه نظامی
این داروخانه در خیابان چراغ گاز قدیم (امیرکبیر فعلی) تاسیس شد و حدود ۲۵ تا ۳۰ سال بعد از تاسیس دواخانه و فوت مرحوم «هادی خان»، خواهرزاده ایشان «عبدالحسین خان نظامی» مسئولیت داروخانه را بر عهده گرفت. داروخانه نظامی اولین و تنها داروخانهای بوده است که تمام احتیاجات دارویی ارتش را تامین میکرد و از بدو تاسیس، تمام موارد مورد نیاز خود را به خارج از کشور سفارش میداد و وارد میکرد. «دواخانه نظامی» از بدو تصدی مرحوم «عبدالحسین خان نظامی» دارای دفاتر منظمی بوده است. در این دفاتر تاریخ نسخه، نام طبیب، نام بیمار، ترکیب دارو، مقدار مواد و قیمت همهی آنها ثبت شده است.
چندی بعد این داروخانه بابت طلب عبدالحسین خان از ارتش به او واگذار شد. پس از فوت عبدالحسین خان در سال ۱۳۱۹ هجری شمسی، فرزند ایشان دکتر امیر هوشنگ نظامی، استاد برجسته دانشکدههای پزشکی و داروسازی دانشگاه تهران، عهدهدار امور این داروخانه شد. داروخانه در سال ۱۳۶۷ هجری شمسی تعطیل و پس از فوت دکتر امیر هوشنگ نظامی در سال ۱۳۷۱ به دانشکده داروسازی دانشگاه تهران منتقل شد.
سال ۱۳۸۱ با تلاش و پیگیری همسر بزرگوار دکتر نظامی، سرکار خانم دکتر زریندخت شرقی، داروخانه همراه کلیه اسناد، مدارک، عکسها، نامهها، تجهیزات ساخت، دارو (قرص، شربت و شیاف) و کلیشه بروشورهای داروهای آن روزگار را به «موزه ملی تاریخ علوم پزشکی» اهدا و با استفاده از عکسهای قدیمی و قطعات بهجای مانده، با هزینه سرکار خانم دکتر شرقی داروخانه بهصورت اصلی خود بازسازی و نصب شد.
داروخانه نظامی پس از بازسازی، طی مراسم بزرگداشتی که به همت «موزه ملی تاریخ علوم پزشکی» و «مرکز تحقیقات اخلاق و تاریخ پزشکی» برای خاندان نظامی برگزار شد، در دوازدهم شهریور ماه ۱۳۸۲ در محل موزه افتتاح شد.
تجهیزات مجموعه دواخانه نظامی
دستگاه شیشه پر کن، دستگاه شربتسازی، دستگاه صافی، صافی، همزن، دستگاه حببر، دستگاه عصارهگیر، ترازو، هاون چینی، دستگاه تقطیر، ظروف آزمایشگاهی، دستگاه پرس برای تهیه کاشه، دستگاه آلبومین متر، قالب قرصزنی، سرنگ شیشهای مدرج، آتشگردان، چراغ الکلی، ساکشن دستی، ظروف دو جداره برای حرارت غیر مستقیم، قالب شیاف، قالب قرص، دستگاه مهر برجسته، کلیشههای قدیمی مورد استفاده در داروخانه، نمونههایی از بروشورهای دارویی.
آدرس موزه ملی تاریخ پزشکی ایران
موزه ملی تاریخ علوم پزشکی ایران در تهران ، خیابان کارگر شمالی, خیابان شانزدهم(فرشی مقدم), انتهای کوچه پارک علم و فناوری واقع است.برای دسترسی میتوانید از اتوبوسهای خط دانشگاه تهران یا گارگر شمالی خود را به ایستگاه خیابان شانزدهم برسانید.
نظر کاربران :
هیچ نظری برای این مطلب ثبت نشده است. شما اولین نفر باشید.