ظرفیت های ناشناخته گردشگری سلامت در ایران

تهران – ایرنا – استفاده حداکثری از ظرفیت ها و توانمندی های یک کشور برای رونق اقتصادی و اشتغال جامعه، نشانه کارآمدی مدیریت یک مجموعه است اما به نظر می رسد در صنعت گردشگری از جمله توریسم سلامت و درمانی، جامعه ما از تمام بضاعت خود استفاده نکرده و نمی کند.
[ظرفیت های ناشناخته گردشگری سلامت در ایران – علی حبیبی*]

در خصوص گردشگری شاید خیلی از مشکلات این حوزه، به مدیریت آن بازگردد، جامعه ای که اغلب پتانسیل ها و شاخص های جذب گردشگر از جمله گردشگری درمانی را در اختیار دارد اما چندان در این زمینه موفق نیست که می توان محصول این ناکارآمدی را به برخی برنامه ها و تصمیم گیری ها در این بخش نسبت داد.
هر چند در سال های اخیر گام هایی در این زمینه برداشته شده اما همه ظرفیت های کشور، این نیست. هر جایی از سرزمین ایران را نگاه کنیم پتانسیل گردشگری وجود دارد زیرا کشور ما، کشوری چهار فصل است و همین عامل، چنین امکانات و بضاعتی را در اختیار ما قرار داده است.
ایران در زمینه گردشگری سلامت و درمانی دارای ظرفیت ها و پتانسیل های مختلفی است. متخصصان و پزشکان حاذق، بیمارستان ها و تجهیزات پیشرفته، تنها بخشی از این توانایی ها است که گردشگران را به سمت ایران جذب می کند.
وجود دهکده های سلامت و مناطق دارای چشمه های آب معدنی و آب گرم (اسپاها)، ایران را به یکی از مستعدترین کشورها برای توسعه صنعت گردشگری سلامت تبدیل کرده بطوریکه این ظرفیت ها در همه مناطق ایران به تناسب آب و هوایی پراکنده است.
اما شاید مهمترین مزیتی که گردشگران سلامت را به ایران هدایت می کند ارزان بودن گردشگری سلامت و درمانی در کشور است. قیمت ارز در کشور هر چند ممکن است برای شهروندان ایرانی گران باشد، اما برای گردشگرانی که به ایران سفر می کنند بهترین فرصت است که بهترین خدمات را با کمترین هزینه ها دریافت کنند.
بنابر این در بحث گردشگری سلامت، ایران دارای چندین مزیت برای گردشگران است. نخست اینکه ارزان است، دوم اینکه تمام خدمات درمانی را به دلیل چهار فصل بودن شرایط آب و هوایی از یک کشور دریافت می کنند و سوم اینکه به اشتغال جامعه کمک می کند.
اشتغال و بیکاری از مسایل مبتلای جامعه ما است که باید از هر راهی نسبت به رفع آن اقدام کرد. با این توضیحات صنعت گردشگری ارتباط تنگاتنگی با مساله اشتغال و کار در جامعه دارد. هرجا صنعت گردشگری با رونق همراه بوده به همان نسبت اشتغال و کار در آن جامعه رونق یافته و درآمدهای فراوانی نیز نصیب آن جامعه شده است.
با نگاهی هر چند گذرا به کشورهای اروپایی و پیشرفته، این نکته حاصل می شود که این کشورها از رویدادها، آیین ها و آداب و رسوم خود هر چند بی مقدار و کم ارزش برای رونق اقتصاد و اشتغال مناسب ترین بهره برداری را کرده اند که این موضوع تا حد زیادی به همان مدیریت کارآمد بر می گردد. در تحقیقی که من درباره کشور اسپانیا انجام داده ام به نکات بسیار ارزنده و جالبی در این زمینه رسیده ام که گفتن آن خالی از لطف نیست.
در اسپانیا که منبع اصلی درآمد این کشور از راه گردشگری حاصل می شود، از رسوم و آیین هایی که از نظر ما شاید پیش پا افتاده محسوب شود با اجرای جشن های مختلف به درآمدهای سرشار از این راه دست می یابند. پختن غذاهای محلی و برپایی جشن هایی در این زمینه یکی از این شیوه ها است که گردشگران زیادی به خود جذب می کند.
این کشور با ساده ترین آیین های یک منطقه، بهترین درآمدها را کسب می کند و آوازه این مراسم ها و آیین ها را جهانی می کند. اسپانیایی ها دستکم یک تفاوت اساسی با ما دارند و آن اینکه می توانند ساده ترین آیین ها را جهانی کنند و از این طریق منابع مالی زیادی کسب نمایند اما ما غنی ترین آیین ها را نمی توانیم حتی در داخل کشور خود شناسایی و معرفی کنیم.
بسیاری از مردم ما از خیلی از این رسوماتی که در نقاط مختلف ایران دیده می شوند آگاهی چندانی ندارند. سفر و گردشگری ما فقط به دید و بازدید و تفریح می گذرد در حالی که کمتر مایل هستیم که از فرهنگ غنی ایران زمین آگاهی کسب کنیم. وقتی ما از غنای فرهنگی خود آگاه نیستیم چطور انتظار داریم که دیگران از آن اطلاع داشته باشند و یا آن را به دیگران بشناسانیم.
این یک حساب دو دو تا، چهار تا است که ابتدا باید نسبت به داشته های خود اطلاع داشته باشیم و سپس به شناسایی آن به دیگران اقدام کنیم.
یک مثال دیگر درباره کشور اسپانیا می زنم و آن مراسم گاو بازی است. خیلی از کشورها و جهان، اسپانیا را بانام گاوبازی می شناسند و خیلی از گردشگران بخاطر همین آیین به این کشور سفر می کنند در حالی که شبیه همین ورزش و یا بازی به شکل های دیگر در ایران برگزار می شود که شاید از کیفیت و جذابیت بهتری نیز برخوردار باشد اما مثل گاوبازی اسپانیایی ها شهرت ندارد.
بسیاری از بازی ها و ورزش های مناطق مختلف ایران قابلیت جهانی شدن دارد، مناطق مختلف ایران پر از این آیین ها و مراسم ها است. اما به نظر می رسد در جاهایی که باید این معرفی صورت گیرد کارها به درستی انجام نمی شود.
ما سازمان عریص و طویلی مثل سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری با وظایف مشخص داریم. اما این سازمان فقط وظایف رتق و فتق گردشگری و توریسم کشور را برعهده ندارد بلکه همانطوری که از نام آن مشخص است باید به میراث فرهنگی و صنایع دستی که هر کدام دنیایی برای خود دارد رسیدگی کند.
هر سه وظیفه این سازمان وسیع است. بطور مثال میراث فرهنگی به کل میراث و بناهای تاریخی کشور، صنایع دستی که دستکم ۲۵۷ رشته را در بر می گیرد رسیدگی می کند. در حوزه گردشگری، فعالیت ها و وظایف مختلفی این سازمان برعهده دارد که یکی از آنها گردشگری سلامت است که با همکاری وزارت بهداشت انجام می شود.
گردشگری سلامت چگونه می تواند به رشد اقتصاد و اشتغال کشور کمک کند؟ اشتغال و کار در یک جامعه تابعی از رشد صنعت گردشگری آن جامعه است و در بحث گردشگری سلامت این مزیت یعنی اشتغال کاملا وجود دارد اما باید بدانیم که چگونه می توانیم این بخش را بخوبی مدیریت کنیم و سپس از مزایای آن استفاده کنیم.
برای توسعه و پیشرفت یک کشور راهی جز استفاده از مدیریت درست و صحیح وجود ندارد و این شاید آسان ترین راه برای رفع بسیاری از معضلات یک جامعه باشد. بانگاهی هرچند گذرا به بسیاری از کشورهای اروپایی و پیشرفته در خواهیم یافت که این کشورها از منابع داشته و نداشته خود به خوبی در راه توسعه کشور خود استفاده کرده اند.
ایران راه های مختلفی برای پیشرفت دارد اما به نظر می رسد هنوز همه این راه ها بطور کامل شناسایی و مورد توجه قرار نگرفته است.
همانطور که گفته شد کشورها از راه های مختلف درصدد کسب درآمد از پتانسیل ها و ظرفیت های خود هستند، کشورهای اروپایی از هر هنر و بضاعت خود در این راه بهره می گیرند اما به نظر می رسد کشور ما هنوز نتوانسته در این راه بطور کامل به موفقیت برسد.
در بحث شناسایی و معرفی گردشگری سلامت و سایر گردشگری ها، سازمان میراث فرهنگی در وهله نخست و سپس رسانه ها باید در این زمینه فعالیت کنند. بسیاری از ظرفیت های گردشگری ما شناخته شده نیست و از این رو باید هر دو حوزه یاد شده در این زمینه تلاش کنند.
مسافرت به منظور درمان بیماری های جسمی یا انجام نوعی از عمل های جراحی تحت نظارت پزشکان در بیمارستان ها و مراکز درمانی «گردشگری پزشکی» نامیده می شود. در طبیعت درمانی به عنوان یکی از شاخه های گردشگری سلامت، بهره مندی از مناطق ییلاقی مورد توجه بوده که در ایران نیز از گذشته دور تا کنون معمول بوده است.
برخی از این نقاهتگاه ها همچون کلاردشت و جواهر ده (در مازندران)،دیلمان(در گیلان)و شاندیز (در مشهد) از شهرت ملی و بین المللی برخوردار بوده و دارای ظرفیت مناسب برای جذب گردشگران خارجی است.
وجود آب های گرم معدنی با خواص درمانی متنوع در نقاط مختلف کشور و همچنین سواحل حاوی لجن های درمانی، مناطق کوهستانی با هوای پاک، طبیعت بکر با چشم اندازهای زیبا و نیز اماکن فرهنگی و تاریخی در نقاط مختلف باعث شده تا ایران به مقصدی برای گردشگری با اهداف درمانی تبدیل شود.
آب های گرم از زمان های گذشته برای آرامش و تجدید قوای جسمی انسان مورد توجه بوده و به همین دلیل جهانگردان برای استراحت و درمان به این مناطق پناه می برند. در این مناطق معمولا خدمات مختلفی از جمله غذاهایی با کالری پائین و برنامه های کاهش وزن برای بیماران مبتلا به تصلب شرایین و چربی و همچنین خدماتی همچون ماساژ، فیزیوتراپی و یوگا ارایه می شود.
اکنون زمینه های فعالیت در حوزه گردشگری سلامت در دنیا شامل آب درمانی، برنامه های مدیریت وزن، جراحی جایگزینی مفاصل، پیوند اعضاء، چشم پزشکی ( عمل لیزیک )، دندان پزشکی و کاشت دندان و توانبخشی بوده که توجه به این امور به افزایش شمار گردشگران سلامت در کشور منجر می شود.
در این مراکز ایجاد امکاناتی از قبیل کتابخانه، تماشاخانه، تالار موسیقی و اماکنی برای پر کردن اوقات فراغت گردشگران ضروری است زیرا امروزه بسیاری از مردم نه فقط برای آب درمانی، بلکه به قصد استفاده از انواع سرگرمی های اجتماعی به این مناطق سفر می کنند.
گردشگری سلامت به دلیل نیاز نداشتن به خروج نیروهای تخصصی از کشور و ایجاد اشتغال غیر مستقیم در سایر بخش ها، برای کشورهای در حال توسعه که دارای مزیت های منطقه ای و فرهنگی، زیر ساخت های کافی و منابع طبیعی و انسانی مناسب هستند توصیه می شود.
بر اساس برنامه ریزی های دولت و طبق ماده ۸۷ برنامه چهارم توسعه تا پایان برنامه مذکور باید ۳۰ درصد از نیازهای درمانی و بهداشتی کشور از طریق صادرات کالاهای مرتبط با پزشکی و گردشگری سلامت تامین شود که با تحقق این امر و با توسعه صنعت توریسم سلامت، مزایای متعددی عاید کشور خواهد شد که از مهمترین آنها می توان به اشتغالزایی و رشد کیفی در بخش سلامت و توسعه اقتصادی و ارز آوری به خصوص در صنعت بیمه اشاره کرد.
به نظر می رسد هنوز الگوی چگونگی مسافرت و گردش و همچنین جذب توریسم در جامعه ما از یک سبک درست پیروی نمی کند. هنوز خیلی از ما تعریف و معنی گردشگری را نمی دانیم، این طبیعی است وقتی که نمی دانیم صنعت گردشگری چه تعریف و همچنین چه اهمیتی در رشد اقتصادی و اشتغال جامعه دارد در مورد آن بی توجه خواهیم بود.
تعریف گردشگری این است: ماندن بیش از ۲۴ ساعت و کمتر از یک سال در نقطه ای دور از وطن بطوری که فرد از امکانات گردشگری آن منطقه استفاده کند و هزینه های آن را نیز پرداخت کند. این ساده ترین تعریف گردشگری است که معمولا برای گردشگران خارجی بکارگرفته می شود.
به بیان دیگر وقتی یک گردشگر به منطقه ای سفر کند با استفاده از تمام امکانات آن محل مثل محل اقامت، وسایل نقلیه و خرید مواد خوراکی و غیر خوراکی در واقع به ایجاد کار و رشد اقتصادی آن جامعه کمک می کند. تقویت بخش گردشگری و توریسم کشور راه مطمئنی برای دستیابی به توسعه پایدار است از این رو رسیدگی به این حوزه علاوه بر اشتغالزایی؛ رشد اقتصادی در مناطق گردشگری کشور را به همراه دارد.