موسیقی ترکمنی و دستگاههای آن را در این مطلب می خواهیم برای شما شرح دهیم . به شکلی از موسیقی گفته می شود که در میان اقوام ترکمن ایران و ترکمنستان و افغانستان رواج داشته و دارد. مقامهای موسیقی ترکمنی در چهار دستگاه ارائه می شوند که عبارتند از : قِرِق لر ، تشنید ، مُخَمّس و نوایی .
فهرست
تشنید
تشنید احتمالا همان مفهوم تجنیس است که به صورت تشنید تغییر یافته است . مقام تجنیس در مناطق شرقی خراسان متداول است .
قرق لر
قرق لر از دو کلمه قرق و لر ترکیب یافته است . قرق به معنای پاره شده یا بریده شده است و لر نشانه جمع در زبان ترکمنی و ترکی است . مفهوم قرق به چگونگی ارائه دستگاه مربوط است ؛ زیرا در اجرای این دستگاه نوازنده پس از پرده پنجم به پرده چهارم و سپس به پرده اول تامدئرا ( دوتار ) عبور می کند . حذف پرده های دوم و سوم به مفهوم پاره کردن یا بریدن توالی اصوات یا مد دستگاه قرق لر است . این شیوه اجرای دستگاه قرق لر بیش از سی سال است که شکل گرفته است . عقیده بر این است که این شیوه اجراکه به علت دشواری نواختن دستگاه قرق لر شکل گرفته – به نحو نواختن تامدئرا (مدئر ) خدشه وارد کرده است و در اصل ضعف نوازندگی محسوب شده ، سهولت اجرا را ایجاب می کند . قرق در زبان ترکمنی (قرخ در زبان ترکی ) به معنی چهل نیز هست . دستگاه قرق لر بعد از دستگاه نوایی تکامل یافته و مشتمل بر ترکیب چهل مقام نوایی است . معمولا مقامهایی که در این دستگاه نواخته می شوند لحنی محزون دارند .
مخمس
مخمس نیز عنوان یکی از مقامهای رایج در موسیقی خراسان است و عبارت از بند شعری است که از پنج مصراع تشکیل می شود ( مشابه بش بند یا بیش در موسیقی ترکی نواحی غرب ایران ) در رساله ها و نسخ خطی فارسی موسیقی ، مخمس یکی از اصول یا ادوار ایقاعی معرفی شده است . از جمله ادوار موسیقی عربی در این زمینه عبارتند از : مخمس عربی ، مخمس مصری ، مخمس ترکی و نصف مخمس ترکی است .
نوایی
دستگاه نوایی منسوب به امیر علیشیر نوایی وزیر سلطان حسین میرزا بایقراست که از نوادگان جغتای پسر چنگیز و از اعاظم دانشمندان و ادبای قرن نهم هجری بوده است و بر موسیقی دوران خود احاطه کامل داشته است . مقام نوایی در منطقه تربت جام و اطراف آن نیز اهمیت بسیار دارد و از رایج ترین و همگانی ترین مقام ها محسوب می شود .
بسیاری از داستانهای ترکی و ترکمنی که از سوی اوزانها و بخشیها به اجرا در می آید در مقام تجنیس ، مخمس و نوایی است .
سازها و نوازندگان
ساز اصلی در موسیقی ترکمنی «تامدیره » ( تامدئرا ) است که به نظر کوچکترین انواع دوتار است . همچنین نواختن کمانچه و نی نیز در بین ترکمنان رواج دارد و در دهه اخیر برخی به اجرای نغمات این موسیقی با سازهای الکترونیک روی آورده اند . محمدرضا درویشی ساز کمانچه را هم ساز اصیل ترکمنی نمی‌داند.در موسیقی اصیل ترکمنی ساز کوبه‌ای به کار نمی‌رود.
دستگاههای موسیقی ترکمنی معمولاً بر اساس تعداد پرده‌های مورد استفاده در تامدئرا و چگونگی توالی آنها نسبت به هم متمایز می‌شوند. تشخص دستگاه‌ها و تمایز آنها نسبت به هم بر اساس پرده‌ها و نحوه توالی آنها در تامدئرا تدوین یافته به نظر می‌رسد.
مشابه برخی از مقامها، داستانها یا تصانیف ترکمنی، در بین ترکهای شمال خراسان، آذربایجان شرقی و غربی و اردبیل، زنجان، همدان، ساوه، قم و…. شنیده می‌شود؛ مانند گؤراوغلی (کور اوغلی)، حمرا (یا همرا)، اصلی و کرم، غریب و شاه صنم، نه باغ دویدی نه باغبان (نه باغ بیلدی نه‌ده باغبان)
به خنیاگران (نوازنده و خواننده) ترکمن بخشی و در مرحله بالاتر خلیفه گفته می‌شود.دیگر سازها عبارتند از تامدره (دوتار و تنبوره ) توئیتک ( ازجنس سنگ و چوب ) یدی یوغین ( نی ۷ بند ) و قاووز (زنبورک )
تعدادی از موسیقی‌دانان و نوازندگان شاخص موسیقی ترکمنی (در ایران)
مرحوم ارازمحمد تکه
مرحوم خلیفه نظرلی محجوبی
استاد بایلی تکه
دکتر مجید تکه
طاهر تکه
موسی جرجانی
تاجوردی پیکر
آنه‌بردی پیکر
عیدمحمد اونق
مرحوم اُلیاقلی یگانه
ارازمراد آرخی
نظر کاربران :
هیچ نظری برای این مطلب ثبت نشده است. شما اولین نفر باشید.