موزه پارس شیراز ، یادگاری از عصر زندیه

موزه پارس شیراز در سال ۱۳۱۵ در عمارت کلاه فرنگی شیراز که در باغ نظر قرار دارد تاسیس شد. موزه پارس در میانه بازار وکیل و ارگ کریم‌خانی و در واقع در عمارت کلاه فرنگی وکیل که آرامگاه کریم خان زند نیز در آن قرار دارد، تشکیل شده است.در موزه پارس اشیایی از دوران قبل و بعد از اسلام نگهداری می‌‌شود. آثار موجود در موزه پارس به سه دوره پیش از تاریخ، دوره تاریخی و دوره اسلامی تقسیم می ‌شود. عمارت کلاه‌فرنگی این موزه در دوره کریم‌خان زند محل پذیرایی میهمانان و سفیران خارجی و مراسم رسمی و اعیاد مختلف بوده است. بنا به وصیت کریم خان زند، جسد وی را در شاه نشین شرقی عمارت دفن کردند و آن را آرامگاه وکیل نیز می‌نامند.

معماری بنا

ساختمان اصلی موزه پارس شیراز یک عمارت هشت ضلعی نامنظم است که چهار ارسی و چهار ورودی دارد. فضای داخلی بنا شامل یک تالار مرکزی همراه با گنبد است. این عمارت سنگ فرش شده و از مهم‌ترین اجزای داخلی بنا می‌توان به حوض هشت ضلعی یک‌پارچه از سنگ مرمر در مرکز عمارت اشاره کرد که از نظر هنر و صنعت بسیار حائز اهمیت است.

معماری بنا بسیار زیبا و خیره‌کننده است. ساختمان دارای چهار شاه‌نشین است که به‌صورت زیبایی طراحی شده‌اند. سطوح داخلی عمارت شامل طاق‌ها و میان طاق‌ها، همگی به‌صورت منظم و گچی هستند. با نقاشی‌های گل و مرغ و خطوط اسلیمی مزین شده‌اند. به‌دلیل صدماتی که به دستور آقامحمدخان قاجار به نقاشی‌ها وارد شد. این نقاشی‌ها توسط استاد محمدباقر جهانمیری به سبک دوره زندیه با رنگ‌های گیاهی بازسازی شده است. در سال ۱۳۴۵ و ۱۳۶۴ هجری شمسی به‌منظور مشخص شدن نقاشی‌های دوره زندیه، سقف شاه‌نشین شمالی طی دو سال لایه‌برداری شد. بقیه بخش‌های سقف به همان شکل باقی ماند.

حد فاصل هر شاه‌نشین یک اتاق زاویه قرار دارد و هر دو اتاق زاویه دارای بخاری دیواری است. اتاق ضلع شمال شرقی دارای مقرنس‌کاری و نقوش متفاوتی است. این اتاق با اهمیت‌تر و زیباتر از سایر اتاق‌ها ساخته شده است. ازاره‌های این اتاق از سنگ مرمر با نقاشی‌های ظریف، رنگ و روغن است که توسط استاد بدر آقای سامی مرمت و بازسازی شده است.

تزیینات بنا

از ویژگی‌های اصلی معماری این بنا می‌توان به نقش‌های آجری، کاشی‌کاری و نگارگری و استفاده از ازاره‌های یک تکه که در کنج زاویه‌ها هیچ برشی نداشته‌اند، اشاره کرد. ازاره‌های یک تکه بیانگر این نکته هستند که سنگ‌ها ابتدا در محل مورد نظر نصب شده و سپس حجاری شده‌اند. کاشی‌کاری‌های بنا ظرافت و جلوه خاصی به ساختمان بخشیده‌اند. این کاشی کاری‌ها به‌صورت قرینه در دو ضلع از ساختمان منظره شکارگاه و در دو ضلع دیگر داستان بر تخت نشستن حضرت سلیمان را نشان می‌دهند.قسمت اعظم دیوارهای بیرونی با کاشی‌های هفت رنگ و با رنگ و تصاویر گل و مرغ تزیین شده است. فضای بیرونی عمارت به‌وسیله چهار پلکان سنگی یک‌پارچه حجاری شده، باغ را به بنای داخلی مرتبط می‌سازد.

باغ نظر

دو طرف ساختمان در محوطه دو حوض وجود دارد و باغ شامل راهروهایی منظم در میان درختان و گل‌ها است که در آن صندلی‌هایی جهت راحتی بازدیدکنندگان قرار داده شده است. در میان درختان باغ، برخی از درختان قدیمی هم وجود دارند که توسط سازمان حفاظت آثار باستانی ایران به‌عنوان «درختان کهن» ثبت شده‌اند.

آثار تاریخی موجود در موزه پارس

اگر کمی وقت بازدید خود را به محوطه باغ اختصاص دهید و گشتی در آن بزنید، متوجه سه اثر تاریخی خواهید شد که هرکدام زیبایی‌های خاص خود را دارد. اولین اثری که مشاهده می‌کنید، سنگ ازاره کاخ خورشید است که تصویر دو شیر روی آن نقش بسته است. قدمت این اثر به دوره قاجاریه باز می‌گردد.
دومین اثری که در محوطه به چشم می‌خورد، سنگ نوشته تاریخ رامگرد (رامجرد) است که قدمت آن به سال ۵۹۰ هجری قمری بازمی‌گردد. و در نهایت سومین اثری که در انتهای باغ به چشم می‌خورد، بزرگ‌ترین اثر سنگی تاریخی موجود در محوطه است. سنگ‌های ازاره کاخ خورشید که نقوش شاهنامه روی آن‌ها به چشم می‌خورد. قدمت این اثر هم به دوره قاجاریه بازمی‌گردد.

قرآن‌های نفیس خطی

یکی از آنها به خط حضرت علی (ع) است و به حرم مطهر شاه ‌چراغ هدیه شده بوده است. دیگری قرآن‌های خطی مربوط به سال ۷۵۴ قمری که ملکه تاش خاتون آنها را به شاه‌ چراغ هدیه کرده است. همچنین قرآن معروف به هفده منی دروازه قرآن به خط سلطان ابراهیم، نوه‌ شاهرخ تیموری نیز دیده می ‌شود.

تعدادی از قرآن‌های تاریخی؛ به خطی منسوب به امیرالمؤمنین علی (ع)، امام حسن (ع)، امام صادق (ع) و چند تن از صحابه پیامبر (ص) و تابعین ایشان که در گذشته در مسجد عتیق شیراز نگهداری می‌شد در موزه نمایش داده می‌شود. در میان قرآن‌های این موزه می‌توان به دو قرآن منحصر به فرد اشاره کرد که در مخزن موزه نگهداری می‌شود. یکی از این قرآن‌ها خط عثمان خلیفه سوم است که چندین قطره خون وی، به هنگام قتلش روی آن ریخته شده است. قرآن دیگر یکی از قرآن‌هایی است که در قرن ششم در دروازه‌ قرآن گذاشته شده بود.

ظروف مربوط به دوره ‌های پیش از اسلام، سلجوقیان و صفویه و همچنین شمشیر شخصی کریمخان زند که دو بیت زیر بر آن نوشته شده است:

این تیغ که شیر فلکش نخجیر است شمشیر وکیل، آن شه کشورگیر است

پیوسته کلید فتح دارد در دست آن دست که بر قبضه‌ی این شمشیر است

آثار تاریخی

قلیان مینا کاری فلزی؛ متعلق به کریمخان، اشیا متعلق به کریم خان زند از جمله شمشیر وی، تابلوی تصویر کریم خان زند، اشیا لاکی، کتب خطی، سکه های زندیه، قلمدان های دوره زندیه، قابهای آینه، از سایر اشیای این موزه شهر شیراز است.
تعدادی تابلوی نفیس، آثار و اشیا موزه از دورانهای مختلف تاریخی انتخاب شده‌اند. تابلوهایی از نقاشان بنام قرن دهم و یازدهم همراه با چند نقاشی از لطفعلی صورتگر نقاش قرن سیزدهم.
قباله ازدواج مستوفی‌ الممالک: قباله های ازدواج از قرون یازدهم و دوازدهم و تصاویری از کریم خان و لطفعلی خان زند نیز در این موزه به چشم می خورد که در میان آن‌ها می‌توان به قباله‌ای از ازدواج میرزا حسن مستوفی الممالک؛ یکی از رئیس الوزارهای مشهور تاریخ معاصر، اشاره کرد.
این قرآن توسط سلطان ابراهیم بن شاهرخ تیموری در قرن ۹ هجری نوشته شده است.

از دیگر آثار موجود در موزه که بینندگان را به خود جلب می‌کرد، می‌توان به طلسم با حروف ابجد اشاره کرد. قدمت این اثر به دوره قاجاریه بازمی‌گردد.اعدادی که در این طلسم نوشته شده‌اند، بسیار کوچک و ظریف بوده و همین ظرافتش ارزش آن را دو چندان می‌کند.از دیگر آثاری که بسیار زیبا است، می‌توان به تابلو نقاشی حافظ و شاخ نبات اشاره کرد. این تابلو اثر میر مصور بوده و در دوره معاصر کشیده شده است.

آثار تاریخی موزه پارس شیراز

در موزه پارس شیراز آثار دیگری همچون زره زنجیر بافت فولادی مربوط به دوره زندیه که در شیراز کشف شده‌اند نیز به چشم می‌خورد. در کنار این زره آثار دیگری همچون شمشیر دو دم فولادی مربوط به دوره صفویه، سپر فلزی با آیات قرآنی مربوط به دوره زندیه و کلاه خود فولادی با تزیینات طلا مربوط به دوره صفویه به چشم می‌خورد.

کوبه در متعلق به مسجد جامع عتیق، ظرف مفرغی و اشیا مفرغی که در لرستان کشف شده و قدمت آن‌ها به هزاره اول پیش از میلاد بازمی‌گردد هم از دیگر آثار موزه به شمار می‌آیند.

در بخش دیگری از موزه، آثاری همچون قلیان نقره قلمزنی مربوط به دوره پهلوی، ظرف برنجی قلمزنی و قلیان طلاکوب و میناکاری به چشم می‌خورد که تمام این آثار در یک ویترین آینه‌کاری و خاتم‌کاری قرار گرفته‌اند.

از دیگر تابلوهایی که در موزه به چشم می‌خورد، می‌توان به تابلو تصویر کریم خان زند اثر صدرالدین شیرازی اشاره کرد. این تابلو معاصر است.

یک کاشی هشت گوش که در قم یافت شده و مربوط به قرن هشتم است، یک کاسه سفالی لعابدار، تنگ سفالی لاجوردی به‌شکل پرنده مربوط به قرن شش و هفت هجری قمری همه و همه از دیگر آثار ارزشمند این موزه به شمار می‌روند.

یک کاسه سفالی لعاب دار (مینایی) که در نیشابور یافت شده و به قرن هفتم بازمی‌گردد به‌همراه یک کاشی دیگر هم در کنار آثار به چشم می‌خورد.

موزه پارس

اثری که مطمئنا توجه همه را به خود جلب خواهد کرد، یک مجسمه است که در حاجی آباد داراب فارس یافت شده و مربوط به دوره ساسانیان است.

از دیگر آثار بسیار قدیمی موزه می‌توان به کوزه لوله منقاری قرمز که در رودبار یافت شده و قدمتش به هزاره دوم پیش از میلاد بازمی‌گردد، خمره سفالی منقوش که در جلیان فسا یافت شده و قدمتش به هزاره سوم قبل از میلاد باز می‌گردد و یک کوزه لوله منقاری مربوط به هزاره اول پیش از میلاد اشاره کرد.

در این موزه چند کتاب با ارزش نیز به چشم می‌خورد. اولین کتاب، ۱۳ برگ از منتخبات مثنوی مولوی به خط ملاصدرا است که به دوره صفویه مربوط می‌شود.

دومین کتاب، یک جزء از قرآن با خط ثلث طلاریزی و مذهب اثر استاد پیر یحیی جمال الصوفی است.

به‌طور کلی موزه پارس آثار ارزشمند بسیاری را در قلب خود نگه داشته است. آثاری که دوره‌های وسیعی از تاریخ را در بر می‌گیرد و تماشای آن‌ها برای هر دوست‌دار تاریخ و هنری هیجان‌انگیز خواهد بود. آثار این موزه وسعتی به درازای تاریخ دارند و با تماشای آن‌ها می‌توانید برگ‌های مختلف تاریخی را ورق بزنید.

نحوه دسترسی به موزه پارس شیراز

این موزه در خیابان زند و در نزدیکی ارگ کریم خان واقع شده است. برای دسترسی به این مکان می‌توانید از وسایل نقلیه عمومی یا خودروی شخصی استفاده کنید. نزدیک‌ترین ایستگاه مترو به موزه پارس و باغ نظر، ایستگاه مترو زندیه است که در فاصله ۵۰۰ متری از این مکان قرار دارد. اگر قصد دارید با اتوبوس به موزه پارس بروید، در ایستگاه شهدا پیاده شوید و بقیه مسیر را پیاده تا مقصد طی کنید. برای استفاده از خودروی شخصی در نظر داشته باشید که چای پارک در این محدوده کم است.