کوهستانهای جنوب ایران

کناره شمالی سواحل خلیج فارس و دریای عمان , از دهانه های کارون تا مرز پاکستان جزو ناحیه کوهستانی جنوب ایران به شمال می رود . حد غربی کوهستانهای جنوب ایران از بندر دیلم در کنار خلج فارس آغاز شده است و در امتداد دره رود زهره و پس از آن در امتداد ۳۰ درجه عرض شمالی تا حوالی باتلاق گاوخونی امتداد دارد . حد شمالی از فرورفتگی میان کوه و دریاچه گاوخونی تا نمک زارهای رفسنجان و بالادست رودهای هراز ادامه می یابد . دامنه های شمال غربی جبال بارز کوه شاهسواران است .

این ناحیه از نظر ساختمان زمین و ناهمواری و زمین شناسی مختلف است و بررسی در آن کامل نیست . تقریبا تمام کناره های خلیج فارس و دریای عمان دارای کوه هایی از گروه طبقات فارس و بختیاری است و فقط در قسمتهای مرکزی ساحلی از حوالی نخیلو تا بندرعباس و در جزایر وابسته به آنها رسوبات کرتاسه از سری هرمز به صورت گدازه ها و توف مخلوط با قطعات گل رس و شن دیده می شود . قطعه ساحلی مخلوطی از لایه های رودخانه های معاصر با دوران چهارم و ماسه های دریایی و گل رس و کلوخه های صدفی و سنگ های مرجانی است .

قسمت غربی کوه های جنوب ایران (جنوب شرقی زاگرس ) دارای رشته های بلند است که مرتفع ترین آنها مابین هامون دریاچه مهارلو (جنوب شیراز ) و ساحل خلیج فارس قرار دارد . رشته ها از شمال غربی به جنوب شرقی کشیده می شوند و این قسمت کوهستانی ایران جنوبی به وسیله دره رود بند امیر به دو منطقه کوهستانی تقسیم می شود که کوچک ترین آن , نی ریز و بزرگ ترین آن شیراز است .
منطقه کوهستانی نی ریز مشتمل بر رشته کوه کم و کوه رحمت است که دریاچه نی ریز را احاطه می کنند . در مرکز دریاچه کوه کوتاهی است که ارتفاعش به ۲۹۰۰ متر می رسد . منطقه کوهستانی شیراز شامل چندین رشته کوه است , که یکی به موازات دیگری از شمال غربی به جنوب شرقی امتداد دارند . بزرگ ترین آنها کوه بمو و کوه احمد در شمال شرقی دریاچه مهارلو و شیراز قرار دارند . در جنوب غربی رشته کوه سبز پوشان و کوه پس لارو واقع اند . در بالادست رود مند رشته مخلوط و درهم سرخ کلات قرار دارد . این رشته کو ها را دره های عریض با رودهای کم آب از هم جدا می سازد . در بعضی از نقاط این رودها از قله ها سرازی شده , از تنگه های باریک و غیر قابل عبور به خلیج فارس می رسند .

در قسمت مرکزی کوه های ایران جنوبی ( کوه فرعون ) در شمال تنگه هرمز , رشته های غربی کوهستانی جنوبی را از رشته های شرقی جدا می کند . کوه شغال ۳۵۹۱ و کوه فرعون ۳۲۸۰ متر ارتفاع دارد . قسمت شرقی ناحیه کوهستانی جنوب ایران از نظر کوه زایی , منطقه هامون جازموریان را به دو قسمت کوهستانی جدا می سازد که قسمت »الی آن کوه شاهسواران و قسمت جنوب آن مکران است . کوه های مکران در رشته اصلی آن یعنی بشاگرد برهنه و سنگی است و رستنی های آن در دره های آب دار دیده می شوند . کوه های مکران ارتفاع زیادی ندارند و رشته های جداگانه آنها از ۲۰۰۰ متر چندان بلندتر نیست ( بشاگرد ۲۱۶۱ متر ) نو قوچ (۲۰۸۵ متر ) که قله های بلندتر از آن در شمال شرقی مکران قرار دارند . در قسمت جنوب بیابانهایی است که آنهارا زمین شقه (زمین های سخت ) می نامند .

کوههای مکران در بعضی نقاط مخصوصا در شمال شرقی دارای آب فراوان و حیوانات و نباتات زیاد است .بزگ ترین جزایر کناره و شمالی خلیج فارس , جزیره قشم به طول ۱۱۵ کیلومتر و عرض ۸۰ کیلومتر است . برآمدگی های آن به صورت ماهورهای سائیده شده و بلندترین نقطه آن قشم کوه ۳۹۶ متر ارتفاع دارد و از جنس اشکوب های هرمزی و سواحل آن نسبتا عمیق است .