موزه اسقف اعظم آرداک مانوکیان، که به نام موزه ملی ارامنه و موزه مردم‌شناسی ارامنه نیز شناخته می‌شود، یکی از جاذبه‌های فرهنگی و جاهای دیدنی تهران است که در محوطه کلیسای مریم مقدس واقع شده است. این موزه به افتخار اسقف اعظم آرداک مانوکیان، رهبر دینی ارمنیان تهران بین سال‌های ۱۹۶۰ تا ۱۹۹۹ میلادی، نام‌گذاری شده و مرکزی مهم برای معرفی تاریخ، فرهنگ و آداب و رسوم ارمنیان ایران به شمار می‌رود. در ادامه، اطلاعات جامعی درباره تاریخچه، ویژگی‌ها، آثار موجود، معماری، دسترسی و سایر جنبه‌های این موزه ارائه می‌شود.
فهرست
تاریخچه و افتتاح موزه
موزه اسقف اعظم آرداک مانوکیان در ۱۴ آبان ۱۳۸۷ (۴ نوامبر ۲۰۰۸) با حضور جاثلیق اعظم آرام اول، پیشوای دینی حوزه سیلیسی ارمنیان، به‌طور رسمی افتتاح شد. این موزه به یاد آرداک مانوکیان، که به مدت ۴۰ سال رهبری دینی ارمنیان تهران را بر عهده داشت، تأسیس شد. او در سال ۱۹۳۱ در بیروت متولد شد، تحصیلات دینی خود را در مدرسه مذهبی کیلیکیه و دانشگاه الهیات لوزان گذراند و در سال ۱۹۵۹ به‌عنوان رهبر دینی ارمنیان تهران منصوب شد. مانوکیان در طول خدمت خود نقش مهمی در ساخت کلیساهای متعدد و تأسیس مقر خلیفه‌گری ارامنه تهران ایفا کرد و آثار مکتوب ارزشمندی در زمینه‌های مذهبی، تاریخی و ادبی از خود به جا گذاشت.
ایده تأسیس کلیسای مریم مقدس، که موزه در آن قرار دارد، به سال ۱۳۰۹ خورشیدی بازمی‌گردد، زمانی که با افزایش جمعیت ارمنیان در تهران، نیاز به ساخت کلیسایی جدید با سبک معماری ارمنی احساس شد. ساخت این کلیسا در سال ۱۳۱۷ به پایان رسید و در سال ۱۳۲۴ توسط گاره‌گین کاتولیکوس به نام کلیسای حضرت مریم تقدیس شد. موزه در زیرزمینی در ضلع شمال شرقی حیاط این کلیسا قرار دارد و از سال ۱۳۸۷ به‌عنوان پایگاه کلیساهای تاریخی ایران تحت نظارت خلیفه‌گری ارامنه تهران و وابسته به سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری فعالیت می‌کند.
ویژگی‌ها و اهمیت موزه
موزه آرداک مانوکیان به‌عنوان یک موزه فرهنگی، مردم‌شناسی و دینی شناخته می‌شود که مجموعه‌ای از آثار مرتبط با تاریخ، فرهنگ و مذهب ارمنیان ایران را به نمایش می‌گذارد. این موزه نه‌تنها برای ارمنیان، بلکه برای پژوهشگران، علاقه‌مندان به تاریخ و گردشگرانی که به دنبال شناخت آداب و رسوم جوامع مختلف هستند، مکانی ارزشمند است. برخی از ویژگی‌های کلیدی موزه عبارت‌اند از:
نمایش تاریخ و فرهنگ ارمنیان: موزه نقش مهمی در معرفی میراث معنوی و فرهنگی ارمنیان ایران دارد و مجموعه‌ای کوچک اما جامع از تأثیرگذاری این جامعه در تاریخ معاصر ایران را ارائه می‌دهد.
مدیریت توسط خلیفه‌گری ارامنه: این موزه تحت نظارت خلیفه‌گری ارامنه تهران اداره می‌شود و به‌عنوان مرکزی برای حفظ و معرفی میراث ارمنیان فعالیت می‌کند.
پایگاه کلیساهای تاریخی: موزه به‌عنوان پایگاه اطلاعاتی کلیساهای تاریخی ارمنیان ایران شناخته می‌شود و اطلاعات جامعی درباره این اماکن ارائه می‌دهد.
آثار و مجموعه‌های موزه
موزه آرداک مانوکیان مجموعه‌ای متنوع از آثار تاریخی، مذهبی و فرهنگی را در بر می‌گیرد که بسیاری از آن‌ها اهدایی هستند. برخی از مهم‌ترین آثار و بخش‌های موزه عبارت‌اند از:
لوازم شخصی آرداک مانوکیان: مدارک، متعلقات و وسایل شخصی اسقف اعظم آرداک مانوکیان در بخش ویژه‌ای به نمایش گذاشته شده است.
ادوات مذهبی: لوازم و وسایل مورد استفاده در مراسم‌های کلیسایی، از جمله متعلقات روحانیون برای آیین‌های مذهبی مختلف.
تصاویر و نقشه‌های کلیساها: مجموعه‌ای از تصاویر، نقشه‌ها و اطلاعات فنی و جغرافیایی کلیساها و دیرهای ارمنیان ایران با جزئیات مهندسی.
کتب خطی: کتاب‌های دست‌نویس با محتوای دینی و تاریخی، از جمله انجیل‌هایی با قدمت تا ۴۵۰ سال که نمونه‌هایی از هنر کتاب‌آرایی ارمنی را نشان می‌دهند.
لباس‌های سنتی: مجموعه‌ای از پوشش‌های سنتی زنان ارمنی در دوره‌های مختلف تاریخی، از جمله لباس ملکه گوراندوخت و لباس‌های منطقه فریدن.
آثار هنری: تندیس‌ها، مجسمه‌ها و نقاشی‌های اهدایی از هنرمندان معاصر ارمنی، از جمله آثار لیلیت تریان، مجسمه‌ساز برجسته ایرانی.
ابزارهای کهن: ابزارهای سنتی ارمنیان در روستاهای ایران، از جمله مهری برای نان مقدس و دستگاه شمع‌سازی قدیمی (قرن ۱۵ میلادی) که برای ساخت شمع‌های بدون دود (مِقرامُم) استفاده می‌شد.
نشریات و اسناد تاریخی: نشریه آلیک، قدیمی‌ترین روزنامه ارمنیان ایران (از سال ۱۳۱۰)، و دیگر اسناد تاریخی.
تندیس‌های تاریخی: در حیاط کلیسا، آرامگاه و تندیس آرداک مانوکیان و یپریم خان، از مبارزان دوره مشروطیت، قرار دارد که توسط لیلیت تریان ساخته شده است.
معماری و موقعیت موزه
موزه در زیرزمینی در ضلع شمال شرقی حیاط کلیسای مریم مقدس قرار دارد. پلان کلیسا از داخل و خارج به شکل صلیب طراحی شده است، که ویژگی بارز معماری ارمنی است و با اقلیم کوهستانی ارمنستان و فرهنگ این ملت سازگار است. محراب کلیسا دارای سه پنجره و دو اتاق متقارن است که به نمازخانه اصلی متصل می‌شوند. گنبد کوچکی با نورگیرهای متعدد در بالای نمازخانه و گنبد دیگری به‌عنوان ناقوس‌خانه در بخش غربی بنا قرار دارد. این سبک معماری، که بیش از ۴۵۰۰ سال قدمت دارد، نشان‌دهنده هویت فرهنگی و تاریخی ارمنیان است.
ورودی موزه از طریق راه‌پله‌ای کوچک در حیاط کلیسا امکان‌پذیر است. در حیاط، علاوه بر آرامگاه‌های آرداک مانوکیان و یپریم خان، فضای آرام و تاریخی کلیسا حس و حال خاصی به بازدیدکنندگان منتقل می‌کند.
دسترسی و اطلاعات بازدید
آدرس: تهران، خیابان جمهوری اسلامی، خیابان میرزا کوچک‌خان (در امتداد خیابان ۳۰ تیر)، شماره ۱۵، کلیسای مریم مقدس، ضلع شمال شرقی حیاط کلیسا.
ساعات بازدید: همه‌روزه به‌جز دوشنبه‌ها از ساعت ۹ صبح تا ۵ بعدازظهر؛ جمعه‌ها از ۹ صبح تا ۲ بعدازظهر.
دسترسی با حمل‌ونقل عمومی:
مترو: نزدیک‌ترین ایستگاه‌ها، ایستگاه فردوسی (خط ۴) و ایستگاه سعدی (خط ۱) هستند.
اتوبوس: خطوط BRT خیابان جمهوری (میدان جمهوری به بهارستان) با ایستگاه‌های چهارراه استانبول یا پل حافظ، سپس پیاده‌روی کوتاه تا خیابان میرزا کوچک‌خان.
نکات بازدید و توصیه‌ها
راهنمای موزه: راهنمایان موزه، مانند خانم شاهمرادیان، اطلاعات جامع و دقیقی ارائه می‌دهند و به سؤالات بازدیدکنندگان پاسخ می‌گویند.
محدودیت‌ها: برخی اشیاء ممکن است توضیحات کاملی نداشته باشند، که می‌تواند از نقاط ضعف موزه باشد. همچنین، فضای موزه نسبتاً کوچک است و ممکن است در آینده نیاز به گسترش داشته باشد.
جاذبه‌های اطراف: موزه در نزدیکی خیابان سی‌تیر (چهارراه ادیان) قرار دارد که میزبان مراکز مذهبی دیگر و جاذبه‌هایی مانند موزه آبگینه، موزه جواهرات ملی و پاساژ علاءالدین است.
توصیه: بهتر است از وسایل حمل‌ونقل عمومی استفاده کنید، زیرا پارکینگ در این منطقه محدود است. همچنین، بازدید از کلیسای مریم مقدس پیش از موزه می‌تواند تجربه شما را کامل‌تر کند.
اهمیت فرهنگی و اجتماعی
موزه آرداک مانوکیان نه‌تنها مکانی برای حفظ میراث ارمنیان ایران است، بلکه به‌عنوان نمادی از هم‌زیستی مسالمت‌آمیز اقوام و ادیان مختلف در ایران شناخته می‌شود. این موزه در خیابان سی‌تیر، که به دلیل وجود مراکز مذهبی متنوع به «چهارراه ادیان» معروف است، قرار دارد و نشان‌دهنده تنوع فرهنگی تهران است. آثار موجود در موزه، از کتاب‌های خطی ۴۵۰ ساله تا لباس‌های سنتی و ابزارهای مذهبی، روایتی از تاریخ پرفرازونشیب ارمنیان در ایران ارائه می‌دهند.
جمع‌بندی
موزه اسقف اعظم آرداک مانوکیان، با مجموعه‌ای غنی از آثار فرهنگی، مذهبی و تاریخی، یکی از جاذبه‌های منحصربه‌فرد تهران است که فرصت آشنایی با فرهنگ و سنت‌های ارمنیان ایران را فراهم می‌کند. این موزه، که در دل کلیسای تاریخی مریم مقدس قرار دارد، نه‌تنها برای علاقه‌مندان به تاریخ و مردم‌شناسی، بلکه برای هر کسی که به دنبال تجربه‌ای متفاوت در تهران است، ارزش بازدید دارد. فضای آرام، آثار متنوع و معماری خاص این مکان، آن را به یکی از کنج‌های دنج و دیدنی پایتخت تبدیل کرده است.
مطالب مرتبط :