اسفراین

دروجه تسمیه اسفراین برخی معتقدند، این شهر را اسفندیار بنا نهاده است و لذا به نام بانی آن، اسفراین نامیده شده است. بیهقی اصل این اسم را آسپرآئین دانسته که اسپر به معنی سپر و آئین به معنی راه و رسم است. اسفراین جزو اولین مراکز جمعیتی است که اقوام آریایی پس از ورود به ایران درآن سکنی گزیدند. شهر اسفراین با اینکه در طول تاریخ صدمات فراوانی متحمل شده است، لیکن با تلاش و همت مردم به توسعه قابل توجهی دست یافته است و در حال حاضر یکی از شهرهای آباد استان خراسان به شمار می آید.
مراکز دیدنی

آرامگاه شیخ شاه علی اسفراینی
قلعه حسن آباد
قلعه قیصر
قلعه صعولک
زادگاه نوشیروان
بازمانده شهرقدیمی بلقیس
غارنوشیروان
غارعبادتگاه شیخ احمدذاکر
امامزاده عبدالله کوران
امامزاده شاهزاده زید
بقعه شیخ محمدرشیدالدین
امامزاده شاهزاده جعفر
منطقه حفاظت شده ساری گل

صنایع و معادن

از صنایع و معادن شهرستان اسفراین اطلاعات مستندی در دست نیست.

کشاورزی و دام داری

کشاورزی در این ناحیه به گونه نیمه صنعتی انجام می شود و مهم ترین فرآورده های کشاورزی آن، پنبه،‌ گندم، جو،‌ زیره، حبوبات، سبزیجات، نباتات صنعتی، جالیزی، علوفه ای و سردرختی است. دام‌داری ساکن و دام‌داری نیمه‌کوچ نشینی، پرورش زنبور عسل، کرم ابریشم و طیور نیز در این ناحیه رواج دارد.

مشخصات جغرافیایی

شهرستان اسفراین، پا پهنه ای حدود ۵.۳۴۵ کیلومتر مربع، در شمال باختری استان خراسان، در دامنه‌های جنوبی کوه‌های آلاداغ و جنوب و جنوب باختری کوه شاه جهان، از نظر جغرافیایی در ۴۰ درجه و ۳۶ دقیقه تا ۱۷ درجه و ۳۷ دقیقه پهنای شمالی و ۵۷ درجه و ۵۶ دقیقه تا ۷ درجه و ۵۷ دقیقه درازای خاوری و بلندی ۳۰۳۲ تا ۱۰۰۰ متر از سطح دریا قرار دارد. بخش های شمالی ناحیه اسفراین به دلیل کوهستانی بودن، دارای آب و هوای معتدل کوهستانی است، اما بخش های جنوبی و جنوب باختری آن، به دلیل نزدیکی به کویر، تابستان های گرم و خشک و زمستان های سردی را داراست. بیش ترین بارندگی این ناحیه در فروردین ماه با ۵/۴۶ میلیمتر و کم ترین بارندگی در مرداد ماه با ۷/۱ میلی‌متر است. فاصله هوایی آن تا تهران، ۵۷۵ کیلومتر است. این شهر تا مشهد ۳۱۱، تا قوچان ۱۷۶، تا بجنورد ۶۳، تا تهران ۷۷۲ و تا سبزوار ۸۳ کیلومتر فاصله زمینی دارد. برابر با سرشماری سال ۱۳۷۵ جمعیت شهرستان اسفراین ۱۱۸۵۸۱ نفر برآورد شده است که از این تعداد ۴۱۰۶۲ در مرکز این شهرستان ساکن هستند.

وجه تسمیه و پیشینه تاریخی

اسفراین از روزگار کهن تا کنون به نام های گوناگونی مانند «مهرگان»، «مهرجان»، «میان آباد»، «سپهرآیین»، «اسپرآیین»، «اسپراین»، «اسبراین»، و «زابرین» نامیده شده است. نام نخستین اسفراین را «مهرگان» خوانده اند که در عربی به «مهرجان» تبدیل شده است. عرب ها به خاطر زیبایی و شادابی که اسفراین داشت و یادآور سرسبزی و خرمی یمن بود، آن را به نام کشور سبا، «بلقیس» نامیدند. اما این نام، نامی تشریفاتی بوده و اندک اندک فراموش گشت. شماری از نویسنده گان و تاریخ نگاران براین باورند که این شهر را اسفندیار بنا نهاده و از این رو آن را اسفراین خوانده اند، که به نظر می رسد این داوری بر پایه روایت های اساطیری باشد. برخی از زبان شناسان نیز بر اساس ریشه های لغوی این نام را برگرفته از «سپهر آیین» به معنای آیین آسمانی می دانند.
اسفراین، مانند دیگر شهرهای خراسان جزو نخستین مراکز جمعیتی است، که آریایی ها پس از ورود به ایران، در آن جا ساکن شده اند. این سرزمین بخشی از سرزمین پارت باستانی بوده و در روزگار اشکانیان، از آبادی های مهم «ابرشهر» یا نیشابور به شمار می آمده است. در دوران ساسانی شاهزاده گان این خاندان در آن رفت و آمد می کردند.
در ۳۱ هـ . ق در روزگار خلافت عثمان بن عفان، اسفراین به دست عبدالله بن عامرگشوده شد. در ۲۰۵ هـ . ق، طاهر ذوالیمینین، فرمانروای خراسان شد و در ۲۰۷ هـ . ق،‌ در مسجد جامع نیشابور، هنگام ایراد خطبه، از خلیفه نامی نبرد و نخستین حکومت مستقل ایرانی را در دوران اسلامی به وجود آورد. اسفراین در این زمان، بخشی از نیشابور شمرده می شد. یعقوب لیث صفاری، پس از گشودن بلخ، بامیان و گردیز در شعبان سال ۲۵۹ هـ . ق، ‌از راه قهستان و قاین، رهسپار نیشابور شد و آن ناحیه و پیرامونش، از جمله اسفراین را به قلمرو حکومت خود افزود. اسفراین درزمان حکومت امیر نصر سامانی (۳۰۱ – ۳۳۱ هـ . ق) و جانشینانش تابع نیشابور و جزو حکومت آنان بود.
پس از چیره گی سلجوقیان بر خراسان، بیغو حکمران هرات، نیشابور و اسفراین شد. در این دوران، اسفراین مورد تاخت و تاز غزها قرار گرفت و در روزگار سنجر (۵۴۸ هـ . ق) مورد چپاول این قوم قرار گرفت. در سال های ۶۱۷ و ۷۲۵ هـ . ق نیز به ترتیب مغولان و تیمور لنگ اسفراین را مورد هجوم و غارت قرار دادند.
جنبش سربداری در سال ۷۳۷ هـ . ق، به دنبال مرگ ایلخان ابوسعید، نخست در سبزوار و به زودی اسفراین، جاجرم و بیارجمند پا گرفت. از این پس امیر عبدالرزاق، به نام خویش سکه زد و آیین شیعه دوازده امامی را استوار گردانید. اسفراین در دوران صفوی در قلمرو آنان بود و گاه توسط اوزبکان مورد تاخت و تاز قرار می گرفت. در ناملایمات پس از صفویه، مردم به محل کنونی شهر اسفراین که در آن روزگار «میان آباد» نامیده می شد، کوچ کردند. در دوران قاجاریه، حکومت اسفراین از سوی شاهان قاجار، در دست بزرگان شادلو بود.