ماکو

شهر ماکو در گذشته یکی از قلاع محکم سرحدات ایران وعثمانی محسوب می‌شد. ازاین شهردر طول تاریخ به اسامی مختلفی یاد شده بنا به روایتی می‌گویند، اسم قدیم ماکو (شاوارشان) بود که از کیارستان که امروزه به نام سیاوش معروف است اخذ شده است.

اسم ماکورا ” آرتاز“، ” قلعه قبان“ و” روساومکی“(محل مرتفع گوسفند و آغل زمستانی) نیز می‌گفتند که احتمالاً به علت خوبی مراتع از طرف ارامنه منطقه نامگذاری شده بود. شهرماکو علاوه بر آنکه از نظر ساختار فیزیکی شهر جالبی است، دارای آثار متعدد باستانی و‌ تاریخی نیز می‌باشد.

مراکزتاریخی وباستانی

کاخ باغچه جوق
کاخ باغچه جوق ساختمانی مجلل وبنایی تاریخی است. این کاخ در اواخر دوره قاجاریه، به دستور اقبال السلطنه ماکویی که یکی از سرداران مظفر الدین شاه بود، ساخته شده است. این کاخ تاثیر شگرفی از سبک معماری روسیه پذیرفته است.

عمارت کلاه فرنگی ماکو
ساختمان بنا به اواخر دوره قاجاریه مربوط می شود و تاکنون هیچ دخل و تصرفی در آن صورت نگرفته است.

ساختمان شهربانی ماکو
تاریخ احداث این بنا،‌ با توجه به کتیبه موجود در تالار آئینه، محرم سال ۱۳۲۰ هجری قمری می باشد.

قلعه سیاه
این قلعه یک کاخ پادشاهی اورارتویی بوده که در قرن های هشتم وهفتم قبل از میلاد به منظور دفاع یا حمله و با استفاده از عوامل طبیعی زمین ساخته شده است.

قلعه راوز
قلعه راوز در جنوب غربی ماکو واقع شده و به شکل محلی مسکونی است که ۳۰۰ سال قبل از میلاد مسیح‌ایجاد شده است.

شهر اورارتویی بام فرهاد
اخیرا آثار یک شهر تاریخی مربوط به هزاره اول پیش از میلاد در شهرستان ماکو کشف شده است که در مکانی موسوم به بام فرهاد در ارتفاعات مجاور روستای سنگر در ۷ کیلومتری شمال شهر ماکو قرار دارد.این شهر به اقوام اورارتو تعلق داشته و فاقد استحکامات دفاعی بوده است.

در این شهر یک معبد سنگی متعلق به خدای خالدی (خدای جنگ اورارتوها) واقع است. کشف دیوار شهر و معبد سنگی دیگر در محلی موسوم به (کور اوغلی قلعه سی) ازیافته ‌های مهم این منطقه است.بر اساس مطالعات صورت گرفته، شهر در زمان آبادانی حدود ۲۰ هکتار وسعت داشته است.

مقبره صخره ای سنگر
این مقبره در ۷ کیلومتری جاده آسفالته ماکو – بازرگان و در مجاورت روستایی به نام فرهاد واقع شده است. قدمت این بنا به ۷۰۰ سال قبل از میلاد مسیح می‌رسد. در حفاری هایی که اخیرا در این منطقه صورت گرفته، این آثار را از شهر اورارتویی واقع در این منطقه محسوب دانسته اند.

پل پنج چشمه
پل پنج چشمه در قرن دهم زمان صفویه به منظور ایجاد ارتباط بین تبریز و ماکو و همچنین بین ماکو و روستاهای اطراف ساخته شده است.

سنگ نبشته شهر روسا
روسا یکی از شهرهای اورارتویی بود که در قرن نهم پیش از میلاد و در زمان روسا دوم ، حاکم اورارتو ساخته شد. روسای دوم پسر آرگیشتی دوم از پادشاهان معروف اورارتو پس از اتمام شهر کتیبه ای دربالای آن نصب کرد.

این کتیبه که یکی از نفایس آثار کهن این سرزمین به شمار می رود توسط روسای دوم به خط میخی نوشته شده و توسط باستان شناس معروف آلمانی پروفسور مین تس ترجمه شده است.

طول کتیبه ۷۲ وعرض آن ۵۶ و ضخامت آن ۱۱ سانتی متر ، همچنین وزن آن ۱۱۰ کیلوگرم است . بر روی این کتیبه ۱۶ خط موازی رسم شده است. شهر روسا بر اثر حمله و هجوم قوم آشور باخاک یکسان شده وامروزه فقط دهکده کوچکی به نام بسطام از دهستان چایپارا به شمار می رود . این کتیبه هم اکنون در شهر ماکو نگهداری می شود.

جاذبه های طبیعی

چشمه معدنی شگفتی
این چشمه در دامنه جنوبی کوه های آق بولاغ و شمال دهکده شگفتی در منطقه سیه چشمه واقع شده است.

آب گرم شوط آباد
روستای شوط آباد در ۲۷ کیلومتری جنوب شرقی ماکو واقع شده است . ۵/۲ کیلومتر بعد از شوط آباد تپه ای وجود دارد که آب گرم از بالای آن خارج می شود.

آب گرم باش کندی
چشمه آب گرم باش کندی در فاصله ۲ کیلومتری روستای باش کندی و۱۳ کیلومتری جاده ماکو بازرگان واقع شده است.

چشمه معدنی عرب دیزج
این چشمه معدنی در ۳۰۰ متری دهکده ای به همین نام در اطراف ماکو است.

منطقه حفاظت شده مراکان
در جنوب سواحل ارس و شمال شهرستان ماکو واقع شده و دارای پوشش گیاهی نیزار و بیشه زار است. در این منطقه حیوانات و پرندگان از قبیل قوچ ، میش ، پلنگ ، مار ، موش ، سنجاب ، گراز ، جغد و…… زندگی می کنند و جزو مناطق شکار ممنوع محسوب می شود.

منطقه حفاظت شده آغ گل
در نزدیکی منطقه مراکان ، بین پل دشت و ماکو قرار گرفته است و یکی از زیستگاه های مهم پرندگان مهاجر و گونه های جانوری بومی محسوب می شود.شکارگاه آغ گلشکارگاه آغ گل در غرب پل دشت ، در نزدیکی رودخانه ارس واقع شده وحیواناتی نظیر گراز ، خوک ، روباه ، سنجاب را در خود جای داده است.

اماکن زیارتی ومذهب

قره کلیسا (طاطاووس)
این کلیسا به نام تادی مقدس هم نامگذاری شده، در روستای قره کلیسا از توابع سیه چشمه شهرستان ماکو، ساخته شده و مزار تادی مقدس است. به استناد منابع تاریخی ارامنه، در دوره ساسانیان بخشی از ارامنه عمدتاً پیرو دین زرتشت بوده‌اند و بخشی نیز آیین مهر پرستی داشته‌اند.

برای نخستین بار در سال۴۳ میلادی دو نفر مبشرین حضرت مسیح به‌ نام‌های طاطاووس و بارتلمیوس از شمال بین‌النهرین گذشته و برای تبلیغ در شهر ( آرداز) که مرکز پادشاهی ارامنه بود اقامت می‌کنند و بدون توجه به دستور سنادوک ( پادشاه زرتشتی ارمنستان) به تبلیغ آیین مسیح دست می‌زنند.در نتیجه ۳۵۰۰نفر از جمله دختر پادشاه به نام ( ساندوخت) به دین مسیح می‌گروند.

پادشاه ارمنستان برای ممانعت از تبلیغ دین مسیح، در سال ۶۶ میلادی فرمان قتل و عام آنان را صادر می‌کنند و همه ارامنه مسیحی، از جمله دختر پادشاه به قتل می‌رسند و اجساد آنان را در محل فعلی قره کلیسا و حوالی آن مدفون می‌سازند.

ارامنه مدعی هستند که کلیسای طاطاووس اولین کلیسایی است که به دستور مبشرین و حواریون مسیح در دنیا ساخته شده است و چون از نظر مذهبی شهادت را بزرگترین سعادت برای بشر می‌دانند، هر سال در روزهای آخر تیرماه و هفته اول مرداد ماه که مصادف با قتل تادی مقدس و پیروان مسیحی او است در قره کلیسا مراسم خاصی بر پا می‌دارند.

کلیسای زور زور
کیسای زور زور در مجاورت روستای بارون ( ۴۰ کیلومتری جاده آسفالته سیه چشمه) بر دامنه شیب تند کوه در ساحل رودخانه زنگمار واقع شده است. به استناد اظهار نظر شورای خلیفه گری، این کلیسا مربوط به قرن دهم میلادی است.

کلیسای دره شام
کلیسای دره شام در کنار رود ارس در فاصله حدود ۲۲ کیلومتری شمال غرب کلیسای سنت استپانوس قرار دارد. این کلیسا احتمالاً در دوره مغول یا صفویه ساخته شده است.

ماکو یکی از شهرستان های استان آذربایجان غربی است که در ناحیه ی شمال خاوری این استان واقع شده است. شهرستان ماکو دارای چشم اندازی کوهستانی است و مراتع سرسبز دامنه کوه های آن را فرا گرفته اند. چشمه های آب گرم، آبشارها، مناطق حفاظت شده و شکارگاه های منطقه به همراه کلیساهای قدیمی مانند: قره کلیسا (کلیسای طاطاووس)، کاخ ها و عمارت ها از جمله کاخ باغچه جوق و عمارت کلاه فرنگی ماکو، پل ها صخره ها، گورستان ها، مقبره های قدیمی، قلعه ها و شهرهای باستانی چون: شهر اورارتویی بام فرهاد از جاذبه های طبیعی و تاریخی مهم منطقه هستند. شهرستان ماکو یک منطقه کشاورزی است و محصولات کشاورزی آن غلات، حبوبات، پنبه، کرچک و کنجد است. تره بار، سیب، انگور، گلابی، ‌گردو و بادام از دیگر محصولات شهرستان بوده و آب کشاورزی از رودها و قنات و چاه های عمیق تامین می شود.

مکان های دیدنی و تاریخی

شهرستان ماکو دارای چشم اندازی کوهستانی است و مراتع سرسبز دامنه کوه های آن را فرا گرفته اند. چشمه های آب گرم، آبشارها، مناطق حفاظت شده و شکارگاه های منطقه به همراه کلیساهای قدیمی مانند قره کلیسا (کلیسای طاطاووس)، کاخ ها و عمارت ها از جمله کاخ باغچه جوق و عمارت کلاه فرنگی ماکو، پل ها صخره ها، گورستان ها، مقبره های قدیمی، قلعه ها و شهرهای باستانی چون: شهر اورارتویی بام فرهاد از جاذبه های طبیعی و تاریخی مهم منطقه هستند.

صنایع و معادن

صنایع شهرستان ماکو محدود به صنایع دستی و صنایع کوچک کارگاهی است. این منطقه در مسیر توسعه قرار دارد و هنوز صنعت بزرگ و قابل توجهی در آن دیده نمی شود.

کشاورزی و دام داری

شهرستان ماکو یک منطقه کشاورزی است و محصولات کشاورزی آن غلات، حبوبات، پنبه، کرچک و کنجد است. تره بار، سیب، انگور، گلابی، ‌گردو و بادام از دیگر محصولات شهرستان بوده و آب کشاورزی از رودها و قنات و چاه های عمیق تامین می شود.

وجه تسمیه و پیشینه تاریخی

ماکو به زبان ارمنی به معنی چراگاه است و از این رو به آن ماکو گفته اند که چراگاه های بزرگ در پیرامون اش وجود داشته است. شهر ماکو در درازی تاریخ به اسامی مختلفی یاد شده که به شرح زیر است: به روایتی اسم قدیمی ماکو «شاوار شان» بود که از کیارستان که امروز به نام «سیاوش» معروف است، اخذ شده است. هم چنین اسم ماکو را «آرتاز»، «قلعه قبان» و «روساومکی» (محل مرتفع گوسفند و آغل زمستانی) نیز می گفتند که احتمالا به همان دلیل خوبی مراتع، از طرف ارامنه منطقه نام گذاری شده بوده است. اما برخی بر آنند که ماکو در اصل میان کوه بوده، بر اثر استفاده زیاد «ه» حذف شده، میان کوه کوه و سپس ماکو گفته شده است. شهر قدیم ماکو که تا زمان شاه عباس دوم صفوی باقی و آباد بوده، در دامنه کوه بنا شده بود. شهر ماکو یکی از قلاع محکم سرحدات ایران و عثمانی محسوب می شد، ‌چنان که در سنه ۱۰۴۵ هجری، سلطان مراد چهارم عثمانی، قره مصطفی پاشا، – یکی از سرداران معروف خود – را برای خرابی قلعه نظامی این شهر مامور کرد، که با مرگ سلطان مراد چهارم این دستور عملی نشد. در زمان صفویه نیز قلعه نظامی ماکو برای دولت ایران و قلعه کاتور در ایالات وان برای دولت عثمانی اهمیت خاصی داشت.
در سال ۱۰۵۲ هـ . ق به فرمان شاه عباس دوم قلعه ماکو را به علت آن که پناه گاه مفسدان شده بود ویران ساختند. شهر ماکو علاوه بر آن که از نظر ساختار فیزیکی شهر جالب توجهی است، دارای آثار متعدد باستانی و تاریخی نیز است. این منطقه در طول وسعت پیدا کرده زیرا در جنوب و شمال آن دو رشته کوه به نام قیه (یا ساری داش) و سبد قرار دارد و شهر را چون حصاری در بر گرفته اند. شهر در دره ای که توسط این دو کوه به وجود آمده قرار دارد و در وسط شهر رودخانه ای به نام «زنگمار» جاری است. کوه در قسمت خاوری رودخانه، مستقیماً فرود آمده و در قسمت باختری تا حدود ۲۰۰ متر از سطح رودخانه ارتفاع می گیرد، به طوری که قسمتی از کوه، شهر را مانند چتری در پناه خود جای داده و شهر به طور نیم دایره در پناه این کوه قرار گرفته است. در ارتفاع اطراف شهر قلاع قدیم دیده می شود و در کوه قیه غار وسیعی است که دارای آب جاری بوده و عده زیادی را می توان در آن جای داد ورود به آن مشکل است.

شهر ماکو به عنوان مرکز منطقه آزاد ماکو، شهری طولی است که طول آن به ۱۴ کیلومتر و عرض این شهر از ۳۰۰ متر تا ۱/۵ کیلومتر می باشد.

این شهر از شمال توسط یک دیواره عظیم سنگی به طول بیش از ۸ کیلومتر احاطه شده است که ارتفاع این دیواره از کف دره بین ۱۵۰ تا ۳۵۰ متر می باشد که به صورت سنگی یکپارچه می باشد. بزرگترین کلاهک خمیده سنگی دنیا با شیب منفی ۴۰ درجه در این دیواره شهر را به احاطه خود درآورده است که قلعه باستانی ماکو در زیر این کلاهک قرار دارد.

شهر ماکو به عنوان اولین شهری است که گردشگران اروپایی بعد از ورود به ایران وارد آن می شوند و در شمال استان آذربایجان غربی واقع است.

با تشکر از آقای رفاهی بابت عکس و متن فوق.