جستجوی شهر به شهر :
رزرو هتل رزرو هتل های شهر وان ترکیه

گورستان عصر آهن تبریز

تاریخ بروزرسانی :
۲ مرداد ۱۳۹۶

سایت موزه گورستان عصر آهن مسجد کبود تبریز

۱. محوطه مسجد کبود: محدوده محوطه در شمال، شمال غرب و شمال شرق بنای مسجد کبود زیر چندین متر رسوبات واقع شده طول شرقی و غربی این محوطه تقریبا ۲۷۶ مترو عرض شمالی جنوبی آن بطور متوسط ۱۰۲ متر و دارای مساحتی حدود ۳ هکتار می باشد.
۲. پیشینه مطالعاتی باستان شناسی: طی خاکبرداریهای سال ۱۳۷۶ بوسیله شرکتهای ساختمانی آثاری از این محوطه بدست آمد و در شهریور ماه ۱۳۷۷ توسط آقای نصرت ا… معتمدی محوطه شناسی و آثار هزاره اول پ.م گزارش شده است و در سال ۱۳۷۹ عملیات حفاری عملا توسط آقای دکتر نوبری آغاز و طی ۴ فصل کاوش تا ۱۳۸۲ ادامه یافت و گورستان مربوط به عصرآهن شناسایی شد.
۳. آثار شناسایی شده شامل: نخاله های ساختمانی دوره معاصر، آثاری از دوره قاجاریه، صفویه، تیموری و ایلخانی در لایه های بالا بدست آمد.
۴. آثار و اشیاء بدست آمده از قبور شامل: ظروف سفالی و اشیاء زینتی می باشد که همراه اسکلتها در داخل گورها بدست آمده است.
۵. قدمت گورستان شناسایی شده مربرط به عصر آهن ۲ می باشد.)
این عبارت، متن تابلویی ست که در محوطه فضای آزاد سایت موزه مقابل درب ورودی به عنوان شناسنامه مکان نصب شده است.
در واقع سایت موزه به موزه ای گفته می شود که به شکل طبیعی در محوطه کاوش های باستان شناسی برقرار شده و در آن آثار کشف شده بدون تغییر و دستچین شدن به نمایش در می آیند. از آنجا که تعداد چنین مجموعه هایی در سراسر جهان بسیار کمیاب است به همین دلیل کشف و راه اندازی سایت موزه مسجد کبود در تبریز که نخستین نوع از این موزه ها در ایران می باشد، از اهمیت بالایی در سطح جهان برخوردار بوده و بدلیل قدمت و حجم آثار کشف شده نمی توان برای این مجموعه ارزش مادی تعیین کرد اما همه این محوطه که باقی مانده از تمدن ماقبل تاریخ است دارای ارزشی جهانی است.
سایت موزه مسجد کبود با قدمتی ۳ هزار و ۵۰۰ ساله شامل گورستانیست مربوط به عصرآهن ۲ ، حدود سالهای ۸۰۰ تا ۱۲۰۰ پیش از میلاد که در ضلع شرقی این مسجد واقع شده است. از ابتدای کشف این گورستان طرح سایت موزه وجود داشته و با تاخیر در اردیبهشت ماه سال ۸۶ سایت موزه عصر آهن تبریز جزء مجموعه مسجد کبود افتتاح شد.
در لایه ۲۳ و ۲۴ خاک بستر رودخانه ای را داریم که تمام قبرستان زیر رسوبات این رودخانه دفن شده بود. گروه کاوش تا لایه ۲۵ پیشروی کرده و پس از لایه برداریهای سطحی از عمق ۵/۳متر به بعد بالاترین سطح قبرستان و اجساد مدفون در آن را کشف کرده اند. سطح فعلی گورستان در عمق تقریبی ۱۰ متر پائینتر از سطح خیابان امام قرار دارد و آخرین لایه قبرهای موجد در آن میباشد. قبر دو نفره ای که سال ۷۸ از این مجموعه در عمق ۸ متری پائین تر از سطح مسجد در محوطه مسجد کبود پیدا شده، چون استثناٌ شامل دو جسد بوده به موزه آذربایجان منتقل شده است. در تمامی قسمتهای حفاری شده بلافاصله پس از برداشت لایه سطحی، سفالهای مربوط به دوره های قاجار، صفوی، تیموری، ایلخانی و سلجوقی به صورت بسیار در هم ریخته به دست آمده است، علت این به هم ریختگی را، که سبب مشخص نشدن قطعی لایه های دوره اسلامی شده، می توان حفر چاههای فاضلاب و وقوع زلزله های متعدد دانست. شهر تبریز در طول تاریخ، چندین بار با زلزله های سهمگین تخریب شده، ولی مردم این شهر دوباره آن را بنا کرده اند ، به همین دلیل می توان آثار مختلفی از دوران باستان و هخامنشیان تا دوره های بعد را در لایه های این خاک یافت. اما به دلیل پراکندگی آثار، نمی توان دوره های دقیق تاریخی آنها را مشخص کرد.
بنا به گفته هایی این مکان حالت تپه مانند داشته و این امر باعث شده سطح گورها با هم متفاوت بوده و اجساد در یک سطح و عمق ثابت دفن نشوند. گروه کاوش برای رسیدن به پایین ترین لایه، قبور لایه های بالاتر را جمع کرده تا پس از مرمت و تهیه شناسنامه معرفی، در محفظه هایی به شکل تابوت شیشه ای به نمایش درآیند.
تدفین اجساد این قبرستان با استثنای اجسادی که تدفین ثانویه داشتند به شکل جنینی بوده است. جهت تدفین شرقی-غربی و صورت اجساد همواره به سمت شمال است. به دلیل اعتقاد دینی این قوم (مهر پرستی) اجسادی که قبل از ظهر دفن می شدند به سمت شرق و اجسادی که بعد از ظهر دفن می شدند به سمت غرب بوده اند. اما بدون توجه به جهت دفن همواره صورت جسد به سمت شمال قرار می گرفته است. همچنین به دلیل اعتقاد به جهان پس از مرگ و زنده شدن مردگان، کنار اجساد وسایل و ابزاری را دفن می کردند. از جمله سفالهایی که داخل آنها مواد غذایی و آشامیدنی پر می کردند. داخل قبور زنان اشیاء زینتی از جمله گردنبند، انگشتر و دستبند مفرغی و داخل قبور مردان نیز ابزار جنگی چون سرنیزه مفرغی، خنجر و درفش می نهادند. از سویی نیز تعداد و نوع اشیاء موجود در داخل قبور، شیوه ساخت و سادگی آنها خود نشان از تفاوت طبقاتی میان مردم مدفون در این قبرستان می باشد. برای شناخت فرهنگ مردمی که در این گورستان مدفونند مطالعاتی انجام نگرفته ولی از نظر شکل و شیوه ساخت سفالها شبیه به تپه حسنلو و از نظر ساخت زیور آلات و اشیاء تزئینی شباهتهایی با آثار یانیق تپه حوالی آذربایجان دارند که از این شباهتها تبادلات فرهنگی این قوم آشکار است.

اکثر اجساد دفن شده در این گورستان در سنین جوانی بوده اند، حتی جسد نوزاد و جنین هم در میانشان یافت میشود.
مسئله قابل توجه در این قبرستان تدفین ثانویه تعدادی از این اجساد است که نشان دهنده اهمیت و قداست این قبرستان در قرون گذشته میباشد. مردم کوچ نشین قبیله اجساد خانواده خود را که در محل دیگری فوت کرده بودند به اینجا منتقل و در این محل که از اهمیت و قداست خاصی برخوردار بوده دفن می کرده اند. چون مسیری شاید طولانی برای تدفین طی می شده، دقت در سالم نگهداشتن جسد به حالت تدفین انجام نگرفته و بعضی از اجساد به حالت متلاشی و یا حتی ناقص دفن می شده اند.

خواب ابدی اجداد ۳هزارساله زیر مدرن ترین برج تجاری شهر
در سال ۷۶ با وجود هشدارها و مخالفت های سازمان میراث فرهنگی، عده ای با مجوز برخی سازمانهای شهری بدون توجه به حریم تاریخی یک اثر ثبت شده، در حریم تاریخی مسجد کبود اقدام به ساخت مجتمع تجاری می کنند. در جریان عملیات خاکبرداری این مجتمع به طور اتفاقی آثاری از یک گورستان پیش از تاریخ کشف می شود. با تلاشهای سازمان، قسمتی از پروژه این مجتمع متوقف و یک گروه باستان شناسی به سرپرستی دکتر نصرت ا… معتمدی اقدام به نجات بخشی از مجموعه یاد شده کردند و ۱۲۰ قبر همراه ابزار و وسایل زندگی متعلق به عصرآهن کشف شده و ۳۷ مورد از گورهای کشف شده ساماندهی شدند، در جریان این کاوشها، مشخص شد که بقیه آثار این تمدن ۳هزار و ۵۰۰ساله زیر خروارها آهن و آجرمدفون شده است.(روزنامه قدس ۸۶.۳.۱۹)

در سال ۸۲ کاوشهای اولیه دکتر معتمدی در این فضا اتمام یافته و دکتر فریبا مجیدی مرمتگر اصفهانی، دوره اول حفاظت و مرمت اولیه آثار را انجام داده اند. در این مرحله حفاظت و ساماندهی اجساد و تبدیل گورستان به سایت موزه انجام شد. چون بدلیل تاثیرات جوی، رطوبت هوا و… خطر پوسیدگی اسکلتها وجود داشت برای پیشگیری از جذب املاح خاک و نابودی آثار محافظتهای اولیه توسط موادشیمیایی انجام گرفته، نمکهای خاک از بین رفته، سفالها و اجساد متلاشی ترمیم یافته و بر روی اجساد با پارالوئید تثبیت جزئی انجام شده است. در قسمتی از قبور و حفاری ها به صورت ابتدایی اقدامات حفاظتی انجام گرفت و پوشش هایی بر روی آنها تعبیه شد. مخصوصا اینکه به علت عدم تعیین حریم مشخص به صورت دیوار حائل در محدوده خانه باعث شد، قسمت غربی و شمالی خانه به محل دپوی مصالح شرکت پاساژساز تبدیل شود. (خبرگزاری میراث فرهنگی)
طبق تصمیمات گرفته شده مرمت و بازسازی اسکلتها به دوره دوم مرمت و حفاظت موکول شده بود اما…
اقدامات حفاظتی از این قبیل نمی تواند، با توجه به حساسیت بسیار زیاد استخوان های انسانی و اشیای همراه آنها، عملکرد مناسبی برای حفظ و نگهداری آنها در مقابل رطوبت، تغییرات دما و ویروس های مخرب باشد. بسیاری از اسکلت ها در اثر گذشت زمان و تاثیر عوامل تخریب یا از بین رفته اند، یا در حال از بین رفتن هستند. قطعا حفاری بدون حفاظت کافی، آن هم در مکانی به حساسیت آثار قبرستان گوی مسجد (مسجد کبود) تخریبی دیگر از همان نوع تخریب و خاکبرداری توسط شرکت پاساژ ساز خواهد بود. (خبرگزاری میراث فرهنگی)
این موزه چه از نظر کاوش و چه به جهت نگهداری و مرمت،محیطی فعال محسوب می شود و یکی از مشکلات اساسی سایت وجود رطوبت خاک است. برای حفظ و مرمت گورستان از بین بردن این رطوبت اولین شرط لازم است اما به دلیل دسترسی نداشتن به تمام محوطه و فضای اشغال شده در محدوده خانه مسکونی جنب سایت موزه این کار عملی نیست.
زمان افتتاح پروژه سایت موزه رضا عبادی -رئیس وقت سازمان میراث فرهنگی- در خصوص هزینه اجرای این پروژه اظهارداشت: «این قبیل پروژه‌ها که ” ارک علیشاه” تبریز نیز در زمره آنهاست به دلیل اهمیت فراوان خود با محدودیت اعتباری مواجه نیستند.» ( پیام میشو)

در این راستا وقتی از معاون فعلی امور فرهنگی سازمان میراث فرهنگی –گردشگری و صنایع دستی نیز در رابطه با کمبود بودجه و مشکل هزینه بالای کاوشها و حفاظت آثار سوال می کنم اعتبارات سازمان را مناسب و کافی می داند و دلیل ادامه نیافتن کاوشها و … را بی نیازی و بیهودگی این عمل بیان می کند. و می گوید: «برای ادامه کاوشها در سایت موزه برنامه ریزی شده و قرار بود چند فصل حفاری انجام شود. یکی از این برنامه ها نیز خرید خانه همجوار بود. در حال حاضر این ملک تحت تملک میراث فرهنگی ست. اما باید در نظر داشت حفاری در جایی نیاز است که اطلاعات تازه ای ارائه شود، در این مکان اطلاعات تازه ای وجود ندارد و تمام اشیاء و اسکلتها شرایط همسان موارد موجود و در اختیار را دارند. خاک بهترین محافظ این آثار است. بنا به تشخیص کارشناسان سازمان تا زمانیکه نیاز به حفاری تشخیص داده نشده و امکانات کاملی برای نگهداری این اجساد موجود نباشد، مرحله دوم کاوشها آغاز نخواهد شد.»

اسماعیلی مراحل دفع رطوبت سایت موزه را چنین تشریح می کند: «در حال حاضر جهت از بین بردن رطوبت موجود در فضا در دیوارها و سقف سایت دستگاه فن تعبیه شده و در زمانهای مناسب دربها باز می شود تا جریان هوا رطوبت هوا را از بین ببرد. با توجه به موقعیت جغرافیایی تبریز و موقعیت منطقه ای این گورستان در فضای ۸ متر پائین تر از خیابان به دلیل بالا بودن آبهای زیرزمینی، مسیر رودخانه ای، حفر چاههای خانگی و … مکانی کاملاٌ مرطوب است. رطوبت ویترینها نیز متفاوت است و این رطوبت باید بتدریج دفع شود. در تعدادی از موارد با استفاده از مواد جذب و دفع رطوبت و در تعدادی دیگر با در نظر گرفتن حفاظتهای اولیه با جریان هوا این رطوبت جذب می شود.»

از سویی دیگر کمبود حضور راهنما در مکانی با این همه شگفتی بسیار دل آزار است. نزدیک ۳ ماه است که زائرین این قبور ۳ هزار ساله تنها به یادداشتها و اطلاعات ارائه شده در لوحها و کتیبه های نصب شده در کنار اشیاء و آثار اکتفا می کنند. معاون امور فرهنگی میراث فرهنگی با تائید این نکته اظهار داشت: « در فصل گردشگری از همکاری راهنمایان مسلط به زبانهای مختلف بهره مند بودیم و همچنین در چادرهای گردشگری و مساجد نیز راهنمایان آماده و مسلط به اطلاعات دقیق تاریخی داشتیم.»
اسماعیلی یادآور شد:« سازمان میراث فرهنگی حتی برای توسعه فرهنگ توریسم و آمادگی مشاغل درگیر با این صنعت کلاسهای آموزشی مختلفی از هتلدارها گرفته تا رانندگان تاکسی و … برگزار کرده است.»
وی ادامه داد: « اما در این فصل از سال، با توجه به شرایط آب و هوایی تبریز گردشگر کافی نداریم. در تکمیل کادر سازمان با مشکل استخدام روبرو هستیم و با راهنمای قبلی سایت موزه نیز مدت کمی ست تصویه شده. اما در این رابطه با رئیس سازمان مکاتباتی انجام شده و قول مساعد گرفته ایم.»

بسته بودن فضای اطراف سایت موزه و دور از انظار بودن مکان از معضلات اساسی دیگر یک اثر ثبت شده ی ملی ست!
در اجرای بند ۱۲ از ماده ۳ قانون اساسنامه سازمان میراث فرهنگی کشور مصوب مجلس شورای اسلامی و در حدود موارد مربوطه از قانون راجع به حفظ آثار ملی و با رعایت مقررات آئین نامه اجرایی قانون اخیرالذکر، آثار فرهنگی تاریخی ملی ، با فضاهای پیرامونی آنها که از خود اثر جدایی ناپذیر است ، تعریف می شوند و بدون آنها هویتشان مخدوش و ارزش فضایی آنها شدید کاهش می یابد

در ۸۵/۱۱/۳۰ سازمان گردشگری و میراث فرهنگی واژه حریم اثر تاریخی- فرهنگی را اینگونه تعریف می کند:« فضای پیرامون اثر که برای حفاظت از عرصه و اعیان آن،‌ ارزشهای تاریخی – فرهنگی ، مناظر و مزایا و ایجاد ارتباط فرهنگی اثر با محیط پیرامون در درجات مختلف و با ضوابط مشخص در هر درجه، از سوی سازمان میراث فرهنگی و گردشگری ، تعیین و اعلام می‌شود و مشمول قوانین ناظر به حفاظت از آثار تاریخی – فرهنگی می‌گردد. (سایت مرکز آمار ایران tar.sci.org.ir)
اما آیا این تعریف درباره چه تعداد از آثار ثبتی ما صدق می کند و آیا سایت موزه ۳۵۰۰ ساله مسجد کبود تبریز- ایران نیز یکی از این آثار می باشد؟!

عصر آهن 1 گورستان عصر آهن تبریز

DCFC0019.JPG

عصر آهن 2 گورستان عصر آهن تبریز

DCFC0028.JPG

عصر آهن 3 گورستان عصر آهن تبریز

DCFC0021.JPG

عصر آهن 4 گورستان عصر آهن تبریز

DCFC0015.JPG

عصر آهن 5 گورستان عصر آهن تبریز

DCFC0055.JPG

منبع : سایت اوشیدر

به این مطلب چه امتیازی می دهید؟
[امتیاز: 0 میانگین: 0]
           
برو بالا
 

نظر کاربران :

  • حسن حسن زاده

    واقعا بسيار زيباست و ديدن اثار حس عجيبي به انسان دست مي دهد

    ۲۸ دی, ۱۳۹۷ پاسخ دادن
  • نشانی ایمیل شما منتشر نخواهد شد. بخش‌های موردنیاز علامت‌گذاری شده‌اند *

    تخت جمشید روستای کندوان زیبایی های گیلان سد شاه عباسی طبس اماکن دیدنی یزد