قیز کورپوسی (پل دختر) میانه

قیز کورپوسی (پل دختر) میانه در دامنه شرقی قافلانکوه و در فاصله ۲۰ کیلومتری شهر میانه واقع شده است .این پل تاریخی بر روی رودخانه قزل اوزون ساخته شده و دارای سه دهانه بزرگ و محکم با پاینه‌های استوار آجری است.که بر روی آب برهای سنگی قرار گرفته‌است. در داخل پایه‌ها، اتاقهای کوچکی با زیبایی و ظرافت بنا گردیده‌ است که کنجکاوی هر بیننده را بر می‌انگیزد. بر اساس مشاهدات سیاحان و شخصیتهای سیاسی و فرهنگی، در طی زمانهای مختلف از این اثر دیدن نموده‌اند. نوشته‌هایی به خط نسخ و نستعلیق و کوفی بر قسمت‌هایی از این پل وجود داشته که تاریخ تعمیر و نوسازی آن را نشان می‌داده‌است. اما اثری که تاریخ احداث آ ن را نشان بدهد هنوز شناسایی نشده‌است.

وجه تسمیه پل دختر

علاوه بر پل دختر میانه (قیز کورپوسی ) ، در نقاط مختلف ایران پل‌ های متعددی با عنوان پلدختر معروف‌ هستند که گروهی از باستان‌ شناسان این وجه تسمیه را بر گرفته از الهه آناهیتا، فرشته آب در ایران باستان می‌دانند. حتی معتقدند در گذشته تندیسی از این ایزد بانو در طرفی از پل‌ ها قرار داده می‌ شد تا به یمن قداست این الهه، آب رودخانه طغیان نکند و سبب انهدام پل نگردد.

همچنین عده‌ای عقیده بر این دارند که چون سازنده آن دختری از شاهزادگان بوده به آن علت اسم دختر بر آن نهاده شده است که هر کدام بحث و داستان شیرین بخود دارد.

تاریخچه بنا

در بين راه زنجان ميانه، جائی كه رودخانه قزل اوزن به دامنه شرقی قافلانكوه می رسد. پل محكم و زيبائی احداث شده كه به پل دختر (قیز کورپوسی ) معروف است. تاريخ بنای اوليه پل معلوم نيست و بخشی از كتيبه ای كه حاكی از تاريخ بنای اوليه و بانی آن بوده، از بين رفته است. عده ای از باستانشناسان پايه های پل را متعلق به عهد ساسانی يا قبل از آن می دانند. باتوجه به معماری پل و ويژگيهای آن می توان تاريخ ساختمان اصلی آن را متعلق به قرن هشتم هجری دانست. طبق مفاد كتيبه مرمری كه به سرقت رفته است. اين پل در سال ۹۳۳ هجری توسط شاه بيگم بنت محمد بيگ موصللو تعمير گرديده است.

پل مزبور بوسيله آغامحمدخان قاجارتعمير شد. ليكن در سال ۱۳۱۳ هجری طاق آن شكسته و تخريب شده و در همان سال توسط اداره كل باستانشناسی با كمك اداره فرهنگ ميانه و اداره راه مرمت گرديد.در روز ۲۵ آذر ۱۳۲۵ قوای دموكرات هنگام عقب نشينی از برابر نيروهای دولتی برای جلوگيری از پيشرفت ارتش ايران طاق چشمه وسط را با دينامیت منفجر كردند كه فعلا به همان صورت باقی است. مرمت پايه های پل كه به هنگام انفجار با ديناميت به شدت آسيب ديده و شكافهای طولی و عرضی فراوانی در آن ايجاد شده بود. در سال ۱۳۷۶ آغاز و در آبانماه سال ۱۳۷۷ باتمام رسيد. در حال حاضر شرايط فيزيكی پل بترتيبی است كه نگرانی از آسيب جدی آتی آن كاملا از بين رفته است.

معماری قیز کورپوسی

پل دختر دارای سه چشمه بزرگ و پايه های سنگی عريضی است كه دهانه وسطی نسبت به دهانه های طرفين بزرگتر و دارای طاقی بلندتر است. به همين سبب گذرگاه پل از وسط دارای شيب ملايم به دو طرف كناره پل است.
آب برهای طرفين چشمه وسط به شكل مثلث و از سنگ ساخته شده است. در بالای آن طاقنماهای كم عمقی به چشم می خورد كه دهليزها در ميان آن جای گرفته اند. بر روی پايه وسطی پل كتيبه ای آجری به شكل مربع به ضلع ۲ متر به خط نسخ موجود است. قسمتی از خطوط آن محو شده و از بين رفته است و در سمت چپ كتيبه ای ديگر از سنگ مرمر حاكی از بازسازی پل بوده است كه از بين رفته است.

نظر برخی کارشناسان و سیاحان در مورد قیز کورپوسی میانه

مادام دیولافوآ باستانشناس فرانسوی، که از سال ۱۸۸۱ میلادی نقاط مختلف ایران را مورد بازدید قرار داده است. در سفرنامه خود از معماری قوی این بنا تمجید کرده و نوع معماری آنرا منطبق با معماری اواسط قرن ۱۲ میلادی دانسته است. (قرن ششم هجری قمری).

پروفسور پوپ در مورد پل میانه گفته: شاید زیبا ترین پل موجود در ایران همان باشد که بر روی رودخانه قزل اوزن در جنوب میانه بسته اند. نسبت پل به بستر رودخانه چنان با شکوه است که از نظر زیبایی منظره بدیع آن با معماری سنتی ایران برابری می کند. فضای طاقها از سطح معمول آب کمی بالاتر قرار دارد. اگر چه رفته رفته جمع و جورتر می شوند ولی روزنه های جبرانی برای موارد ضروری پیش بینی شده است. این ها با مساحت آجری در سطح پائین تری از سطح قوس قرار دارند. پایه های پل را با روکاری های زیبائی که شباهت به سبک گوتیک دارد استحکام بخشیده اند گل بندیل ها بارها مرمت شده و شکافهای کهنه حاکی از این است که پل بارها از زلزله صدمه دیده است.

دکتر فوریه طبیب مخصوص ناصرالدین شاه ضمن توضیح مطالبی درباره میانه در کتاب سه سال در دربار ایران، درباره پل دختر چنین آورده است: پلی که از روی آن گذشتیم عجیب است که بسیار خوب مانده است. این پل خرپشته مانند، از آجرهای محکم ساخته شده و سه دهانه مختلف العرض دارد. دهانه وسطی بلندتر است و کتیبه آن این است در عهد شاه صفی به سال ۱۰۴۲ هجری در دو سال تمام شد.