سد گمپو فداغ

این سد تاریخی، در قسمت شمالی بخش بیرم و ۵ کیلومتری جنوب شرقی آبادی محمد زینا ، در تنگه ای معروف به گولی گمپو واقع گردیده است.
در ۳ کیلومتری جنوب فداغ سد گمپو، که با توجه به سایر آثار به نظر می رسد از آثار دوران ساسانیان ‌باشد، بر روی رودخانه ای فصلی بنا شده است.
آب حاصل از بارش باران بر ارتفاعات این محدوده ، از دامنه ها سرازیر شده و بعد از پیوستن و گذشتن از تنگه گمپو، به دشت وارد می شود. سد گمپو در دهانه تنگه و برای جمع آوری و استفاده بهینه از این آب ساخته شده است.
ارتفاع تاج سد، حدود۲۵ متر ،عرض آن۲۰ متر وضخامت سد۶ متر می‌باشد.
دیواره سد در نما با سنگهای تراشیده به اشکال منظم و با استفاده از ملات آهکی، بدون استفاده از بستهای فلزی و در میانه ، با قطعات سنگ لاشه و قلوه و ملات آهکی یا ساروج ساخته شده است. دیواره سد در اصل با لایه‌ای از ملات ساروج مرغوب به ضخامت ۲ سانتیمتر اندود می شده که امروزه قطعاتی از این اندود باقی مانده است.
در میانه دیواره سد و در ارتفاع های مختلف و با فواصل معین، سه دریچه برای تنظیم مقدار آب مخزن سد و خروج آب تعبیه کرده اند. دهانه خروجی این دریچه ها ۱۲۰×۶۰ سانتیمتر وسعت دارد.
این دریچه ها در حال حاضر از جهت سر آب با چیدن سنگهایی مسدود شده، اما از جهت پایاب باز است. برج آبگیر سد که در قسمت پایاب سد قرار دارد، به طرز جالبی در ارتفاع ۸ متری دیواره سد، بر روی صخره طبیعی و پیش آمده کوه نشسته و از سطح دیواره به صورت نیمدایره، برجستگی پیدا کرده است.
آب مخزن سد از طریق دریچه ها و برج آبگیر در مجرایی که در دامنه صخره ای کوه کنده شده وارد و راهی قسمت پایین دست می‌شده است. چنین شیوه ای مانع از آسیب رساندن جریان خروجی به دیواره سد می شود.
این شیوه آبگیری، در کنار پوشیده و محصور بودن دیواره سد در میانه تنگه ، از دلایل ماندگاری خوب و دراز مدت سد به شمار می آید. در فاصله ۳۰۰ متری جنوب و بالادست سد گمپو ، بقایای دیواره دیگری باقی مانده که از نظر مصالح مورد استفاده و شیوه ساخت، از کیفیت نازلی برخوردار است.
این دیواره می‌تواند مربوط به یک سد قدیمی باشد یا برای کنترل شدت جریان آبهای ورودی به دریاچه سد اصلی، کاربرد داشته است.
دیواره سد گمپو با نمونه های دوره ساسانی در ایگ اصطهبانات و ایزدخواست شباهت دارد. همچنین در این منطقه ، علاوه بر بقایای سفالینه های دوره ساسانی ، قلعه های ساسانی دیده بان و میمون دژ قرار گرفته اند که به همین رو، ساسانی بودن دیواره محتمل تر می نماید.
در پایین دشت سد، چشمه‌ای واقع شده، که آب آن برای درمان بیماریهای پوستی و روماتیسم مفید است.

روایت اهالی فداغ از سرگذشت سد گمپو :
در بین اهالی فداغ این روایت است که سالها بعد از بنای این سد، شخصی به نام عالی سیاه با ریختن اسید بسیار قوی ، این سد را شکست که در نتیجه آب آن به سمت فداغ سرازیر شده و باعث نابودی مزارع و باغهای فداغ و قرای همجوار گشت.

مردم فداغ که از این موضوع مطلع می گردند، او را تعقیب کرده و در نزدیکی سد میگیرند و با سنگ و چماق او را از پای در آورده و در همانجا دفنش می کنند، که هم اکنون قبرش نزدیک آب انباری در قسمت پایین سد وجود دارد که از قدیم مرسوم بوده کسانیکه به این مکان می آیند سنگی را به نیت تنفر و انزجار از این شخص به قبرش میزنند، بگونه ای که اکنون این قبر به تلی از سنگ تبدیل گردیده است .
این بنا در تاریخ ۹/۱/۱۳۷۸ با شماره ۲۲۸۸ در فهرست آثار ملی به ثبت رسیده است

آبهای جاری شده از این چشمه ها در پایین سد در گودالهایی جمع میشوند، بگونه ای که مردم فداغ در گذشته و حال برای درمان دردهایی از قبیل دردهای مفصلی ، سردرد ، روماتیسم و بیماریهای پوستی به این چشمه مراجعه کرده و در آن آب می نشستند یا شنا میکردند وخیلی سریع درد آنها تسکین پیدا می کرد. لذا علاقمندان در صورت تمایل می توانند از خواص آبهای این منطقه در جهت تسکین یا درمان بعضی بیماریها استفاده لازم بعمل آورند.