مسجد جمکران که در بخش شرقی شهرستان قم و در شش کیلومتری آن در روستای جمکران ساخته شده است، امروزه به واسطه گسترش شهر قم، تقریبا جزو این شهر محسوب می شود و این مسافت از حرم حضرت معصومه (س) تا مسجد مقدس جمکران توسط برخی از عاشقان آن حضرت (عج) پیاده پیموده می شود.این مسجد به‌خاطر نزدیکی به جمکران، به مسجد جمکران شهرت دارد و به دلیل انتساب به حجت بن الحسن (عج)، مسجد صاحب‌الزمان نیز نامیده می‌شود. این مسجد سابقه‌ای بیش از ۱۰۰۰ سال دارد و در چند دهه اخیر به یکی از زیارتگاه‌های مهم ایران تبدیل شده است. بسیاری از افراد شب چهارشنبه در این محل حاضر می‌شوند و دو رکعت نماز صاحب‌الزمان به جا می‌آورند.
شهر قم، یکی از محبوب‌ترین مقاصد گردشگری مذهبی در جهان اسلام و تشیع است که پس از شهر مقدس مشهد، عنوان دومین مقصد توریسم مذهبی در ایران را از آن خود کرده است. پس از حرم مطهر حضرت معصومه (س)، مسجد مقدس جمکران اصلی‌ترین و پربازدیدترین مکانی به شمار می‌رود که زائران و گردشگران بسیاری از آن بازدید می‌کنند.
ریشه نامگذاری
وجه تسمیه مسجد جمکران به‌دلیل قرارگیری آن در محدوده روستای جمکران است؛ هرچند با نام‌های دیگری همچون مسجد قدمگاه (در گذشته) و مسجد صاحب‌الزمان نیز شناخته می‌شود. مکانی که امروزه میزبان بیش از ۱۲ میلیون زائر از سراسر ایران و جهان بوده و به میعادگاه شیفتگان و دلسوختگان ایشان تبدیل شده است.
معماری مسجد جمکران
در حال حاضر مسجد مقدس جمکران دارای ۶ ورودی به صحن از ۶ جهت است که ورودی شمال شرقی در محور شبستان اصلی احداث شده و در دو طرف آن می‌توان دو مناره بزرگ بتونی را مشاهده کرد. با توجه به اظهار نظر برخی از کارشناسان معماری در ارتباط با ساخت‌وسازهای اخیر، معماری بخشهای مختلف مسجد از اصالت معماری ایرانی برخوردار نیستند و کمترین ارتباطی با آن ندارند. در این راستا می‌توان به معماری گلدسته‌های مسجد اشاره کرد که الگوی ساخت آن گلدسته‌های مسجد‌النبی در مدینه منوره است و معماری آن هیچ ارتباطی با معماری اصیل بناها و مساجد تاریخی ایران ندارد.
بخشهای مختلف مسجد جمکران
امروزه مسجد مقدس جمکران از بخشهای مختلفی از جمله محوطه ورودی، محراب، گنبد، مناره، مسجد مقام، شبستان‌ها، چندین حسینیه، بازارچه، زائرسرا، ساختمان اداری، دفتر ثبت کرامات، واحد انتشارات و تحقیقات، واحد ارشاد، کتابخانه تخصصی و… تشکیل می‌شود.
مسجد مقام: مسجد مقام، ساختمان جدید مسجد است که ایوان ورودی بسیار باشکوهی دارد. این ایوان که با سه ورودی، یکی در مرکز و دو ورودی دیگر در طرفین به شبستان متصل می‌شود، مزین به کاشی‌کاری معرق است و روی سقف آن لچکی‌ها و مقرنس‌کاری‌های زیبایی به چشم می‌خورد. در دو طرف ایوان، دو مناره با ارتفاع ۶۰ متر وجود دارد که به‌شکل چندوجهی در قسمت پایین، مدور در ساقه و گل‌دسته در بخش بالایی هستند و با کاشی‌کاری تزیین شدهاند. مسجدی معروف به مسجد مرمر که فضای داخلی آن با مرمر سبز پوشانده شده، به مسجد مقام متصل است.
شبستان اصلی: شبستان اصلی مسجد مقدس جمکران وسعتی حدود ۱۰۰۰ متر مربع دارد که به‌صورت هشت‌ضلعی است و از سه ورودی در بخش شمالی و دو ورودی در بخش جنوبی تشکیل می‌شود. هشت ستون این شبستان مزین به کاشی‌های معرق و مقرنس‌کاری هستند. گنبد مسجد با سازه‌ای فلزی روی شبستان قرار گرفته است. هنرمندان ایران‌زمین، بخش درونی گنبد را با تلفیق کاشی‌های معرق با آجر به زیبایی تزیین کرده‌اند. در ساقه گنبد ۲۳ پنجره مشبک فلزی با شیشه‌های رنگارنگ گذاشته شده است که نور شبستان را تامین می‌کنند. طوق زیر پنجره‌ها کتیبهای به خط ثلث با آیاتی از سوره انسان دارد. سطح خارجی گنبد نیز با کاشی‌های فیروزه‌ای پوشیده و با کتیبه‌های لا اله الا الله و ترنج‌های تزیینی با ذکر یا مهدی ادرکنی تزیین شدهاند.
شبستان‌های غربی و شرقی: این شبستان‌ها هرکدام ۴۰۰۰ متر مربع زیربنا دارند. قسمت‌های داخلی این شبستان‌ها آینه‌کاری شدهاند و دارای دو گنبد قرینه هستند.
محراب: مسجد در گذشته چهار محراب داشت و در وسط محراب مرکزی، چاه کوچکی وجود داشت که به‌وسیله سنگ مرمر میان‌تهی، دهانه آن را پوشانده بودند و تعدادی از زائران بنا به اعتقادات خود، مقداری از خاک داخل آن را به‌عنوان تبرک برمی‌داشتند. در سال ۱۳۵۰ هجری شمسی به فرمان آیت‌الله فیض، چاه را پر کردند و سنگ را برداشتند. جالب است بدانید که در همین محراب، قطعه سنگ دیگری از جنس مرمر به‌شکل یک قدم بزرگ کنده‌کاری شده بود که این امر به نشانه قدمگاه‌بودن مسجد صورت گرفته بود. محراب‌ها با پوشش مقرنس گچی و لچکی‌های کاشی‌کاری تزیین شدهاند و کتیبهای مزین به عبارت «فَمَنْ صَلّیها فَکَانَّما صَلّی فی البیتِ العتیق» با خط ثلث دارند که به دعوت امام زمان (ع) از مردم جهت اقامه دو نماز در مسجد مقدس جمکران اشاره می‌کند.
ورودی: در سال ۱۳۳۲ هجری شمسی به همت سید محمد آقازاده، بازسازی محوطه ورودی انجام شد. در واقع محوطه ورودی در بخش جنوب صحن به‌صورت تالاری با ۶ ستون آهنی طراحی و احداث شد که کتیبهای به تاریخ ۱۱۶۷ هجری قمری در آن قرار داشت و امروزه این کتیبه در انبار مسجد نگهداری می‌شود.
تزیینات: تزیینات مسجد در دوره قاجار صورت گرفت که از آن جمله می‌توان به ازاره کاشی‌کاری هفت‌رنگ، نقوش اسلیمی با آب طلا و رنگ لاجوردی و کتیبهای از کاشی‌های خشتی و مزین به سوره مبارکه جمعه اشاره کرد.
موزه دین و دنیای مسجد مقدس جمکران، نخستین موزه مفهومی در جهان اسلام به شمار می‌رود که در قالب آیات و روایات دینی نقش مهمی در ترویج سبک زندگی اسلامی دارد. این موزه شامل ۱۰ گنجینه از جمله عبادات، محیط زیست، کار و زندگی، دفاع فرهنگی، دفاع نظامی و چندین گنجینه دیگر می‌شود که در ادامه به آن‌ها اشاره شده است.
گنجینه محیط زیست: بیش از ۲۰۰ گونه از آبزیان، بیش از ۶۰ گونه از پرندگان، بیش از ۲۰۰ گونه از خزندگان و حشرات، بیش از ۲۰ گونه از چهارپایان و…
گنجینه مقدسات: شناسنامه اهل بیت، پرچم مقدس حرم اهل بیت، ماکت حرم‌های مطهر و…
گنجینه مسجد مقدس جمکران: شناسنامه نواب خاص امام عصر (عج)، محراب‌های قدیمی مسجد، ماکت مسجد مقدس جمکران و…
گنجینه علما و فقها: شناسنامه مراجع و فقهای شیعه، تصاویر و لوازم علما و مراجع، کتب خطی علما و فقها، خودروی آیت‌الله العظمی گلپایگانی (ره) و…
گنجینه عبادات: ماکت کعبه و مناسک حج، سنگ‌های قیمتی (احجار کریمه)، محتوای تجسمی عبادات و…
گنجینه کار و زندگی: لوازم قدیمی کار و زندگی، ابزار و لوازم مشاغل کهن، وسایل سنتی و عتیقه و…
گنجینه اقتصاد اسلامی: مجموعه سکه و اسکناس، وقف‌نامه‌ها و قراردادهای کهن، قپان و ترازوهای قدیمی و…
گنجینه فرهنگی و اجتماعی: مصادیق تهاجم فرهنگی شامل لوازم قمار و مواد مخدر، ابزار لهو و لعب و…
گنجینه شهروندی: مصادیق حق الناس، حقوق همسایگی، سد معبر و آلودگی صوتی، تخریب اموال عمومی و…
گنجینه جهاد و دفاع: ماکت جنگ‌های خندق و احد، انواع سلاح‌های سبک و سنگین، غنائم جنگی گروه‌های تکفیری و…
ساعت کاری این مجموعه در روزهای سه‌شنبه، پنجشنبه و جمعه از ساعت ۱۶ تا ۲۲ و روزهای زوج (شنبه، دوشنبه، چهارشنبه) از ساعت ۹ تا ۱۴ است. بازدیدکنندگان در روزهای زوج فقط می‌توانند به‌صورت گروهی و با هماهنگی قبلی از موزه بازدید کنند.
نحوه دسترسی
آدرس: استان قم، ۶ کیلومتری شهر قم، روستای جمکران، انتهای بلوار پیامبر اعظم
نظر کاربران :
مکانیست معنوی که بی اختیار انسان به ارامش خاصی میرسد
با سلام اینجانب محمد زنگویی هستم دانشجوی لیسانس رشته اب خیز داری کشاورزی هستم می خواستم از کلیه کسانی که برگزاری جشن نیمه شعبان می خواهند برای جشن شعبان امادگی کمک رسانی نمایند تقدیر و تشکر نمایم و کلیه کسانی این شبها در مسجد جمکران قم حضور یافتند تقدیر و تشکر نمایم