موزه مردم شناسی اردکان

موزه مردم شناسی اردکان یکی از جاذبه های گردشگری اردکان می باشد . داستان موزه از آنجا شروع شد که از سال ۱۳۷۰ فرصت مناسبی به دست آمد و بخشی از اشیاء به زیر زمینی‏ به مساحت تقریبی ۳۰ متر مربع در مرکز تربیت معلم شهید بهشتی‏ اردکان منتقل شد ولی استقبال مردم و مسئولان از این موزه کوچک‏ از یک طرف و اهدای اشیاء موجود در منازل توسط مردم از طرف‏ دیگر باعث شد تا موزه به محل بزرگ‏تری که دارای ۱۱۰ متر زیر بنا بود منتقل شود.

در مرحله اول برای به دست آوردن وسایلی به خصوص تلاش‏ فراوان به عمل آمد،مانند لوازمی که برای تهیه نخ و پارچه به کار می‏رفته است از قبیل:چرخ دونه بری که پنبه دانه را از پنبه جدا می‏کند. کمان حلاجی ، چرخ ریسی ، چرخ ماسوره، منجنیق برای‏ تهیه تار کرباس، دستگاه کرباس بافی، چرخ طناب تابی، چرخ‏ مومتابی و…خوشبختانه هم راه با آن‏ها اشیاء جالب دیگری نیز به دست آمد و حضور در محله یا خانه‏ای باعث می‏شد تا همسایگان‏ نیز از وجود موزه با خبر شده و هرچه در توان دارند به موزه کمک‏ کنند. امروز در سایه این تلاش و نگه داری موزه کوچک سال‏ ۷۰ به یکی از جالب‏ترین موزه ‏های مردم ‏شناسی کشور تبدیل شده‏ است.

بخش‏های موزه‏

بخش مردم ‏شناسی

جمع ‏آوری و حفظ و حراست اشیاء و وسایل کار و لوازم زندگی‏ مردم در گذشته ‏های دور و نزدیک اعم از این‏که این لوازم و وسایل‏ منسوخ شده یا هنوز هم تا حدودی در بعضی مناطق مورد استفاده‏ قرار می‏گیرند،از اهمیت اساسی برخوردار است.
بخش مردم‏ شناسی در حال حاضر این بخش از غنی‏ ترین بخش‏های موزه محسوب می‏شود و بیش‏ از ۱۰۰۰ قطعه اشیاء و لوازم زندگی مردم اردکان در آن به نمایش‏ گذاشته شده است. این اقلام بعضی به صورت مجموعه و بعضی‏ به صورت منفرد می ‏باشند. مهم‏ترین این مجموعه ‏ها عبارت‏ند از:
– وسایل تولید پارچه که ادوات و وسایل مربوط به کشت‏ پنبه دانه تا بافت کرباس و زیلو و قالی را نشان می‏دهد. این وسایل‏ تشکیل شده است از:میخ برای کشت پنبه دانه،چرخ دونه بری‏ مخصوص جدا کردن پنبه دانه از پنبه،کمان و سایر وسایل حلاجی، چرخ‏های ریسی(مخصوص تبدیل پنبه به نخ) ماسوره ورکنی‏ (مخصوص پیچیدن نخ روی ماسوره) ،منجنیق جهت تهیه تار کرباس، دستگاه کرباس بافی، دستگاه‏های زیلو و قالی بافی، چرخ‏ طناب تابی، وسایل نقش زنی روی پارچه، وسایل خیاطی، نمونه لباس‏های دوخته شده از کرباس و…
– مراحل کشت گندم تا تهیه نان، شامل: وسایل کشت گندم، تشت یا ساعت‏ آبی جهت اندازه گیری زمان آب یاری، وسایل‏ چیدن و حرس کردن گندم را خرد می‏کردند، وسایل جداکننده کاه از گندم، تپو یا سیلو جهت نگه داری گندم، دستاس یا آسیاب دستی، تنور محلی و وسایل مربوط به‏ پخت نان و…
– یک نمونه تخت روی حوض که معمولا در خانه اشراف‏ اردکان وجود داشته است هم راه با کلیه وسایل موجود اعم از سفره‏ غذا را ظروف مربوطه، آفتابه و سلفچه(لگن)، وسایل چای خوری، خیک جهت نگه داری دوغ، قلیان و….
– وسایل آهن‏گر شامل دم، کوره، سندان، چکش و تعدادی‏ از وسایل ساخته شده توسط آهن‏گران اردکانی مانند انواع گل میخ، منقل، رکاب، زنجیر، قفل و کلید و… ۵- وسایل درودگری شامل انواع اره، رنده، مته و چرخ مته‏ تیز کنی همراه با نمونه های درب و پنجره ‏های ساخته شده از قرن نهم‏ به بعد.

وسایلی که به غیر مجموعه در موزه نگه‏داری می‏شود عبارت است از:وسایل پوست کنی پسته، دنگ مخصوص پوست کنی کنجد، انواع بیل مخصوص کشت و کندن روناس، انواع ترازو اعم از پوستی، فلزی، پارچه‏ای، انواع چراغ شامل چراغ‏های پیه سوز، لامپا، فانوس، زنبوری، پریموس و نشان دادن طرز استفاده از آن‏ها،انواع سماور ذغالی کوچک و بزرگ، انواع کتری و قوری‏های‏ مسی و برنجی از قرن ۱۲ به بعد،چراغ دوچرخه پایی که سوخت آن‏ به وسیله کاربیت تأمین می‏ شده است.

انواع ظروف سفالی لعابی که‏ اکثر آن مربوط به یک قرن قبل می‏باشند،قالب‏های قند سفالی ، ظروف روغن دان اعم از سفالی،چدنی و کدویی،منقل‏های ساخت‏ اردکان به شکل‏ها و اندازه‏های مختلف که قدیمی‏ترین آن‏ها مربوط به سال ۱۲۰۵ قمری می‏ باشد.انواع دیگ سنگ، دیزی، انواع‏ بخاری‏های زغالی کوچک و بزرگ،کوزه‏ های آب، دوره ‏های لعابی‏ و سفالی، انواع خمره، تپو، ظروف مسی کوچک و بزرگ مانند گلدان کوچک، دارودان، مشربه‏ های بزرگ و کوچک، انواع وسایل‏ دست ساز و هم‏چنین کفش،کلاه و سایر وسایل زندگی،اخیرا نیز با استفاده از تندیس شتر،چه گونگی مسافرت با شتر و با استفاده از تندیس گاو و گردون نحوه خرد کردن گندم به نمایش گذاشته شده‏ است .

امید است در آینده با به کار گیری تندیس‏های بیشتر چگونگی‏ استفاده از سایر وسایل موجود را نیز به مردم‏ بنمایانیم. بخش ایران‏شناسی میراث فرهنگی گران بهاترین یادگار گذشتگان است و در حال حاضر حفظ و حراست از آن‏ها بر آحاد مردم لازم و واجب‏ است.با توجه به این‏که اکثر این یادگارهای‏ گران بها به علت بی‏ توجهی مردم در حال‏ نابودی می‏ باشد و یا غارت گران اشیاء عتیقه‏ آن‏ها را از کشور خارج ساخته و به قیمت‏های گزافی می‏فروشند یا توسط دولت‏های استعمارگر به موزه ‏های معروف دنیا منتقل می‏کنند (امروز بیش از دو سوم اشیاء ارزش‏مند موزه ‏های جهان متعلق به‏ ایران می‏باشد)به همین جهت برای حفظ و حراست از آن‏ها سعی‏ شد تا حد امکان نسبت به جمع ‏آوری آن‏ها در موزه اقدام شود. این‏ امر سبب شد بسیاری از اشیاء قدیمی و ارزش‏مندی که تاکنون‏ ناشناخته مانده بود و در جاهای مختلف قرار داشت و در حال از بین‏ رفتن بود کشف و به موزه منتقل شود.

این امر علاوه بر حفظ و حراست از اشیاء ارزش‏مند باعث آشنایی نسل امروز با نسل گذشته‏ می‏شود و هم‏چنین از نظر فرهنگی و آموزشی سهم بزرگی را بر عهده‏ دارد،زیرا حامل پیام نسل‏های گذشته به نسل امروز یا به عبارتی‏ معبر انتقال تجربه‏های گذشتگان به آیندگان است.

بخش ایران‏شناسی

در حال حاضر این بخش شامل اشیاء عتیقه از دوران ساسانی تا قرن اخیر می ‏باشد و قدیمی‏ترین آن‏ها مجسمه ‏ای است از گل رس مربوط به‏ دوره ساسانی.در قسمت سنگ نوشته‏ ها نیز سنگ‏های وقف نامه، شومینه و غیره وجود دارد که قدیمی‏ترین آن‏ها مربوط به اواسط قرن‏ ششم هجری قمری است.جمع ‏آوری این سنگ نوشته ‏ها یکی از اقدامات اساسی و مهم در این بخش محسوب می‏شود.

هم‏چنین‏ اشیاء قدیمی و ارزش‏مند دیگر این قسمت عبارت است از: زیلوهای مسجد جامع که قدیمی ‏ترین آن متعلق به ۱۰۱۶ هجری‏ قمری می‏باشد.تبر زین دراویش متعلق به سال ۹۰۵ قمری، سکه‏ های دوران سلطان ابو سعید بهادر خان(۷۳۵-۷۱۵ هـ-)که در مسجد جامع عقدا به دست آمده است. جام چهل کلام متعلق به اوایل‏ دوره صفوی، کشکول و قندیل‏های مسی و کتیبه چوبی متعلق به‏ اوایل قرن یازدهم، سکه دوره صفوی که از مسجد زردگ به دست آمده است، سکه‏ های نقره و طلای دوره قاجار و اوایل دوره‏ رضا خانی، انواع شمشیر، خنجر ،قمه، قداره، چاقو، زنجیره‏ های‏ دست ساز اردکان و غیره، ماکت بافت قدیم اردکان که این شهر را در قرن یازدهم نشان می‏ دهد،ماکت مسجد زردگ همراه با تعداد زیادی عکس از مراسم تاریخی و بناهای قدیمی اردکان و صدها قلم‏ اشیاء ارزش‏مند دیگر.

بخش جانور شناسی

بخش جانورشناسی بدون شک دیدار از طبیعت و مخصوصا مشاهده حیوانات‏ وحشی و شگفت ‏انگیز برای عموم مردم لذت بخش و تحسین برانگیز است و هرکسی به اندازه دانش خود از دیدار آن‏ها استفاده می‏کند اما به علت گستردگی طبیعت امکان دست رسی و مشاهده نزدیک‏ حیوانات وحشی و پرندگان برای همه میسر نیست و نگه داری آن‏ها به صورت تاکسیدرمی در موزه‏ های طبیعی نگه داری کرد.

از آن‏جا که اردکان تاکنون فاقد چنین موزه‏ای بود و دانش آموزان و دانش ‏پژوهان اردکانی برای مشاهده چنین موزه‏ای می ‏بایست‏ فرسنگ‏ها راه بپیمایند و از طرف دیگر حیوانات عجیب الخلق ه‏ای‏ که در منطقه متولد می‏شدند به علت نبودن امکانات مناسب برای‏ نگه داری آن‏ها طبق یک سنت غلط بلافاصله معدوم می‏شوند و هم‏چنین نزدیکی باتلاق گاو خونی به اردکان و عبور هزاران پرنده‏ مهاجر از این منطقه و از میان رفتن تعدادی از آن‏ها در بین راه و عدم‏ وجود مکانی برای حفظ و شناسایی و نگه داری آن‏ها باعث شد تا این بخش از موزه علی رغم این‏که هیچ تناسبی با موزه مردم‏شناسی‏ ندارد دایر شود.

تاریخچه ایجاد دو بخش جانورشناسی و گیاه‏شناسی امری بود که از آغاز مد نظر بود اما عدم امکانات کافی باعث شد تا با اندکی تأخیر صورت‏ پذیرد. بخش جانورشناسی ابتدا از یک پرنده کوچک به نام چنگر که بر اثر تصادفات با یک موتور سوار جان باخته بود شروع شد و به زودی‏ به صورت یکی از جذاب‏ترین و پر خاطره ‏ترین بخش‏های موزه در آمد و با اعلان نیاز این بخش از موزه به حیوانات نادر و کم‏یاب مردم‏ علاقه‏ مند به محض دست رسی به حیواناتی کم یاب از مسئولان‏ می‏خواستند که جهت تحویل گرفتن آن به نقاط مختلف مراجعه‏ کنند.

انتقال حیوانات زنده دردسرهای بزرگی برای دست اندرکاران‏ در برداشت و خاطرات جالب و شنیدنی آن‏ها هیچ‏گاه فراموش نمی‏ شود. از همه جالب‏تر فرار یک قلاده گرگ بود که در یک قفس آهنی‏ نگه‏داری می‏شد و با بیرون رفتن از پنجره‏ای به عرض ۸ سانتی متر موجی از شگفتی و وحشت را در میان مردم ایجاد کرد.

بخش جانورشناسی در حال حاضر این بخش در حال حاضر یکی از زیباترین بخش‏های موزه‏ محسوب می‏شود. وجود حیوانات مختلف تاکسی درمی شده و در کنار آن‏ها بعضی از حیوانات زنده موجب شده است تا علاقه‏ مندان‏ زیادی را به خود جلب کند و مردم علاقه‏مند نیز هر روز با اهدای‏ حیوان جدیدی به غنای این بخش کمک فراوانی می‏کنند.

اغلب‏ حیواناتی که در این بخش نگه داری می‏شوند از حیوانات بومی منطقه‏ می‏باشند مانند انواع عقاب، باز، شاهین، کبک، سارکپه، جغد، کلاغ، هدهد، زنبور خوار، تیهو، سیخول، سگتول، روباه، گرگ، جوجه تیغی، بزمجه، اره دم، مار. بعضی نیز از پرندگان‏ مهاجری هستند که معمولا از نزدیکی باتلاق گاو خونی عبور می‏کرده ‏اند مانند درنا، پلیکان، انواع حواصیل، سر سبز و…. علاوه بر این‏ها بعضی از حیواناتی هم که بومی منطقه نیستند مانند فک، گربه وحشی و…ناگزیر از شهرهای شمالی تأمین شده است. هم‏چنین حیوانات زنده موجود در موزه عبارت ‏اند از انواع مارهای‏ سمی منطقه، بزمجه، عقاب، طوطی، انواع فاخته، کبوتر، فینچ، مرغ عشق، مرغ یک پا خروسی که به صورت ایستاده راه می‏رود و سایر پرندگانی که امکان نگه داری آن‏ها وجود داشته است.

بخش گیاه شناسی

بخش گیاه ‏شناسی (هرباریوم) کویر هم چون دریا است و انواع گونه ‏های حیوانی و گیاهی در آن وجود دارد و بررسی و دسترسی به آن‏ها نیاز به پیمودن‏ فرسنگ‏ها راه تحمل سختی‏های فراوان است و متأسفانه تاکنون‏ در استان یزد محلی برای جمع ‏آوری و نمایش تیره‏ های مختلف‏ گیاهان کویری برای عموم مردم وجود ندارد.(هرباریوم) تشکیل‏ شده در مؤسسات آموزش عالی نیز مختص دانشجویان همان‏ مؤسسات می‏باشد و دسترسی همگان به آن‏ها امکان پذیر نیست.

از آن‏جا که به مجرد بیان نام کویر این نکته تداعی می‏شود که کویر منطقه ‏ای است خشک و سخت و عاری از هرگونه گیاه و سبزه، لذا تأسیس چنین بخشی می‏تواند علاوه بر این‏که محققان و دانش ‏پژوهان‏ را در حیطه کاری یاری دهد افراد عادی را نیز از این اندیشه نادرست‏ بری سازد و نشان دهد که کویر علی رغم عوامل طبیعی نامناسب از نعمت‏های فراوانی بر خوردار است .

صدها نوع گیاه وحشی خودرو در آن‏ وجود دارد که بخشی مهم از زندگی اقتصادی مردم منطقه را زیر پوشش دارد،مانند:زیره، تدور، اسفرزه، انغوره، کتیرا، اسفند، آویشن، بادام کوهی و…که اغلب به کشورهای هم جوار صادر می‏شود و هم‏چنین وجود گیاهانی که برای تعلیف دام و شتر به کار می‏رود و موجب پرورش هزاران نفر شتر می ‏شود که به ‏طور آزاد در حال چرا می‏باشند و خوراک آن‏ها از همین گیاهان کویری‏ تأمین می‏شود.

هم‏چنین وجود بعضی گل‏های زیبای کویری که‏ بسیار جذاب و دل پذیر می‏باشند. عوامل فوق ایجاد بخش‏ گیاه‏شناسی را در کنار موزه مردم‏شناسی، کاری ارزش‏مند جلوه‏ می‏دهد و امید است در آینده نزدیک با به کار گرفتن روش‏های علمی‏ و خشک کردن گیاهان آن‏طور که لازمه چنین مجموعه‏ هایی می‏باشد اقدام لازم به عمل آید. در حال حاضر در این بخش صدها گونه گیاهان وحشی و بومی‏ منطقه که به ‏طور علمی و غیر علمی،جمع ‏آوری و خشک شده است‏ وجود دارد که مورد توجه بازدیدکنندگان و محققان می ‏باشد.

بخش فرهنگی

بخش فرهنگی اردکان از دیر باز محل زندگی علما و دانش‏مندان و مهد علم و ادب و دانش بوده است و به همین دلیل صاحب جامع مفیدی در قرن‏ یازدهم می‏نویسد: «این قصبه شریفه از قدیم الایام محل توطن فضلا و علما و حکما و منجمین و دانش‏مندان بوده و هست و در میان اصحاب هوش‏ به یونان کوچک اشتهار دارد.» لذا به منظور حفظ آثار علما و دانش‏مندان و آشنایی نسل جدید با آن‏ها این بخش دایر شد و سعی شده است که در حد امکان‏ کتاب‏های خطی و چاپی علما و نویسندگان اردکانی در گذشته و حال جمع‏ آوری شود.

کتب خطی موجود عبارت ‏اند از قرآن به‏ خطهای مختلف،کتب فقهی، طبی، ادعیه، وقف نامه‏ ها، صداق نامه‏ ها و اسناد تاریخی و دفاتر بعضی از ادارات،به خصوص‏ سند ارزش‏مند تعمیرات مسجد جامع متعلق به سال ۱۲۵۰ قمری که‏ در آن نرخ دست مزد کارگر و بنا و بعضی اقلام دیگر ذکر شده‏ است و هم‏چنین حزب‏های قرآن متعلق به مساجد اردکان مربوط به‏ دوره‏ های مختلف،کتاب‏های چاپی علمای معاصر،دفاتر اشعار بعضی از شعرای اردکان،عکس‏های علما و بزرگان اردکانی، و لوازمی که به نحوی مربوط به وضعیت فرهنگی می ‏باشد مانند اولین‏ دستگاه بلند گویی که به اردکان وارد شد.

گرامافون، دوربین عکاسی‏ قدیمی، تلفن‏های هندلی، رادیوهای قدیمی و غیره. بازدید از این غرفه علاوه بر جذابیت خاص خودش این واقعیت‏ را به اثبات می ‏رساند که اردکان در طول تاریخ همواره مرکزی برای‏ علما و دانش‏مندان و مأمنی برای فرهیختگان بوده و هست.

نحوه دسترسی

آدرس: یزد، اردکان، بلوار ایت الله خامنه ای، جنب حوزه علمیه

ساعات بازدید : ۸-۱۲ و ۱۶-۱۹

تعطیلی هفتگی : جمعه ها