کلیبر

در روزگار قدیم اهر و کلیبر از قصبات پیشگین (‌مشگین شهر ) بودند. از نظر تاریخی ، کلیبر به خاطر وجود قلعه بابک که روزگاری مرکز قدرت بابک خرمدین بوده ،‌ دارای اهمیت فوق العاده ای است.
مراکزتاریخی وباستانی

قلعه جمهور (بذقالاسی)
قلعه‌ جاویدان یا قلعة جمهور یا دژ بذ که امروزه به نام قلعه بابک معروف است در ۵ کیلومتری جنوب غربی کلیبر واقع شده است . اطراف این قلعه را از هر طرف دره هایی به عمق ۴۰۰ تا ۶۰۰ متر فرا گرفته است و تنها یک راه بز رو دارد. از همین جا بوده که بابک خرمدین قهرمان تاریخی آذربایجان و یارانش به مدت ۲۲ سال سپاهیان عرب را که برای سرکوب جنبش و قیام او آمده بودند ، در کوهها و گردنه ها سرگردان کرد و با شبیخون های خود آنان را از دم تیغ گذارند و به شکست و هزیمت وادارشان کرد.

قلعه پشتو
یکی از با ارزش ترین و جالب ترین آثار تاریخی بخش هوراند از شهرستان اهر قلعه پشتو یا پشتاب است که بر بلندترین کوه بین روستاهای پشتاب و کوجان قرار گرفته است . روستای پشتاب در ۱۲ کیلومتری غرب هوراند و ۵۰ کیلومتری اهر واقع شده است. در ساخت دیوارهای قلعه از سنگ های لاشه ای ،‌ ملاط ، گل رس ، ساروج و مقداری آجر استفاده شده است . تنها راه ورودی به قلعه معبدی است از سمت شمال با ۲۲۰ پله سنگی.

قلعه پیغام
قلعه پیغام (پیکان) در کنار راه شوسه اهر به کلیبر واقع شده و فاصلة آن از کلیبر ۱۳ و از قلعة بابک ۱۸ کیلومتر است. این قلعه بر روی تپه بنا شده است . کوه پیغام دارای پرتگاههایی خطرناک است که در اثر فرسایش و ساییدگی طبیعی به شکل ایوان های بزرگ و کوچک با دیوارهای صخره ای در آمده و با استفاده از این موقعیت طبیعی ، بر روی سکوهای آن ، در صد ردیف ، استحکامات مختلفی ساخته شده است. درباره شهرت و وجه تسمیة قلعه چنین آورده اند که این قلعه در دیدرس بیشتر قلعه ها و استحکامات بابک بوده است و چون دستورات نظامی را از این قلعه به وسیله آتش به سایرین خبر می دادند ، به قلعة پیغام معروف شد.

قلعه نودوز
قلعه نودوز یا نقدوز در ۲۵ کیلومتری جنوب شرقی اهر واقع شده است. این قلعه بر فراز قله کوهی مرتفع مشرف به رودخانه اهر چای احداث شده است. ارتفاع برج این قلعه ۱۱ متر است. با سنگهای تراش خورده رسوبی به رنگهای آجری و زرد و با ملاط گچ و آهک بنا شده است.

قلعه آواریس
قلعه‌ آورایس منسوب به دوره ساسانی تا قرن سوم هجری است . این دژ قدیمی در ۵/۲۲ کیلومتری جنوب خدا آفرین و ۱۱ کیلومتری جاده‌ شوسه اهر – کلیبر واقع شده است .

قلعه‌ قهقهه
در دهستان یافت از بخش هوراند شهرستان اهر ، نزدیک روستای گنجویه و قره آغاجلو ، بر فراز کوهی مرتفع و صخره ای ، قلعه و زندان قهقهه (‌ کهن دژ ) ساخته شده است . از روستای گنجویه و قره آغاجلو تا دامنه قلعه قهقهه حدود ۳ کیلومتر راه کوهستانی است . در سمت شمالی این قلعه هفت برج و بارو بنا شده که با دیوارهای بلند و محکم محصور است . راه ورود به قلعه طوری ساخته شده که بیش از یک نفر نمی تواند از آن بگذرد . سه طرف قلعه (‌جنوب ، شرق و غرب ) با دیوارهای بسیار بلند و صخره ای مشرف بر پرتگاههای طبیعی و خطرناک است . این قلعه در‌ دوره صفویه محل نگهداری مجرمین سیاسی بوده است.

منطقة تاریخی قوبول دره سی
قوبول دره سی در یک کیلومتری غرب قریه چناب از توابع هوراند (‌ دو کیلومتری جاده اهر – کلیبر ) پشت کوه سنگی مرتفعی واقع شده است . در مقابل آن ،‌ کوه هشت سر قرار دارد که به روایتی مسکن اصلی بابک خرمدین بوده است . تپه تاریخی اژدها داش در این دره قرار دارد . بر بدنه و بالای آن غارهایی است که به گفته اهالی هر کدام گنجایش بیش از ۲ هزار نفر را دارد.

تپه باستانی اژدها داش
در دشت لشگرگاه هوراند از توابع شهرستان کلیبر تپه بسیار کوچکی به شعاع تقریبی ۱۵ و ارتفاع ۵/۱ متر وجود دارد که در اصطلاح محلی به اژدها داش ( سنگ اژدها ) معروف است . از این تپه آثاری مختلف از قبیل قطعات سفال و سنگ چخماق مربوط به قرون اولیة‌ هزاره اول قبل از میلاد به دست آمده است.

پل های خدا آفرین
روی رودخانه ارس ، دو پل تاریخی به فاصله اندکی ( ۱۰۰ ) متر از یکدیگر بنا شده است که به نام خدا آفرین مشهورند. اولی منسوب به قرن ششم هجری (‌دوره سلجوقیان ) است که طول آن ۱۶۰ متر است و از ۱۵ طاق جناقی و هلالی با ابعاد نا مساوی و غیر متشابه تشکیل شده است. مصالح ساختمانی این پل ، سنگهای قلوه و لاشه در قسمت پایه ها و آجر در ساختمان طاق ها است و ملاط آن آهک و گچ است .

پل دوم خدا آفرین حدود ۱۲۰ متر طول دارد ، دارای ده طاق است و منسوب به دوره صفوی است . مصالح ساختمانی این پل ، سنگ های قلوه و لاشه در قسمت پایه ها و آجر در ساختمان طاق ها است و ملاط آن آهک و گچ است . پل دوم خدا آفرین حدود ۱۲۰ متر طول دارد . دارای ده طاق است و منسوب به دوره صفوی است . مصالح ساختمانی آن سنگ تراشیده با ملاط گچ وآهک است.

جاذبه های طبیعی

منطقه حفاظت شده ارسباران با وسعت ۷۲ هزار هکتار در کناره های جنوبی رود ارس در شهرستان کلیبر واقع شده و به عنوان مکان ذخیره بیوسفر در یونسکو به ثبت رسیده است و از ارزش های خاص گیاهی و جانوری برخوردار است.

صنایع و معادن

صنایع کلیبر بیش تر کارگاهی و شامل تولید آسیاب برقی و موتوری، موزاییک سازی، تانکر سازی، قندریزی، آهنگری، جوشکاری، کابینت سازی و کش بافی است.

کشاورزی و دام داری

این شهرستان از نظر کشاورزی و باغ داری وضع خوب و پر رونقی داشته و کشت در آن به صورت آبی و دیمی صورت می گیرد. فرآورده های کشاورزی در این شهرستان عبارتند از: گندم، جو، نباتات علوفه ای، بنشن، تره بار و محصولات عمده باغات عبارتند از: سیب درختی، توت درختی، سماق، گیلاس، گردو، زغال اخته که بیش تر جزو صادرات منطقه است. دام داری و دام پروری که از مهم ترین رشته فعالیت های اقتصادی کلیبر محسوب می شود از دیر باز به علت موقعیت خاص منطقه و وجود مراتع سر سبز رونق فراوان داشته است. پرورش دام بیش تر شامل گاو، گوساله، گاومیش، گوسفند و اسب است که توسط عشایر و روستاییان صورت می گیرد و دام و فرآورده های دامی جزو صادرات این شهرستان محسوب می شوند. پرورش طیور به شیوه های صنعتی و سنتی شامل پرورش مرغ، غاز، بوقلمون و اردک است که در حد خودکفایی تولید می شود.

وجه تسمیه و پیشینه تاریخی

در روزگاران قدیم اهر و کلیبر از قصبات پیشکین( مشگین شهر ) بودند. ‌حمدالله مستوفی در ذکر منطقه تومان پیشگین، درباره کلیبر چنین می نویسد: «تومان پیشگین، ‌در این تومان هفت شهر است. پیشگین، خیار، انار، ارجاق، اهر، تکلفه، کلنبر( کلیبر)». از نظر تاریخی، کلیبر به خاطر وجود قلعه بابک که روزگاری مرکز قدرت بابک خرم دین بوده، دارای اهمیت فوق العاده ای است.

مشخصات جغرافیایی

کلیبر یکی از شهرستان های استان آذربایجان شرقی است که در ناحیه ی شمال خاوری این استان واقع شده است. شهرستان کلیبر از جنوب با اهر از شمال با جمهوری آذربایجان از باختر با رود ارس و جمهوری ارمنستان و از خاور با استان اردبیل همسایه است. کلیبر در بستر رود کلیبر و در سرزمینی صخره ای واقع شده و تنها معبر کوهستانی میان اهر و بخش های ساحلی رود ارس است. آب و هوای این شهرستان نسبتا سرد و نیمه خشک است. کلیبر در ۴۷ درجه و ۰۲ دقیقه درازای خاوری و ۳۸ درجه و ۵۲ دقیقه پهنای شمالی و در ارتفاع ۱۲۴۰ متری از سطح دریا واقع شده است. مسیر راه کلیبر – اهر به درازای تقریبی ۴۵ کیلومتر یکی از مسیرهای دسترسی به این منطقه است. راه های منشعب از مرکز شهرستان عبارتنداز: جاده شوسه کلیبر- مغان (اصلاندوز) و خمارلو به سمت شمال خاوری که این جاده تا سه راه اسکانلو به طول ۶۰ کیلومتر و تا خمارلو به درازای ۷۱ کیلومتر شوسه است.