چراغ سبز شهر بادگیرها به مسافران نوروزی

پس از وقفه ۲ ساله ناشی از شیوع کرونا، امسال دیار بادگیرها و شهر قنوت و قنات و قناعت، خود را برای استقبال از مسافران نوروزی آماده می کند.کرونا در این ۲ سال آن چنان پازل جامعه را به هم ریخت و آنگونه تار و پود زندگی مردم را در هم پیچید که هیچ جنبنده ای هوس مسافرات و حتی خارج شدن از خانه هم نکرد .با رعایت نکات بهداشتی از سوی مردم و تزریق پیاپی دزهای واکسن، آرامش نسبی به جامعه بازگشت و حالا مردمی که در این ۲ سال از شهر و دیار خود خارج نشده بودند به فکر خوب کردن حال و هوای خود هستند و بسیاری از آنها عزم سفر کرده اند . با جاهای دیدنی یزد بیشتر آشنا شویم .

یزد یکی از استان های مرکزی کشور با بافت سنتی و مردمانی سخت کوش و مهمان نواز، این روزها با خانه تکانی شهر و خانه خود در انتظار هموطنان خود از تمام نقاط کشور است.

مسوولان استان هم طی چند ماه اخیر با بهسازی برخی از خیابانها و زیباسازی شهر، همگام با مردم پیش آمده اند و در انتظار مسافران نوروزی هستند.

اکنون یزد در آستانه سال نو حال و هوای دیگری دارد و مردم در تکاپو هستند، برخی ها در تدارک سفر می باشند و برخی هم در انتظار مهمانان خود از دورترین نقاط کشور .

یزد از جمله سرزمین های باستانی اقوام ایرانی و دارای میراث درخشانی از فرهنگ ، تمدن کهن و ادوار مختلف تاریخی با قدمت سه هزار ساله است.

برخی مورخین، بنای اولیه این شهر را به زمان اسکندر مقدونی نسبت می دهند و گفته اند اسکندر آن را بر مبنای زندانی که خود ساخته ، نامگذاری کرده است. به اعتقاد برخی مورخان دیگر، شهری به نام یزدان گرد در دوره ساسانیان به فرمان یزدگرد اول در همین محل کنونی بنا شده است.

به اعتقاد برخی مورخان دیگر، شهری به نام یزدان گرد در دوره ساسانیان به فرمان یزدگرد اول در همین محل کنونی بنا شده است، مورخین یونانی، این شهر کهن و باستانی را ایساتیس خوانده اند که احتمالا بعد از ویرانی شهر کهن کته پدید آمده است، این ناحیه همواره در دوره هخامنشیان از راه های معتبر، موسسه های راهداری ، مراکز پستی و چاپاری برخوردار بوده است.

آنچه اینک سرافراز از میان ریگهای روان اعصار، مصون از رخدادهای مخرب تاریخی بر جای مانده، یادگارهای گویا از سرنوشت تاریخی این سرزمین و نشانگر فرهنک و تمدن پربار است.

استان یزد ۲ هزار و ۲۷۰ هکتار بافت تاریخی و ۶ هزار و ۵۰۰ اثر تاریخی دارد که از این تعداد تاکنون، یکهزار و ۷۲۰ اثر به ثبت ملی و پنج اثر هم در فهرست میرات جهانی یونسکو به ثبت رسیده است.

شهر یزد نیز بعد از ونیز ایتالیا، دومین شهر تاریخی جهان لقب گرفته است و همه ساله گردشگران زیادی از نقاط مختلف جهان برای دیدار از مواریث تاریخی مرکز ایران به این استان سفر می کنند.

یزد در کنار استان های فارس و اصفهان به عنوان مثلث طلایی گردشگری ایران، مقصد نخست گردشگران خارجی و اروپایی است و این مهم، گردشگری را به عنوان یکی از محورهای توسعه استان قرار داده است.

شهر یزد با کسب چهار ستاره به عنوان اولین شهر مقصد مهم گردشگری کشور با آثاری که ثبت جهانی شده اند، انگیزه سفر گردشگردان به این استان کویری را افزایش داده است، اگرچه کرونا در این ۲ سال گذشته آسیب‌هایی جبران ‌ناپذیری به این بخش وارد کرده است امید است که امسال با فراهم شدن شرایط و آمادگی استان ، پذیرایی مهمانان نورزی همچون سال های قبل از کرونا باشد.

استان یزد با بناهای متعدد مذهبی، بقعه، مساجد، حسینیه ها، زیارتگاه‌های مهم زرتشتیان، خانه های تاریخی، آب انبارها، باغ های تاریخی، بادگیرها و بازارچه ها مختلف گنجینه ای از هنر، فرهنگ و تمدن ایرانی محسوب می شود.

بافت تاریخی یزد کهن‌ترین بافت زنده دنیا

کمیته میراث جهانی یونسکو ۱۸ تیر ۱۳۹۶ در چهل و یکمین نشست خود در کراکوف لهستان، با اجماع اعضا، بخشی از بافت تاریخی شهر یزد را در فهرست میراث جهانی ثبت کرد و با ثبت بافت تاریخی یزد، نخستین پرونده یک شهر تاریخی ایران در فهرست جهانی به ثبت رسید.

بافت تاریخی یزد به مساحت عرصه ۷۴۳ هکتار و مساحت حریم پنج هزار هکتار در سال ۱۳۸۴ به ثبت ملی رسید و تهیه اسناد و مدارک اولیه پرونده ثبت جهانی بافت تاریخی یزد از سال ۱۳۸۹ در دستور کار قرار گرفت و پیگیری های جدی برای ثبت جهانی آن از سال ۱۳۹۴ با ارسال پرونده به یونسکو شکل رسمی به خود گرفت.

در این سال، محدوده بافت تاریخی شهر یزد با ۷۴۳ هکتار وسعت برای ثبت جهانی به یونسکو ارسال شد تا به‌ عنوان نخستین بافت تاریخی زنده یک شهر توسط جمهوری اسلامی ایران به دنیا معرفی شود.

یونسکو، شهر یزد را منحصر به فرد، استثنایی و نمایانگر یک سنت فرهنگی و تمدنی ارزشمند معرفی کرده که نمونه برجسته‌ای از محل زندگی سنتی انسان در قالب یک فرهنگ هماهنگ و همسو و تعامل‌گونه با محیط زیست است که تحت تأثیر تغییرات غیرقابل بازگشت و آسیب‌پذیر است و مردمان این دیار به خوبی در طول قرن‌ها همسو با طبیعت، زندگی کرده و فرهنگی غنی و پایدار را پدید آورده‌اند.

این بافت ترکیبی منحصربه‌فرد از کوچه پس کوچه های قدیمی، خانه ها، ساباط ها و بناهای خشتی است که همه امکانات زندگی فردی و اجتماعی را دارد.

مسجد جامع، بلندترین مناره جهان

مسجدجامع یزد با مناره های بلند کاشی کاری شده و سر به فلک کشیده خود در میان بافت قدیم شهر یزد، هر انسانی را به تماشای خود وامی دارد و نمونه ای از معماری اسلامی را جلوه گر می سازد، این اثر ارزشمند در طول سال بویژه ایام نوروز، پذیرای تعدادی زیادی گردشگر است و کسانی که از آن بازدید می کنند با تامل، صبر و حوصله، زوایای مختلف آن را بررسی می کنند.

ساختمان اصلی مسجد در قرن ششم هجری قمری در زمان حکومت آل کاکویه ساخته شد و مسجد جامع کنونی مربوط به دوران آل مظفردر قرن هشتم و نهم هجری قمری است.

امیرچخماق

مجموعه امیر چخماق هم ازدیگر آثار کهن شهر یزد است که در ایام عید نوروز، پذیرای مسافران است که امیر جلال الدین چخماقازامرای شاهرخ تیموری حاکم یزد با همکاری همسر خود فاطمه خاتون آن را ساخته است.

این مجموعه شامل تکیه، میدان، حمام، کاروانسرا، خانقاه، قناد خانه، چاه آب سرد و از همه مهمتر مسجد امیر چخماق می باشد. بقعه دوازده امام یکی از بناهای ارزشمند تاریخی و فرهنگی این شهر در محله فهادان و در دل مجموعه بافت قدیم یزد قرار دارد. گنبد زیبا و بلند و سبک معماری این بنا هر بیننده ای را محو تماشای خود می کند و چشم هر انسانی میراث دوستی را نوازش می دهد

باغ دولت آباد

یکی از بناهای تاریخی و منحصر بفرد یزد در مرکز این استان باغ دولت آباد است که به عنوان یکی از زیباترین باغ های ایرانی در فهرست میراث جهانی یونسکو به ثبت رسیده و که پیش از شیوع ویروس کرونا شاهد حضور گردشگران بی شماری از داخل و خارج کشور بوده است.

این باغ در سال ۱۱۶۰ هجری قمری ساخته شد و از زیباترین بناهایی است که به دوره افشاریه و زندیه مربوط می شود؛ این اثر تاریخی از قناتی به همین نام مشروب می شود و جریان آب در باغ، طراحی آن را تشکیل می دهد.

باغ دولت آباد یزد دارای قسمت های بادگیر و هشتی، عمارت حرمخانه، اصطبل و شترخانه، عمارت مستخدمین، عمارت تالار آئینه سر در اصلی، آب انبار ۲ دهانه و عمارت باغ بهشت آیین است.
جالب ترین بنای این مجموعه را عمارت هشتی و بادگیر تشکیل می دهد که تلفیق جریان آب و هوا به زیباترین شکل در آن صورت گرفته است.

بادگیر باغ دولت‌آباد با ارتفاع نزدیک به ۳۴ متر بلندی از سطح زمین شاهکار مهندسی و نشانه نبوغ معماران یزدی است، این بنا شامل یک هشتی کلاه فرنگی و بادگیر بلند و پنج حوض مرمر در داخل این بنا و سه حوض مرمر در سه ظرف بنا تعبیه شده و مصالح اصلی بنا آجر، خشت و در نمای خارجی اندودهای گچ، ریگ و سنگ مرمر است.

در داخل عمارت به غیر از زیر بادگیر که با سنگ مرمر مفروش شده، بقیه کف آن با آجر به صورت گل و موج پوشیده شده و هنوز بعضی از درها و مشبک ها گره چینی از چوب چنار با شیشه های رنگی بسیار زیبای قدیمی موجود است.

گنبد و کلاه فرنگی روی هشتی قسمتی از بادگیر و درها در سال های اخیر بازسازی و مرمت شده است.
عمارت حرمخانه این بنا در گوشه شرقی باغ قرار گرفته و دارای فضاهای بسته مناسب با نور کافی است و دارای چهار اتاق قرینه پشت سرهم می باشد که قسمت جلو آن ها یک جفت ایوان قرار دارد.

این بنا دارای بادگیر کوتاه و حجیم بوده و زیر زمینی وسیع و متناسب دارد و تمامی درها و پنجره های این مجموعه، بازسازی شده است.

عمارت تالار آیینه سردر اصلی باغ دولت آباد نیز در سه طبقه با اتاق های متعدد و یک تالار بزرگ است که همگی دارای نقاشی های زیبایی با گچ بری و کنده کاری های بسیار غنی است.

عمارت باغ بهشت آیین هم دارای محوطه سازی جالب با سنگ فرش های آجری با ابعاد بزرگ است ودر میدان جلو خان و تالار آیینه و عمارت تهرانی قرار داشته که آنچه اکنون از محوطه سازی داخل بهشت آیین باقیست سنگ فرش های جالب و استخرهای بزرگ است.

اصطبل این بنا در پشت عمارت حرمخانه واقع شده و دارای ۲ راه ورودی یکی از داخل و دیگری از خارج باغ و شامل قسمت هایی سرپوشیده و حیاط مربع رو باز است که اواخر دوره قاجاریه در زمان تصرف آن توسط ارتش اتاق زندانیان در قسمت ورودی به آن اضافه شده است.

عمارت مستخدمین در شرق عمارت بادگیر در ضلع کناری باغ ساختمان هایی شامل انبار، آشپزخانه، چند اتاق کم عمق با دهانه های کوچک واقع شده که به قسمت مستخدمین معروف است.
باغ زیبا و ارزشمند دولت آباد یزد ۲۲ اسفند ۱۳۴۶ به شماره ۷۷۴ در فهرست آثار ملی به ثبت رسیده است.

آتشکده زرتشتیان بنای ثبت شده درآثار ملی ایران

بنای آتشکده زرتشتیان یزد مشهور به آتش ورهرام (بهرام) در آبان ماه سال ۱۳۱۳هجری شمسی با سرمایه اهدایی انجمن پارسیان هند در زمینی اهدایی با نظارت ارباب جمشید امانت ساخته شد.
ساختمان اصلی آتشکده ۲ متر بالاتر از سطح زمین و در وسط حیاط بزرگ مملو از درختان سرو و کاج، ساخته شده است.

در محور ورودی بنا در ضلع جنوبی، حوض گرد بزرگی قرار دارد که نگاره فروهر و سرستون های سنگی عمارت در آن منعکس می شود.

اتاق نگهداری آتش مقدس، در وسط ساختمان (دور از تابش خورشید) قرار دارد و اطراف آن اتاق هایی برای نماز و نیایش طراحی شده است. معماری این آتشکده تا حدودی از معماری آتشکده های پارسیان هند تاثیر گرفته است.

بنا به روایتی، آتش موجود در این آتشکده که زرتشتیان آن را «آتش ورهرام» می نامند، حدود ۱۵۱۵ سال پیش از آتشکده «ناهید پارس» (پس از نقل مکان به چندین جای دیگری در استان یزد) به این مکان آورده شد و تاکنون این آتش خاموش نشده است.

در واقع شهرت این بنا به دلیل وجود آتش مقدس ۱۵۰۰ ساله زرتشتیان است که در اتاقی محفوظ درون جامی فلزی نگاهداری می شود.

بازدید کنندگان از پشت پنجره می توانند آتش مقدس را نظاره کنند. مسوول نگداری آتش یکی از موبدان است و آتش را با اضافه کردن قطعه ای چوب در طول شبانه روز روشن نگاه می دارد.

آتشکده زرتشتیان یزد (بهرام) در تاریخ ۲۲ شهریور ۱۳۷۸ به شماره ۲۴۳۱ در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.

طولانی ترین قنات جهان در یزد

قنات تاریخی زارچ با قدمت سه هزار سال و به طول ۸۳ کیلومتر به عنوان طولانی ترین قنات جهان در سال ۱۳۹۵ در فهرست میراث جهانی یونسکو به ثبت رسید.

این قنات در عمق ۲۳ متری زمین به عنوان طولانی ترین سازه آبی جهان حفر شد که از ویژگی های آن داشتن ۷۰ پله است و این ویژگی به اضافه طولانی بودن و قدمت، آن را به یکی از قنات های ارزنده دنیا تبدیل کرده است.

یکی از ویژگی های قنات زارچ مقطع مربعی آن است که پیشینه حفر آن، به دوره قبل از اسلام می رسد.

قنات زارچ، از روستای فهرج در ۶۰ کیلومتری شهر یزد سرچشمه می گیرد و حدود ۳۰ کیلومتر آن نیز از «اکرمیه» تا دروازه قرآن، از زیر شهر یزد می گذرد و پس از خروج از یزد و طی چند کیلومتر دیگر، به بخش زارچ می رسد.

تا ۴۰ سال قبل، آبدهی قنات زارچ بیش از ۱۵۰ لیتر در ثانیه بود، اما به دلیل حفر بی رویه چاه های عمیق و نیمه عمیق در حریم آبی قنات، آبدهی آن به شدت کاهش یافته است.

زارچ با قدمت بیش از سه هزار سال از مناطق کهن مرکزی ایران محسوب می شود و در ۱۵ کیلومتری شهر یزد قرار دارد تا سال ۱۳۴۲ خورشیدی جزو نواحی روستایی به شمار می رفت و از این سال به عنوان منطقه شهری شناخته شد.ق

سرو ابرکوه، زیارتگاه های زرتشتیان در چک چک اردکان و پیر نارکی مهریز ، مسجد ریگ اشکذر، امامزاده ظهیر الدین عبدالله بن موسی بن جعفر(ع) بافق، مجموعه حاج مهدی بهاباد، مجموعه امام(ره) (شاه ولی) تفت، قلعه مروست خاتم، قلعه مهرپادین مهریز، نارین قلعه میبد، آتشکده و دخمه زرتشتیان، مسجد جامع و زندان اسکندر یزد، نیز از جمله آثار و بناهای مهم تاریخی استان یزد است.

خانه های قدیمی

شهر یزد بعنوان بزرگترین شهر خشت و گلی جهان شناخته می شود و خانه های قدیمی و ساخته شده از خشت و گل بخشی از این بافت تاریخی است. خانه های قدیمی با توجه به نوع شغل و تمکن صاحب خانه از ۲ قسمت اندرونی و بیرونی ساخته شده است، قسمت اندرونی که قسمت اصلی بناست بعنوان ماوا و مسکن محارم و بیرونی به اسکان و پذیرایی میهمانان اختصاص دارد.

خانه های قدیمی دارای حیاط مرکزی و قسمت اعیانی نشین به صورت چهار فصل است که در پیرامون حیاط مرکزی شکل می گیرد. از قسمت شمالی به عنوان زمستانه و از قسمت جنوبی به عنوان تابستانه استفاده می شود که قسمت تابستانه شامل تالار و بادگیر است. خانه لاریها، رسولیان، محمودی، سیگاری، مرتاض، میرزاده، علایی، کلاهدوزها، از معروف ترین خانه های قدیمی استان یزد محسوب می شوند.

بادگیرها نماد معماری سازگار با کویر

بادگیرها بعنوان نماد معماری کویر یکی از زیباترین سازه های تاریخی در استان یزد هستند به همین دلیل یزد به شهر بادگیرها معروف است نسبت به سایر شهرهای مرکزی ایران دارای بیشترین تعداد بادگیر است.

در این شهر، مرتفع ‌ترین بادگیر جهان یعنی بادگیر باغ دولت آباد به ارتفاع ۳۳.۸ متر وجود دارد که این بادگیر شهرتی جهانی دارد.

وجود بادگیر زیبا و مرتفع باغ دولت آباد، بادگیر زیبا و عریض خانه دکتر امام در بافت تاریخی شهر اردکان و بادگیر زیبای خانه آقازاده ابرکوه به ترتیب بعنوان مرتفع ترین، عریض ترین و زیباترین بادگیرهای جهان این استان تاریخی را به مجموعه ای کامل از این هنر معماران چیره دست دیار کویر بدل کرده است.

بادگیر باغ دولت آباد یزدبا ۳۳متر ارتفاع و ۲۷۰سال قدمت و بادگیر یک طرفه خانه تاریخی دکتر امام در اردکان با ۱۹چشمه و از آثار متعلق به دوران پهلوی اول و همچنین بادگیر دوطبقه خانه آقازاده ابرکوه با ۱۸مترمربع متعلق به دوره قاجاریه همگی از جمله آثار زیبای معماری کویر است که جلوه ای زیبا از هنر و دانش و خلاقیت معماران یزدی را در خلق این سازه خطه کویری به نمایش گذاشته است.

بادگیرها، برج هایی هستند که برای تهویه بر بام خانه ها ساخته می شود و در بالای آب انبارها و دهانه معادن به منظور تهویه ساخته می شود.

در خانه ها هوای خنک از بادگیر که نوع ابتدایی تهویه مطبوع به شمار می رود، به اتاق های طبقه همکف یا زیرزمین ها فرستاده می شود که این بادگیرها از عناصر و سمبل های معماری ایرانی بوده، ولی امروزه در بسیاری کشورهای خاورمیانه کپی برداری واستفاده می شوند.

یزد گنجینه ای از هنر، فرهنگ و تمدنی ایرانی را در خود دارد که از آن جمله می توان به بناهای مذهبی، بقعه، مساجد، حسینیه ها، زیارتگاه های زرتشتیان، خانه های تاریخی، آب انبارها، باغ های تاریخی، بادگیرها و بازارچه ها اشاره کرد.
یزد با عناوینی چون به شهر بادگیرها، شهر کار، کاریز و کاهگل، دارالعباده، دارالعلم و دارالعمل، حسینیه ایران، شهر دوچرخه ها، شیرینی، شهر قنات، قنوت و قناعت و شهر آتش و آفتاب معروف است.