مسجد سید الشهدا خوی

مسجد سید الشهدا یکی از این مساجد تاریخی زیباست که با بیش از یک و نیم قرن قدمت از ویژگی های معماری منحصر به فردی برخوردار است.

تاریخ احداث بنا را سال ۱۲۲۶ ه.ق ذکر نموده‌اند که با توجه به مشابهت تزئینات آجری آن با مسجد ملاحسن تاریخ فوق صحیح بنظر می‌رسد.

مسجد سید الشهداء(ع)، در بخش مرکزی شهرخوی، در ضلع شمالی خیابان انقلاب و در داخل بافت قدیمی شهر و تقریبا” روبروی بازار قرار دارد.

این مسجد تاریخی در دوره قاجاریه بنا شده است و ۸۰۰ مترمربع زیر بنا دارد و از مساجد فعال شهر خوی است.

مسجد سید الشهدا خوی که درگذشته به مسجد جامع مشهور بوده است دو در ورودی در غرب و شرق و شبستانی دلکش و صحنی نسبتا وسیع دارد که عمده تزئینات آن را آجر کاری های بسیار زیبا با طرح لوزی و مدور و رسم هندی تشکیل می دهد.

در مورد ساختمان این بنا می نویسند: (( حسین خان دنبلی حجرات را به جهت قور خانه درست می کرده، بعد چون فتحعلی شاه مطلع گردیده و محض اخفای امر تبدیل به مسجد و مدرسه نموده که آن هم ناقص مانده بود.))

بنای مسجد سید الشهداء(ع) را به موجب روایت محلّی، احمد خان دنبلی، پی ریزی کرده و حسین خان، نیت تکمیل آن را داشت و دو مدرسه در شرق و غرب آن پیش بینی شده بود و طبقه اول یکی از آنها ساخته شده بود، اما با اینکه مصالح لازم، از سنگ و آجر در محل کار آماده شده بود.ولی نا تمام ماند.

اعتماد السلطنه، در بنای این مسجد می نویسد: (( مسجدی است که مرحوم حسین خان دنبلی (بانی مسجد خان) به اسم خاقان خلد آشیان(فتحعلی شاه) ساخته و معروف به مسجد شاه است، بنائی بسیار عالی، امّا ناقص مانده و خراب شده.)).

به علت انقراض دنبلی ها، ساختمان آن انجام نگرفت و خرابه های آن محل خاکروبه و زباله شده، تا اینکه در ۱۳۱۷ ﻫ . ق به کوشش حاجی میرزا یحیی، امام جمعه و آقا شیخ علی محله ای، با وجوهی که از مردم جمع آوری شد، ساختمان آن انجام و مسجد جمعه نامیده شد.

ساختمان در ضلع شمالی خیابان انقلاب خوی قرار دارد و ورودی آن از پیاده رو همان خیابان منشعب و حدود ۶۰ سانتی متر از پیاده رو پایین تر است و خیابان انقلاب حد فاصل بازار قدیمی و مسجد محسوب می شود.

لوحه ای مبنی بر تعمیر مسجد توسط امام جمعه، بردالان مسجد نصب شده است که تاریخ آن ۱۳۲۶ ﻫ .ق را نشان می دهد.

تزئینات عمده آن، آجر کاری های بسیار زیبا با طرح لوزی مدور، ستاره و رسم هندسی می باشد، که شباهت زیادی با تزئینات آجری مسجد ملاّحسن، که در طرف دیگر خیابان واقع شده است، دارد و به نظر می رسد که این دو مسجد همزمان با هم ساخته شده اند و شاید معمارشان نیز یک نفر بوده است.

دالان ورودی دارای سه گنبد پوششی نسبتاَ طولانی می باشد. سالن مسجد حدود ۴۰ سانتی متر از سطح دالان پایین تر است، که با احتساب فاصله ۶۰ سانتی متر دالان تا کف خیابان، صحن مسجد به فاصله یک متری از خیابان قرار دارد.

مصالح به کار رفته در پی های این مسجد تاریخی، آهک و سنگ و سنگ های تراشدار و آجرهای پخته چهار گوش است که علاوه بر زیبایی، به این بنا استحکام بخشیده است.

در ساختمان این مسجد مخصوصا طاق و گنبد پوششی سالن ورودی از نظر آجرکاری دقت و ظرافت خاصی بکار رفته است.

همچنین در ساختمان مسجد از دو نوع مصالح استفاده شده، تا ارتفاع شصت سانتی متری از سنگ و از این قسمت به بعد با آجر ساخته شده است.

این مسجد دارای تزیینات آجری در گنبد، سقف و گوشواره هایی با طرح لوزی مدور، ستاره و رسم تزیین های هندسی است.

ستون های سنگی حجاری شده باگنبدهایی به شکل عرقچین از مهم ترین ویژگی های معماری این بنای زیبای تاریخی است.

پانزده گنبد این بنا بر روی ۸ ستون سنگی تراشیده بنا شده و در پی آن سنگ های آذرین بکار رفته و دیوار هایش با آجرهای چهار گوش استحکام یافته است.

در سنگ نوشته ای که در انتهای ورودی مسجد نصب شده، ترکیب “یا غفور یا وودود” دیده می شود که با احتساب حروف ابجد برابر ۱۳۲۳ هـ. ق است و تاریخ خود سنگ نوشته اول رمضان۱۳۲۷ هـ. ق را نشان می دهد.

این بنای تاریخی بشماره ۱۹۵۲ در فهرست آثار ملی کشور به ثبت رسیده است.

بنا به اعلام اداره میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری شهرستان خوی، اخیرا به دنبال پی‌‏کنی دیوارهای حیاط مسجد سیدالشهدای خوی، یک قطعه فواره آب سنگی متعلق به دوره قاجار به طول ۱۲۰ سانتیمتر کشف شد.

در چهار گوشه فواره سنگی، چهار چهره انسان (مهر آفتاب) حکاکی شده و یک گل هشت پر بر سطح آن نقش بسته است.

پایین فواره به صورت چهار وجهی برای نگهداشتن فواره تعبیه شده که زیبایی خاصی به این فواره بخشیده است.

این اثر تاریخی برای نگهداری به گنجینه میراث فرهنگی و گردشگری خوی انتقال یافته است.