روز جهانی صنایع دستی روز پاسداشت هنر دستان هنرمند ، ۱۰ ژوئن مصادف با ۲۰ خرداد در تقویم می باشد. در این دنیای خشن و دیجیتالی امروزه که تکنیک بر روح انسان مستولی پیدا کرده صنایع دستی یعنی دمیدن روح لطافت به این زندگی خشن و انسان تا هست لطافت را می خواهد و صنایع دستی این نیاز مبرم انسان را برآورده می کند. یکی از خصوصیات صنایع دستی این است که این صنعت حاصل روح ملت ها و آئین فرهنگ ملی کشورهاست که به سادگی با رجوع به آمار صنایع دستی کشورها به روحیه مردم آن کشورها می توان پی برد.
صنایع دستی چیست؟
به آثار و صنایعی که تمام مراحل ساخت آنها توسط دست و ابزارهای دستی انجام میشود و برگرفته از فرهنگ و هنر و بینش و ذوق مردم هر منطقه است، صنایع دستی میگویند. در ساخت این صنایع از مواد اولیه بومی استفاده میشود و همه، آن را کالایی برای معرفی ویژگیهای قومی و فرهنگی هر منطقه میدانند. مبادله این صنایع، موجب نوعی ارتباط فرهنگی میان جوامع گوناگون می شود و روابط میان آنها را بهبود میبخشد.
ویژگی های صنایع دستی
هر اثر یا صنعتی را به راحتی نمی توان در زمره صنایع دستی قرار داد. برای آنکه محصولی را جزو صنایع دستی قلمداد کنیم باید ویژگیهای زیر را داشته باشد:
۱- نقش فرهنگی و هویت بخشی به یک ملت (داشتن بار فرهنگی)
۲- عدم نیاز به سرمایهگذاری کلان در مقایسه با سایر رشته های صنعتی
۳- قابلیت ایجاد و توسعه در مناطق مختلف (شهر، روستا و حتی جوامع عشایری)
۴- سهولت در ایجاد مراکز تولید
۵- دارا بودن ارزش افزوده زیاد در مقایسه با صنایع دیگر
۶- خودکفا و متکی به مواد اولیه داخلی
۷- کمک به رشد و توسعه اقتصادی
۸- داشتن زمینههای مناسب جهت صادرات
صنایع دستی | راهی برای ورود به دنیای اقوام و ملت ها
آدمی مجالی برای بازدید و شناختن تمام فرهنگها و اقوام ندارد اما روح و ذهن کنجکاوش هر روز آرزوی دیدار و شناخت فرهنگی جدید را در سر میپروراند.
دیدن صنایع دستی و هنرهای کاربردی را می توان یکی از جذابترین راهها برای شناخت اقوام دانست؛ چرا که این آثار از اعماق فرهنگ و باورها خلق میشوند. هنرمند خلاق، با روحی قومی و ملی و با عشق به بافتِ فرهنگی خود، شروع به خلق اثرش میکند تا با مواد اولیه موجود، رنگها و تزیینات دوستداشتنی و جلوههای برخاسته از باورها و آرزوهای سرزمینش را به نمایش بگذارد.
شورای جهانی صنایع دستی
صنایع دستی، پس از جنگ جهانی دوم، با محتوای هنری و فرهنگی، مورد توجه كشورهای پیشرفته قرار گرفت. در دهم ژوئن/ بیستم خرداد سال ۱۹۶۴م.، نخستین همایش جهانی با شركت مسئولان اجرائی، استادان دانشگاه، هنرمندان و صنعتگران بیش از ۴۰ كشور جهان، در نیویورك برگزارشد. در قطعنامهی پایانی آن همایش، تأسیس« شورای جهانی صنایع دستی»، به عنوان نهاد وابسته به یونسكو تصویب شد. سالروز تأسیس این همایش، به عنوان «روز جهانی صنایع دستی» نامگذاری شد.
با راهاندازی شورای جهانی صنایع دستی ، صنایع دستی و سنتی، به صورت بخشی از حیات فرهنگی- اقتصادی ملتها، مورد توجه قرار گرفت. ایران، از سال ۱۳۴۷ش./ ۱۹۶۸م. از طریق سازمان صنایع دستی كشور، به عضویت این شورا درآمد و در مجمع آسیا و اقیانوسیهی آن، مشغول فعالیت شد. این شورا، در ابتدا با شمار محدودی از اعضا كار خود را آغازكرد. اما هماكنون، ۹۰ كشور جهان را تحت پوشش دارد و دبیرخانهی آن، در شهر آمستردام هلند قرار دارد.
در پایان این همایش، تاسیس”شورای جهانی صنایع دستی”، به عنوان نهاد وابسته به یونسکو تصویب شد و دبیرخانه آن را در شهر آمستردام کشور هلند تعیین کردند. قرار بر این بود که این شورا اهداف زیر را دنبال کند:
تشویق، کمک و راهنمایی صنعتگران دستی و همچنین بالا بردن سطح اطلاعات تخصصی و حرفه ای آنها با توجه به زمینههای متفاوت فرهنگی موجود در هر یک از کشورهای عضو
حفظ و تقویت صنایع دستی و تجلی آن به صورت رکن عمدهای از حیات فرهنگی ملتها
ایجاد همبستگی میان صنعتگران دستی سراسر جهان
ایران نیز در سال ۱۳۴۷ خورشیدی برابر با ۱۹۶۸ میلادی به عضویت این شورا درآمد و در مجمع آسیا و اقیانوسیه فعالیت خود را آغاز کرد.
در سال ۲۰۱۰ بود که ایران پیشنهاد اختصاص روزی به صنایع دستی را داد و روز ۱۰ ژوئن یعنی تاریخ تاسیس شورا را برای آن در نظر گرفت. شورای جهانی صنایع دستی با این پیشنهاد موافقت کرد و این روز با عنوان روز جهانی صنایع دستی یا World Handicrafts Day و به اختصار WHD نامگذاری شد.
برنامه های روز صنایع دستی در ایران
در ایران روز صنایع دستی به عنوان آغاز هفته صنایع دستی در نظر گرفته می شود. در سالهای گذشته به مدت یک هفته در برخی نقاط شهرهای مختلف، بازارچه های صنایع دستی برقرار بود و در برخی شهرها سمینارها و کنفرانس هایی نیز در این زمینه برگزار میشد و در پی بهبود شرایط هنرمندان این صنایع و گسترش بازار محصولات آنها بودند. اما این روزها با شیوع بیماری کووید ۱۹ این برنامه ها شکلی متفاوت دارند؛ سمینارها جای خود را به ویدیو کنفرانسها داده و خریدهای آنلاین صنایع دستی جای بازارها را گرفتهاند.اما با توجه به واکسیناسیون گسترده در ایران و کم شدن میزان ابتلا امید داریم امسال شاهد برنامه های خاص در این روز عزیز باشیم .
کشور ایران با پیشینهای قوی در فرهنگ و تمدن، یادگارهای هنری از قرون گذشته دارد. امروزه کشور ما را در جهان بهعنوان یکی از برجستهترین مناطق صادر کننده آثار هنری و صنایع دستی میشناسند. صنایع دستی ایران از باارزشترین آثار هنری کشور ما به شمار میروند و جلوهای از فرهنگ اقوام ملی ایران هستند. کشف آثار هنری باستانی ساخته دست انسان، در بناهای تاریخی گوشه و کنار کشور ما از ارتباط تنگاتنگ هنر و صنایع دستی با تمدن این سرزمین خبر میدهد.
در آثار تاریخی ایران نشانههایی از هنر دست معماران، نقاشان و مهندسان در مقبرهها، مساجد، کاخها و بناهای تاریخی به چشم میخورند. هرکدام از این آثار با نشانههایی برجسته از دورههای مختلف تاریخی، بخشی از هویت و فرهنگ مردم عصر و زمان خود را نشان میدهند.
در تعریف کلی تلفیق هنر دست و استفاده از ابزارهای بومی و سنتی در خلق یک اثر را صنایع دستی مینامند. ذوق هنری و خلاقیت صنعتگر در خلق اثر هنری و صنایع دستی تأثیر زیادی دارد. صنایع دستی هر منطقه از ایران منحصربهفرد هستند؛ گرچه صنایع مشترکی در بعضی شهرها وجود دارند، در تار و پود هر اثر میتوان نشانههایی از فرهنگ ریشه دار یک شهر یا روستا را مشاهده کرد. اساسیترین عنصر در ساخت صنایع دستی هنر دست انسان است و این مطلب ارزش این آثار را دوچندان میکند.
صنایع دستی ایران بهعنوان هنر بومی و سنتی مردمان سرزمین ما، نقشی مؤثر در تقویت اوضاع اقتصادی مناطق مختلف کشور دارد. در حال حاضر صنایع دستی ایران یکی از سه قطب برتر صنایع دستی جهان به شمار میروند و سرمایهگذاری مناسب بههمراه برنامهریزی دقیق در تولید و معرفی هرچه بیشتر این آثار در سطح جهانی میتواند درآمدزایی بالایی در سطح ملی بههمراه داشته باشد.
در حالت کلی صنایع دستی را میتوان به سه دسته صنایع دستی هنری، هنری-مصرفی و مصرفی تقسیم کرد. این صنایع بهدلیل ظرافتهای طراحی دستی نسبت به محصولات کارخانهای متمایز هستند. از مهمترین ویژگیهای صنایع دستی میتوان به استفاده از مواد اولیه ساخت داخل کشور اشاره کرد. ارزش افزوده این محصولات نیز با توجه به سرمایهگذاری اولیه بسیار بالا است و امکان گسترش این صنعت در نقاط محروم و روستایی وجود دارد. میزان آسیب این صنعت به محیط زیست نیز در مقایسه با آثار مخرب صنایع مدرن و ماشینی بسیار ناچیز است.
تنوع صنایع دستی ایران
صنایع دستی ایران در بخشهای مختلف کشور تنوع بالایی دارند. هرکدام از شهرها و روستاهای ایران به تناسب آب و هوا و امکانات هر منطقه صنایع دستی متفاوتی تولید میکنند. در طول سالیان دراز تنوع صنایع دستی ایران رو به فزونی رفته و از دستهبندی نخست آن فاصله گرفته است، اما بسیاری از آثار تولیدی دست هنرمندان ایرانی در زیر مجموعههای زیر قرار میگیرند.
صنایع دستی بافت و نساجی
بافت و نساجی سنتی از قدیمیترین صنایع دستی ایران به شمار میروند. این صنعت در راستای رفع نیاز انسان به پوشش و برخی اقلام مورد نیاز روزمره شکل گرفت و به شاخههای مختلفی تقسیم شد. امروزه میتوان صنعت بافت و نساجی سنتی را یکی از متنوعترین صنایع دستی ایران دانست. در استانهای مختلف کشور ما بافت انواع فرش و گلیم و گونههای مختلفی از نساجی سنتی رواج دارند که از معروفترین صنایع دستی این مناطق هستند. برخی از زیرشاخههای این صنعت عبارتاند از: گبه بافی، جاجیم بافی، ابریشم بافی، چادر شب بافی، مخمل بافی، پرده بافی، خوس بافی، نوار بافی، شمد بافی و چفیه بافی.
رودوزی های سنتی
هنر رودوزی بهدلیل علاقه انسان به تزئین لباس و وسایل مختلف مانند رومیزی و انواع رواندازها شکل گرفت. هنر رودوزی نیز از صنایع دستی متداول در نقاط مختلف ایران است و در شهرهای مختلف با ابزار متنوعی انجام میشود. از معروفترین شاخههای رودوزی میتوان به سوزن دوزی، ملیله دوزی، پته دوزی و قلاب دوزی اشاره کرد.
صنایع دستی رودوزی، تکهدوزیهای داخل پارچه را نیز شامل میشوند. سوزن دوزی را روی پارچههای ساده، ملیله دوزی را روی پارچههای سنتی مانند ترمه و برای تزئین جانماز، پته دوزی را بر پارچههای ضخیم و قلاب دوزی را اغلب روی پارچههای ماهوتی انجام میدهند. در گذشته استفاده از طلا و نقره در ملیله دوزی و نخ ابریشمی در پته دوزی متداول بود. از دیگر زیر مجموعههای صنایع دستی رودوزی میتوان به خامه دوزی، چشمه دوزی، ستاره دوزی، گلابتون دوزی، سیاه دوزی و مخمل دوزی اشاره کرد. این هنر زیر شاخههای زیادی دارد که هرکدام از آنها به شهرهای مختلفی مربوط هستند.
صنایع دستی فلزی
کشف فلز در روزگار باستان توجه انسان را به این ماده نخستین برای ساخت لوازم مورد نیاز زندگی جلب کرد و استفاده از آن برای تهیه انواع ظروف و ابزار روزمره، بهدلیل استحکام بالای این ماده متداول شد. در میان آثار به جا مانده از دوران ایران باستان نمونههای زیادی از انواع وسایل فلزی به چشم میخورند. به همین دلیل میتوان قدمت صنایع دستی فلزی را به دوران ایران باستان نسبت داد.
امروزه نیز صنایع دستی فلزی بهخصوص انواع گران قیمت آن مانند نقره کاری و مس کوبی از پرطرفدارترین صنایع دستی ایران هستند. صنعتگران هنرمند با استفاده از ابزار خاص و ساعتها صرف وقت برای حکاکی و شکل دادن به انواع فلز، آثاری منحصربهفرد خلق میکنند. از معروفترین شاخههای صنایع دستی فلزی میتوان هنرهای دواتگری، حکاکی، قلم زنی، زرگری، طلا کاری، نقره کوبی، مس کوبی، ریخته گری، زیور سازی، اسلحه سازی و علامت سازی را نام برد.
صنایع دستی مینا کاری
صنایع دستی مینا کاری از زیباترین ظروف و وسایل تزئینی هستند که ساخت آنها بسیار سخت است. آثار هنری مینا کاری از گرانترین صنایع دستی ایران به شمار میروند که توسط ماهرترین اساتید صنعتگر ساخته میشوند. قدمت این هنر به بیش از ۵۰۰۰ سال میرسد. هنرمندان مینا کار با تلفیق رنگهای مات و کار با کاشی و فلز، آثاری زیبا خلق میکنند. زیر مجموعههای صنعت میناکاری شامل مرصع، مشبک، مینای نقاشی و مینای صبی میشوند و میناکاری مرصع سختترین رشته این هنر به حساب میآید.
صنایع دستی سفالگری
سفالگری از محبوبترین صنایع دستی ایران در میان گردشگران است و قدمت بالایی دارد. در هر منطقهای از ایران بهدلیل دسترسی به عنصر خاک، ساخت ظروف سفالی از گذشتههای دور رواج داشته است. در دورههای مختلف تاریخی انسانها با ترکیب آب و خاک و ساخت ظروف گلی، سفالگری میکردند و به مرور زمان خاک رس جایگزین خاک معمولی شد. برجستهترین سفالینههای تاریخی کوزهها و کاسههای یافت شده در بناهای باستانی هستند.
ظروف سفالی به دو دسته بدون لعاب و لعابدار تقسیم میشوند. در شهرهای مختلف ایران موزههایی با نام موزه سفال دایر هستند که در این مکانها میتوانید انواع سفالینههای تاریخی را ببینید. سفالگری دستی، سفالگری چرخی و خرمهره سازی از زیر مجموعههای هنر سفالگری هستند.
صنایع دستی آبگینه
صنایع دستی شیشهای از زیباترین آثار هنری ایران هستند. آبگینههای تاریخی کشف شده در نقاط مختلف ایران قدمت بالای این صنایع دستی را نشان میدهند. زیباترین آثار آبگینه ساخت هنرمندان صنعتگر ایرانی را میتوانید در موزه آبگینه خیابان ۳۰ تیر تهران مشاهده کنید. از زیر مجموعههای هنر آبگینه میتوان به شیشه گری قالبی، شیشه گری فوتی، شیشه گری سه پوسته، شیشه گری دو پوسته، تراش روی شیشه، آبگز کاری و مات کاری اشاره کرد. صنایع دستی زیبایی نیز از تلفیق این هنر با هنر میناکاری و صنایع دستی فلزی توسط صنعتگران ایرانی ساخته شدهاند.
صنایع دستی چوبی
صنایع دستی چوبی از زیباترین آثار هنری ایرانی هستند که ساخت آنها از سالیان دور تاکنون در ایران رواج دارد. این صنایع بسیار گسترده هستند و هنرمندان زیادی در آن فعالیت میکنند. شهرهای مختلف ایران صنایع دستی متنوع چوبی دارند که از میان آنها میتوان به خراطی، ساخت معرق، منبت کاری، خاتم کاری و مشبک اشاره کرد. آثار هنری ساخت دست صنعتگران چوب در زندگی روزمره استفاده زیادی دارند. یکی از پرطرفدارترین آثار و صنایع دستی چوبی، آثار منبت کاری هستند.
صنایع دستی سنگی
تراش سنگ و حکاکی بر آن از نخستین هنرهای دستی ایرانیان به شمار میرود؛ البته اشیای سنگی باستانی در نقاط مختلف جهان نشان از قدمت این هنر در تمام جهان دارد. صنایع دستی سنگی به مرور زمان تغییر زیادی کردهاند و با کشف سنگهای زیبا و تزئینی در گوشه و کنار جهان، تراش و ساخت زیور آلات سنگی نیز رواج پیدا کرد. از زیرشاخههای اصلی این صنایع میتوان به آثار معرق سنگ، فیروزه کوبی، حکاکی سنگ، مشبک سنگ و مرصع کاری سنگ اشاره کرد. آثار هنری سنگی از ماندگارترین صنایع دستی هستند.
صنایع دستی نگارگری
صنایع دستی نگارگری ایران در جهان شهرت زیادی دارند. این آثار در دسته هنرهای تجسمی قرار میگیرند و از زیباترین آثار و صنایع دستی کشور ما به حساب میآیند. تنوع این صنایع نیز بالا است و نمونههای مختلفی از نگارگری هنرمندان ایرانی در آثار تذهیب، تشهیر، گل و مرغ و نقاشی قهوه خانهای به چشم میخورند. نگارگری پایه و پیش نیاز بسیاری دیگر از صنایع دستی نیز به شمار میرود. نمونههای برجستهای از نگارگری ایرانی را میتوانید در موزه رضا عباسی تهران مشاهده کنید.
صنایع دستی چاپ سنتی
در گذشته از دو نوع چاپ در روش سنتی استفاده میکردند. چاپ روی کاغذ و چاپ روی پارچه شاخههای مختلف چاپ سنتی بودند. ساخت این صنایع نخست بهمنظور تزئین پارچه و کاغذ انجام میشد، اما به مرور زمان جای خود را در معماری نمای مساجد و بناهای تاریخی نیز پیدا کرد. کاشی کاریهای پر نقش و نگار در مساجد تاریخی ایران مانند مسجد شیخ لطف الله از زیباترین نمونههای چاپ سنتی هستند. انواع مختلف قلم کاری و کلاه دوزی نیز از زیر مجموعههای چاپ سنتی ایران به شمار میروند.
صنایع دستی حصیربافی
حصیربافی نیز یکی دیگر از صنایع دستی قدیمی ایران است که در مناطق جنوبی و شمالی کشور ما هم چنان رواج دارد. امروزه از انواع صنایع دستی حصیری بهعنوان سوغات استفاده میکنند. گرچه صنایع حصیربافی را میتوان یکی از زیرشاخههای صنایع دستی چوبی برشمرد، گستردگی این شاخه و جایگاه بالای آن در بازار صنایع دستی آن را به شاخهای مجزا در این صنعت تبدیل کرده است.
برای ساخت آثار حصیری در نقاط مختلف کشور از برگ درخت خرما، ساقه گندم، نی و انواع ترکهها استفاده میکنند. وسایل حصیری کاربرد بالایی در زندگی روزمره مردم بهخصوص در مناطق با آب و هوای شرجی بالا دارند. هنرمندان خوش ذوق با رنگ کردن حصیر و ترکیب آن با نخهای رنگی آثار متنوعی تولید میکنند. از زیرمجموعههای هنر حصیربافی میتوان بوریا بافی، مرواربافی، بومبابافی و سبدبافی را نام برد.
صنایع دستی نمدمالی
نمدمالی از اصیلترین مشاغل ایرانی است و تولیدات آن نمونهای از صنایع دستی ایران هستند. از محصولات نمدی برای تولید انواع فرش، زیرانداز، پتو و ابزار مصرفی دیگر استفاده میشود. نمد را از پشم گوسفند تهیه میکنند و با رنگ آمیزی و کوبیدن آن، آثار متنوعی میسازند. در این هنر با استفاده از آب داغ، نمد را ورز میدهند و برای استفاده در صنایع دستی نمدی آماده میکنند. هنرمندان نمدمال برای تولید انواع زیرانداز زحمت زیادی میکشند و نمدمالی از سختترین شاخههای ساخت صنایع دستی به شمار میرود.
صنایع دستی پوستین سازی
پوستین سازی از اصیلترین هنرهای صنایع دستی مردمان عشایر و دامدار ایران به شمار میرود. آب و هوای سرد در مناطق زندگی دامپروران و عشایر سبب تولید این محصولات شده است. به مرور زمان پوستینهای دست ساز توجه گردشگران را جلب کرد و ساخت آن بین مردم عشایر برای فروش به مسافران رواج گرفت. پوستینها را از پوست بره و گوسفند میسازند و در زبان ترکمنی به آنها «اوچمک» میگویند.
صنایع دستی چرم
از پرطرفدارترین آثار صنایع دستی در ایران مصنوعات چرمی هستند. البته صنایع دستی چرمی در نقاط مختلف جهان تولید میشوند و میتوان گفت از مهمترین محصولات دستی صادراتی در تمام جهان هستند. صنعت چرم سازی از صنایع دستی وابسته به محصولات حیوانی است و آثار چرمی دست ساز از گران قیمتترین صنایع دستی بازار به شمار میروند. تنوع آثار هنری چرمی بالا است و شامل انواع مختلف پوشاک، کیف، کفش و وسایل تزئینی میشود. از مهمترین زیرمجموعههای صنایع دستی چرمی میتوان به جلدسازی چرمی سنتی، سراجی سنتی، دوخت روی چرم، معرق چرم، نقاشی روی چرم، زین سازی و حکاکی روی چرم اشاره کرد.
صنایع دستی رنگ سازی و رنگرزی سنتی
هنر رنگ سازی و رنگرزی سنتی پس از گسترش صنایع بافت به وجود آمدند. دلیل شکلگیری این صنایع دستی تمایل انسان به تنوع رنگی بالا در تولید انواع بافتنیها مانند فرش و پوشاک بود. در رنگ سازی سنتی با استفاده از رنگ دانه طبیعی گیاهان و ترکیب آنها با یکدیگر رنگهای طبیعی تولید میکردند. از مهمترین گیاهان قابل استفاده در این شاخه میتوان به روناس، انار، پیاز و روغن کوهی اشاره کرد. در روش رنگ سازی سنتی از لارو حشرات مختلف نیز استفاده میکردند.
به مرور زمان و با بیشتر شدن مهارت رنگ سازان در ساخت رنگهای متنوع، از این هنر در معماری، صنایع چوبی، انواع بافت و صنایع کاغذی بهره بردند. امروزه نیز از صنایع رنگرزی سنتی بهدلیل طبیعی بودن آن استفاده زیادی میشود.
صنایع دستی پوشاک سنتی
از زمانهای بسیار دور تاکنون بانوان ایرانی در گوشه و کنار سرزمین ایران سهم قابل توجهی در تولید انواع صنایع دستی داشتهاند. بانوان روستایی، عشایر و محلی در نقاط مختلف ایران انواع پوشاک سنتی خود را با نشانههایی از فرهنگ اقوام تولید کردهاند. این پوشاک در طول زمان بهخوبی جای خود را در بازار و میان گردشگران پیدا کردهاند. گرچه این شاخه از صنایع دستی را میتوان زیر مجموعه صنایعی مانند بافت و چرم دانست، اهمیت بالای محصولات پوشاک سنتی جایگاه این تولیدات را بالا میبرد. پوشاک سنتی بازه گستردهای از انواع لباس اقوام، بالاپوشها، پاپوشهای سنتی مانند چاروق، چموش، کلاش، گیوه و انواع بافتهای دیگر را شامل میشوند.
نظر کاربران :
هیچ نظری برای این مطلب ثبت نشده است. شما اولین نفر باشید.