آباده

شهرستان آباده یکی از شهرستان‌های استان فارس ایران است. مرکز این شهرستان، شهر آباده است. جمعیت کل این شهرستان بر طبق سرشماری سال ۱۳۸۵، برابر با ۹۲۹۵۲ نفر بوده‌است. آباده از نظر جمعیت یازدهمین شهر استان فارس است.

آباده در بین چهار مرکز جمعیتی و فرهنگی شیراز، کرمان، یزد و اصفهان قرار گرفته و علت وجودی آن با توجه به موقعیت راه های ارتباطی منطقه قابل توجیه است. در دوره قاجاریه آباده منطقه بین راهی و محل استراحت کاروانیان بوده است.

پیشینه

آباده واژه‌ای است فارسی و معنی محل آباد را می‌رساند .

مشخصات جغرافیایی

مرکز این شهرستان آباده است که در ۵۲ درجه و ۳۸ دقیقه درازا و ۳۱ درجه و ۹ دقیقه پهنای جغرافیایی و بلندی ۲۰۰۵ متری از سطح دریا واقع است. شهرستان آباده یکی از شهرستان های استان فارس است که از شمال با استان اصفهان، از شرق با استان های یزد و کرمان، ازغرب با شهرستان سمیرم و از جنوب با شهرستان شیراز هم مرز است. آب و هوای شهرستان آباده در بخش شرقی گرم و در بخش غربی به علت نزدیکی با کوهستان دنا سرد است. شهرستان آباده در سرشماری سال ۱۳۷۵ تعداد ۱۱۱۲۲۰ نفر جمعیت داشته است. مردم این شهرستان آریایی نژاد و مسلمان هستند.
مسیرهای دسترسی به این منطقه عبارتند از:
– راه اصلی اصفهان – شیراز که از آباده می گذرد.
– راهی که مرکز شهرستان را در آبادی سورمق از بخش ابر کوه به یزد و کرمان
می‌رود.
– راهی که از اقلید به مرکز شهرستان آباده و به سر حد چهار‌دانگه و استان کهگیلویه و بویر احمد می رسد.
– راهی که از شهر آباده به سمیرم و از آن جا به اصفهان می‌رود.
– راهی که همه آبادی‌های این شهرستان را به یک دیگر و نیز به شهر آباده متصل کرده است.

ویژگی‌های تاریخی

به استناد کاوش‌های باستان‌شناسی پیشینه سکونت در محدوده فعلی شهرستان آباده که به هزاره اول قبل از میلاد بر می‌گردد. در دوره ساسانیان آثار بجا مانده همانند قلعه باستانی ایزدخواست و قصر بهرام در سورمق شواهد مطمئنی از شکوفائی فرهنگ و تمدن در این گستره جغرافیایی می‌باشد. قطعاً در دوره صفویه و ابتدای حکومت زندیه همزمان با حضور شاه اسماعیل سوم شهر آباده در مسیر جدیدی از پیدایش ویژگی‌های شهرنشینی قرار گرفته و اولین ساخت و سازها با جلوه گاه‌های یک شهر شرقی در آباده ایجاد شد.

زبان مردم این شهرستان عموماً فارسی می‌باشد.

آثار تاریخی

کاروانسرای ایزدخواست، پل ایزدخواست، تیمچه صرافیان، بنای امامزاده سلطان ابراهیم، کاروانسرای شاه عباس شورستان، کاروانسرای خان خوره، قلعه دو قلک یا دوقله، قلعه کریم آباد، تپه قلعه گبری، تل ساریاتان، تل قلعه اروان، تپه دولت آباد، تپه دهک گردو، تل قصر بهرام سورمق، قزقلاسی، مسجد امام حسن دهدق، قلعه گبری دهدق، تل قره ترک، بنای پاقلعه ایزدخواست، سد قوسی ایزدخواست، منزل شاه اسماعیل، تل شاه محمود، مرکز آباده شناسی، کاروانسرای شاه عباس ایزدخواست و قلعه قدیمی ایزدخواست.

شاه اسماعیل سوم در آباده

[ شاه اسماعیل صفوی] مشهور به سید ابوتراب از شاهزادگان صفوی است که پدر او سید مرتضی صدر الممالک و نواده احتمالی شاه سلطان حسین صفوی می‌باشد. وی هنگامی که به سلطنت انتخاب شد هشت یا نه سال داشت. انتخاب وی به سلطنت بدین ترتیب بود که علیمراد خان بختیاری از طایفه بختیاری و کریم خان از طایفه زند و ابوالفتح خان اصفهانی هر سه اتحاد بزرگ را طرح ریزی کردند و برای اینکه حکومت آنان به نظرها غصبی نیاید او را به سلطنت برگزیدند.

پس از مدتی بین علیمراد خان و کریم خان زند جنگ در گرفت و شاه اسماعیل به کریم خان زند پیوست و باز پس از چندی از نزد کریم خان زند گریخت و نزد محمد حسن خان قاجار رفت و چون محمد حسن خان قاجار در جنگی با کریم خان زند شکست خورد شاه اسماعیل دوباره به نزد کریم خان زند برگشت و کریم خان او را پذیرفت و در آباده ساکن نمود.

کریم خان در [آباده] برای او شش دستگاه ساختمان که مرکز اصلی آنرا که شاه اسماعیل در آن زندگی می‌کرده با یک باب حمام ( به سبک صفوی و زندیه) و یک باب مسجد احداث می‌نماید.که در حال حاضر مردم همه آنها را بناهای کریم خانی می‌نامند.

کریم خان برای شاه اسماعیل ملازمانی از کرمان را در نظر گرفت تا مواظب او باشند تا بار دیگر راه فرار پیش نگیردیا مسائل دیگری را به وجود نیاورد.

کریم خان زند برای شاه اسماعیل روزی یک تومان نقد( ده هزار دینار) و قیمت پانصد من تبریز غله باشد و نیز روزانه مقدار سه من تبریز گندم و دو من جو برای مخارج و علیق او در نظر گرفت و در هر سالی دو بار در عید نوروز و اوایل پاییز لباسی در خور شاهانه او به آباده می‌فرستاد. شاه اسماعیل از ۱۱۸۰ه.ق تا هنگام وفاتش در آباده ( ۱۱۸۷ ه.ق) زندگی خود را به نقاشی و چاقو سازی می‌گذرانید و از صنعت خود ( چاقو سازی)چند قبضه برای یادبود برای کریم خان زند ارسال می‌داشت. کریم خان زندکه برای شاه اسماعیل نامه می‌نوشت در زیر آن اضافه می‌کرد 🙁 عرضه داشت کمترین بندگان) و در زیر آن می‌افزود (کریم زند).

شاه اسماعیل هم که نامه می‌نوشت با جمله ( فرمان عالی شد) آغاز می‌کرد. با مرگ شاه اسماعیل در سال ۱۱۸۷ ه.ق در آباده، کریم خان زند سه روز را عزاداری تعیین و بر حسب رسوم آن زمان کلاه خود و همه سران و بزرگان دربار خود را لجن مالید. شاه اسماعیل در آباده به خاک سپرده می‌شود، برایش مقبره‌ای درست می‌کنند و شمشیر پادشاهی او را به همراه جنازه اش به خاک می‌سپارند.محل دفن در قبرستان عمومی آن زمان آباده بوده که دارای آرامگاه و سنگ قبر بوده‌است.این قبرستان در حدود سال ۱۳۳۰ شمسی تبدیل به باغ ملی گردید و اینک پارک کودک می‌باشد. آن چه از بناهای کریم خانی در آباده باقی مانده‌است فقط ساختمان‌های مسکونی شاه اسماعیل است که مرکز اصلی آن در حال حاضر به صورت مدرسه از آن استفاده می‌شود.حمام وکیل را حدود ۱۳۶۰ شهردار وقت به دلیل شکسته شدن سقف آن خراب کرد و مسجد وکیل را نیز در حدود ۵۰ سال پیش به سبب گسترش حسینیه آباده خراب نموده‌اند.

از جمله آثار یادبود باقی مانده از شاه اسماعیل در آباده (تل شاه نشین ) است که در فاصله ۲ کیلو متری شمال قلعه قدیم آباده و در محدوده شهر آباده قرار دارد.سطح این تپه چهار نوع حجاری به شکل‌های مختلف از جمله لگن، بادیه، تخت و غیره انجام شده و هیچ گونه کتیبه‌ای در آن وجود ندارد.

مهم‌ترین وقایع و رویداد‌های تاریخی
۱- حمله لشکر افغان به آباده وتسخیرآن درراه عزیمت به اصفهان (۱۱۳۴ ه.ق)
۲- اقامت شاه اسماعیل سوم در آباده به فرمان کریمخان زند از سال ۱۱۷۹ ه.ق
۳- جنگ لطفعلی خان زند و آقا محمد خان قاجار در محدوده شهر آباده و تخریب قسمتی از شهر
۴-قیام حیدر میرزا فرزند شاه اسماعیل سوم علیه آقا محمد خان قاجار
۵- جنگ بابا خان (فتحعلی شاه بعدی)با حسینعلی میرزا در نزدیکی شهر
۶- وقوع جنگ آباده در سال ۱۲۹۷ ه.ق، این جنگ بین نیروهای تفنگدار پلیس جنوب (قشون بریتانیا مستقر در آباده) از یک سو و نیروهای ایل قشقایی و آباده‌ای‌ها از سوی دیگر

صنایع و معادن

معادنی که در این شهر قرار دارند عبارت‌اند از:

معدن بزرگ خاک نسوز که از معادن نادر این ماده در خاور میانه به شمار می‌رود. معادن زیادی از انواع سنگ‌ها مانند سنگ سفید، معدن گچ در حومه آباده، معدن گل چینی در ۹ کیلومتری آباده و معدن بزرگ کبالت

همچنین شهرستان آباده دارای کارخانه‌های متعدد سنگ‌ساختمانی از قبیل : سنگ، آجر، گچ، بلوک، موزاییک و نیز مواد غذایی مانند نان، رشته، شیر، لبنیات و صنایع نساجی مانند پارچه نخ، چرم، جوراب و امثال آن است. کان‌ها و معادن این شهرستان بیش تر سنگ های ساختمانی هستند. در پیرامون شهر آباده به ویژه در کوهستان های شمالی آن سنگ های مرمر در رنگ های گوناگون و سنگ های ساختمانی بسیار خوبی وجود دارد. در کوه های چهل چشمه در شمال آباده معدن خاک نسوز و در کوه های شرق خاک چینی وجود دارد که از آن ها بهره برداری می شود. از نظر بازرگانی منطقه نفوذ شهر آباده، از حوزه اداری آن وسیع تر است. این شهر به علت دور بودن از شهرهای بزرگ اطراف، یعنی اصفهان، شیراز، یزد، در واقع بزرگ ترین مرکز جمعیت در شمال استان فارس به حساب می آید و مصنوعات خارجی مورد نیاز این منطقه وسیع از راه آباده پخش می شود. انواع محصولات کشاورزی و دامی و صنایع دستی و سنتی این منطقه از طریق آباده به خارج صادر می‌شود. وجود کارخانه‌های متعدد سنگ های ساختمانی و صنایع غذایی و صنایع نساجی در این منطقه سبب رونق بازرگانی و داد و ستد در این ناحیه شده است. امروزه مهم ترین واحدهای اقتصادی، تولیدی، بازرگانی و باربری در این منطقه متمرکز شده و این شهرستان اکنون نه فقط محلی برای پخش محصولات محلی و خارجی است بلکه عمده ترین مرکز صادرات فرآورده ها و محصولات صنعتی محلی نیز به شمار می آید.

صنایع دستی
منبت کاری آباده شهرت جهانی دارد و نمونه‌های آن در موزه‌های جهان به عنوان بهترین کا‌های هنری نگهداری می‌شود. منبت کاری‌های کاخ مرمر، به دست هنرمندان این شهر، همچون استاد احمد امامی ساخته و پرداخته شده‌است.ملکی و گیوه‌های آباده در نهایت ظرافت، استحکام و دقت، تهیه شده ودر نوع خود بی مانند است.

ویژگیهای فرهنگی
تا پیش از تشکیلات اموزش و پرورش به شیوه جدید و تأسیس مدارس نوین، تعلیم و تعلم در مکتب خانه‌ها صورت می‌گرفت. از اشخاصی که در زمان گذشته مکتب خانه تشکیل داده بودند می‌توان به عباس ادیب، حاجی محمد هاشم خان و حاجی ملا احمد اشاره نمود.

نخستین مکتب دار آباده، مرحوم عباس ادیب بوده‌است. لقب ادیب را حاکم وقت فارس به وی داده بود. همین مکتب داران بعدها به هنگام تأسیس مدارس به سبک آن زمان، نقش معلم را بر عهده داشته‌اند.

آب وهوا
آب وهوای منطقه را می‌توان تحت تأثیر مرتفع بودن منطقه وقرار گرفتن درپیشکوه‌های داخلی زاگرس و دوری از باد‌های باران آور غربی , ازنمونه‌های آب وهوای کوهستانی دسته بندی کرد. میانگین بارندگی سالانه آن حدود۱۲۰ میلیمتر ومیزان بارش سالانه آن حدود ۲۰۰ میلیمتر است که در ردیف نواحی خشک کشور جای می‌گیرد.این شهرستان سردترین نقطه استان فارس به شمار رفته وزمستانی سرد و طولانی دارد و تابستانی خنک و معتدل دارد.

تصاویر بیشتر : -->