پل خاتون

در سه کیلو متری جنوب شهرستان خوی بر روی رود خانه قطور و در راستای جادّه خوی به ارومیّه پلی کهن وجود دارد، که در زبان مردم و اسناد و مدارک موجود به نام پل خاتون معروف است، این پل دارای پایه ها و موج شکن هایی به شکل پشت ماهی از سنگ های نسبتا” بزرگ و منظم با ملاط ماسه و آهک ساخته شده است، در قسمت فوقانی پل، آجر به کار رفته است و دارای هفت دهانه بزرگ آب رو بوده و در بین دهانه های بزرگ پایه های سنگی، به طور منظّم، هفت دهانه طاق نمای تزئینی قرار گرفته است.در گذشته کاروان هایی که از عثمانی می آمدند، از این پل عبور کردند و تا چند سال پیش نیز گذرگاه مردم بوده، ولی در سال های اخیر در راستای آن، پلی جدید ساخته شده و راه ارتباطی مردم از روی پل جدید می باشد.

این پل به علّت ارزش باستانی بودنش توسّط میراث فرهنگی استان حفاظت می گردد. در بعضی منابع تاریخی آمده است که این پل به دستور احمد خان دنبلی و در کنار دامنه غضنفر ساخته شده، که هنوز پا بر جاست و سبب معروف بودن به خاتون که نامی زنانه است. در افواه عامّه آن را به همسر احمد خان دنبلی منسوب می دارند، ولی این انتساب به دلایلی پذیرفتنی نیست، یکی اینکه تعبیر خاتون در عصر فرمانروایی دنبلی ها در خوی متداول نبوده و کهنه تر است، دیگر اینکه در قرون گذشته ودر لشکر کشی سلطان یعقوب آق قویونلو در سال ۸۸۳ ﻫ .ق برای جنگ با برادرش سلطان خلیل، این پل مورد استفاده قرار گرفته است[۲]و چنین به نظر می رسد پلی که در این محل بوده و شاید در طیّ سالیان بعد و در اثر سوانح طبیعی و انسانی تخریب شده، احمد خان آن را تعمیر، یا پل جدیدی در محلّ پل قدیمی ساخته و نام قدیمی که شهرت داشت بر روی آن مانده است.

گذشته از آن واژه ((خاتون))، واژه کهن تر ترکی به معنی زن بزرگ منش، و در قدیم عنوان ترکی و مغولی زنان و دختران خان و خاقان بوده، به معنی بانوی عالی نسب و ملکه، و معمولا” در مقابل خاقان به کار برده می شد. و از دوره سلجوقیان بیشتر رایج شده و پیش از آن در شاهنامه منحصرا” به صورت عنوان خاصیّ دربرابر خاقان آمده است.

معروفترین خاتونی که در آن ادوار در این نواحی حکومت یافته، دختر طغرل سلجوقی همسر اتابک اوزبک بود . پس از حمله مغول، زمانیکه پای سلطان جلال الدّین خوارزمشاه به تبریز رسید، وی در مقابل سلطان، ضعف نشان داده و به سوی نخجوان گریخت، خاتون بعد از دیدار سلطان جلال الدّین، به ازدواج وی در آمد و به دستور سلطان در خوی ساکن گردید. و از طرف شوهر جدید، حکومت و مالکیّت سلماس وارومیّه نیز به خاتون داده شد. با این سابقه گمان می رود که پل خاتون باستانی، به دستور وی بر روی رود قطور احداث گردیده، تا وی بتواند به آسانی در قلمرو خود رفت وآمد نماید.