جستجوی شهر به شهر :
رزرو هتل رزرو هتل های شهر وان ترکیه

روستای آجان سنگرلی

تاریخ بروزرسانی :
۲۲ مهر ۱۳۹۵

در نه کیلومتری شرق کلاله در دهستان آق سو در کوهپایه ای مصفا و چشم نواز روستایی واقع است بنام آجان سنگر لی که دو رشته کوه ، کیمور کور و اشیک یال در شمال و جنوب دایره وار آن را محصور کرده است ، در دامنه رشته کوه شمالی زمین های حاصل خیز کشاورزی وجود دارد و رشته کوه جنوبی پوشیده از درختان مثمر از قبیل زالزالک ، کندس ، آلوچه ، هندی خرما و درختان غیر مثمر نظیر: بلوط ، ممرز ، اینجیلی ، توسکا و آفرا و نمای جنگلی بسیار زیبا ، در هر دو رشته کوه چشمه های فراوان و مناظر زیبا قرار داشته است ، این روستا در گذشته های نه چندان دور به نامهای ساری باش اوبا ، توت لی آجان ، یوقارقی آجان و آجان ـ قانجیق نیز نامیده شده است .

درباره ی وجه تسمیه آجان سنگرلی باید گفت که ترکیبی است از : آجان و سنگرلی ،آجانی ها مردمانی از گوگلان بوده اند که اول بار در ارتفاعات جنوبی رود گرگان در مکانی بنام آجان آدا ـ در رشته کوه اشیک یال که از بولانچاق شروع شده و به قره یسر ختم می گردد ـ سکنی گزدیده اند ، لغت شناس و پژوهشگر ایل قشقایی آقای مردانی آجان را چنین معنا می کند : «آجان (صفت فاعلی) از کلمه آجئماق به معنی جدی بودن ، تند شدن و تند مزاج بودن می باشد ، درست مانند کلمه ی عباس در عربی که به معنی ترش رو و تند مزاج می باشد .» اما در مورد پسوند سنگرلی ، یکی از بزرگان معتقد است که پسوند سنگرلی به سبب وجود عوارض طبیعی و جغرافیایی و موقعیت ممتاز سوق الجیشی و نظامی گری محل سکونت مردمان آجان می باشد ، که به آن اضافه شده است ، یعنی آجانی هایی که دارای سنگرند ؛ و آن را اینگونه تشریح می کند :

در گذشته های بسیار دور در بلندترین نقطه اشیک یال که نامش قاراوول دفه است و نیز در روبروی روستای آجان یللی درست مشرف به روستای آجان غاراخوجه در محلی به نام داش دفه دیده بانانی می گماشته اند تا با افروختن آتش در شب و در روز با تولید دود مردم آجان را از سواران و یاغی هایی را که از راه دور می آیند ، آگاه نمایند . این هم اضافه شود که در بالای چشمه ی آق سو در جنوب آجان سنگرلی فعلی منطقه ای وجود دارد به نام بیگ لیک، همان گونه که از نامشان پیداست ، زیستگاه خان ها و بیگ ها درازمنه گذشته بوده ،و این موفقیت طبیعی که وصف شد، جهت حفاظت و حراست از آن منطقه و مردمان آن بسیار مناسب بوده است .

آجان نام عمومی مردمانی است که در گذشته های بسیار دور بنا به شرایط اقتصادی ـ اجتماعی و شغل ویژه ی خود به صورت کوچ رو می زیسته اند و هر جا که مراتع بکر و علف زار می یافته اند ، دامهای خود را به آن جا می برده اند ، خانه های آن ها از غارااؤی بوده که برپا و جمع کردن آن به سهولت و به سرعت انجام می گرفته است . و اما سیر کوچ و سکنی گزینی آن ها به این شرح بوده است :

منقول است که اهالی روستاهای آجن یللی ، آجان غاراخوجه ، آجان شیر یملی ، چاقیر ، قانجیق ، آجان سنگرلی و آجان بلوک همگی از یک طایفه و قوم بوده و از یک اصل و نسب اند که بعد از چند سال سکونت در آجان آدا ، از راه بولانچاق به سوی تنگه لی (قوجمز فعلی) سرازیر شده و در محلی به نام آق اینجیک ساکن می شوند . بعدها چند خانوار از آن ها تصمیم به جدایی می گیرند . مردمان روستای آجان یللی با کمی جابجایی در محل فعلی ساکن می شوند و به نام روستای آجان یللی شناخته می شوند . مردمان آجان سنگرلی و قانجیق (صالح آباد فعلی) پس از چند سال سکونت در محلی به نام چارمازو که یک محیط جنگلی بکر بوده ، چند خانوار از آن ها جدا شده و روستای قانجیق (صالح آباد فعلی) را تشکیل می دهند . با این حال تا همین اواخر نیز مردمان این روستا به آجان ـ قانجیق معروف بوده و در شناسنامه ها نیز صادره از آجان ـ قانجیق نوشته می شده است . مردم آجان سنگرلی نیز از آن جا کوچ نموده و در محل هایی با نام های اینچه آدا ، مللک ، غامیش لی ، آق سو و غارری کوتل سکنی گزیده اند ، که البته بین غارری کوتل و محل استقرار کنونی سالها به صورت (ییلاقی ـ قشلاقی) به صورت چاروا زندگی می کرده اند که آثاری از محل زندگی آنها از جمله مسجدی است که در مرتع پایین روستا موجود می باشد.

پروسه کوچ و نقل مکان برای یافتن چراگاه های مناسب ادامه می یابد ، در این زمان خانوارهای دیگری از این روستا از کوه جنوبی سرازیر شده بعضی ها در کناره های رودخانه پر آب دوغ و برخی دیگر در جوار سلسله جبال البرز و در همسایگی کوهسارات در جلگه زرخیز گلستان اسکان می یابند ، اینان نام آجان را همچنان حفظ کرده حتی نام محل اسکان جدید را نیز با آجان همراه ساخته اند ، روستاهایی هم چون آجان غاراخوجه ، آجان شیر یملی ، چاقیربش قارداش از این دسته اند .بنابراین بین روستای آجان سنگرلی و روستاهای یاد شده قرابت نسبی وجود داشته و ارتباطات خانوادگی و صله رحم همچنان تداوم دارد .

سکنی گزیدن مردمان آجان ـ قانجق در کوه و جنگل و طبیعت بکر ارتباط مستقیمی با پیشه و هنر و ذوق شان داشته است ، چونکه اینان در هنر چوب بری ، درودگری و ساختن لوازم چوبی غارااؤی و ابزار و ادوات اولیه زراعت مهارت خاصی داشته اند . ونیز در درست کردن وسایل و ظروف چوبی از قبیل چمچه (قاشق چوبی) اوقارا (ظرف غذاخوری چوبی) درست کردن صندوق چوبی و به ویرتألار (گنجه لحاف و تشک) وسایل اولیه کشاوری از قبیل آزال، بوییندیریق ، کؤرک (پارو دهقانی) ، تیخه ، خیزه و … توانایی خاصی داشته اند . از معروف ترین کسانی که در ساختن و پرداختن ادوات و وسایل فوق صاحب ذوق و هنر بودند: بیگی اوستا ، آننا کچچیک ، قربان گلدی ، آننا جئق ، خاللی غارا و از متأخرین این رشته می توان محرم محرمی ، خدای نظر شیخ آجانی ، بایرام دوردی دوقدی زاده ، نوبر علی دوقدی زاده را نام برد .

از نخستین کسانی که جوواز (نوعی دستگاه روغن کشی) را راه انداخته اند ، آننا کچچیک و گؤدیللی آقا را می توان نام برد که حتی از روستاهای اطراف برای گرفتن روغن کنجد و آفتابگردان به آنها مراجعه می کردند.

علاوه بر داشتن تبحر در صنایع چوبی و زراعی ، مردمان آجان ـ قانجیق به مدد ذوق و قابلیت هنری و ابتکاری که داشته اند و نیز وجود طبیعت و موهبت الهی جنگل و رودخانه ها ، توانسته اند با مهار کردن انرژی آب جاری و آبشار طبیعی و یا با ایجاد آبشار مصنوعی و تغییر مسیر آب ، آسیاب های آبی را راه اندازی نمایند . از جمله کسی که در آجان سنگرلی در ساختن و پرداختن و تراش دادن سنگها و آماده کردن سنگ آسیاب و نصب کردن آن و سایر ادوات آسیاب آبی مهارت و سررشته داشته آرتیق اوستا فرزند حسین علی بوده است . سنگهای آسیاب را در نزدیکی های نیل کوه تراش داده و درست کرده و با وسایل ابتدایی مثل خیزه و به کمک گاوهای نر قوی و با قرار دادن چوب محکم در سوراخ وسط سنگ آسیاب و با چرخاندن و غلت دادن آن با هزار مکافات به محل آسیاب می آورده اند . آسیاب های معروف و مالکان آنها عبارتند از : قوشا دگرمن در نزدیکی سرچشمه ی آق سو و کککو دگرمنی بین اینچه آدا و آقجا آغاچ دفه که مالکین آن ها از روستای صالح آباد فعلی بوده اند ، دگر من نظر ، پایین تر از چشمه ی آق سو و دگر منی در نزدیکی چارمازو که ساری باش ملا ،آرتیق اوستا ، آننا کچچیک آبدال، قربان علی ، مالکین آن بوده اند و هر یک سهمی داشته اند ، و آسیابی هم بین آجان بلوک و آجان یللی قرار داشته که قلیچ آبدال ، ساری باش ملا و قربان علی از آجان سنگرلی با خالد قلی از آجن یللی شریک بوده اند .

از بزرگان و یاش اولی های آجان که مورد احترام مردم بوده اند و اینان در حل و فصل امور مردم پیشقدم بوده اند می توان از : ساری باش ملا ، پیش امام و معلم بچه های روستا و هم قاضی بوده از دیگر یاش اولی ها می توان یاری خان ، قربان علی ، سعد منگلی صوفی ، آننا کچچیک ، نوریم حاجی و قارلی حاجی را اسم برد .

اسامی اولین کدخداهایی که از سوی سید محرابی نماینده دولت در آیدرویش (کلاله) و با مشورت و صلاحدید حاجی کوُرتی و حاج قربان گلدی سعدی در آجان سنگرلی ، تعیین می شده اند عبارتند از :

حاجی ساری باش ملا ، آشور گأدیک ، آننا کچچیک ، آشور گؤگ ، حاجی قارلی ، قربان حاجی ، بایرام دوردی ، نوربردی ، منگی محمد حاجی ؛ طولانی ترین زمان کدخدایی را حاج ساری باش ملا و نوربردی و منگلی محمد حاجی به خود اختصاص داده اند . زمان کدخدایی بقیه کسان از ۲ الی ۶ ماه بیش تر طول نکشیده است.در کنار کدخداها – نمایندگان سیاسی دولت- چندصباحی نیز انجمن ده تشکیل شده است. که از معروف ترین اعضای آن ، که برای مدت طولانی در این سمت بوده اند : بایرام دوردی دوقدی زاده ، خالی حاجی دوقدیزاده ،ملاقربان اراززاده را می توان نام برد.

از روحانیون و علمای برجسته آن زمان که هم پیش امام و هم رهبر مذهبی روستا بوده اند، و هم اینکه شاگردانی داشته اند از این ها عبارت می شود : ساری باش ملا، حاج قربان ایشان ، حکیم ایشان، تاج الدین قاری ، چاری ملا، ملا اراز وشمه و … .

علاوه بر دامداری و زراعت و پرداختن به صنایع چوب و آسیاب ، مردم این روستا از دیرباز به پرورش کرم ابریشم اشتغال داشته اند، که به سبب داشتن توتستانهای بزرگ به توت لی آجان نیز معروف شده است. البته کار تربیت کرم ابریشم عموماً بر عهده ی زنان خانواده است و تنها در بخش چیدن سرشاخه های درخت توت و نیز پوشاندن کرم ابریشم های بالغ ( در دوره میانی دگردیسی) برای تنیدن تارو تو لید پیله – مردان آنها را یاری می دهند. و البته پرواضح است که ساختن ابزار ضروری جمع آوری الیاف ابریشم که کیلدان نام دارد بعهده مردان استاد بوده است ، اما کار گرفتن تارهای ابریشم از پیله بوسیله کیلدان ، و مراحل بعدی آن از قبیل آغارت ماق، ، پت له مک ،ایش لمک، بوک دورمِک،ساریماق،یوویرمک و آن گاه تهیه کردن پارچه های ظریف ابریشمی با دستگاهی بنام تارا ، توسط زنان ماهر و هنرمند انجام می گیرد. که بعدها بر روی این پارچه های ابریشمی، زنان نقوش زیبایی را می دوزند. در به انجام رساندن مراحل فوق و تهیه ی پارچه های ابریشمی به وسیله دستگاه تارا زنان زیر مشهور بوده اند : تاغان گول وشمه ، آدینه بیکه،آدینه گول آشوری معروف به آتاو و دوندی علیزاده .

مردم آجان نیز مانند تمام مردم ترکمن صحرا تا ۱۲۹ سال پیش یعنی تا قبل از قرارداد آخال « ۱۸۸۱ م/۱۲۹۹ هـ .ق) در دوران قاجار با ترکمن های آن سوی مرز در مراوده و تردد بوده اند ولی با کشیده شدن مرز میان ترکمن ها، بین آنها جدایی می افتد. این تصور که مردم این روستا از آن تاریخ یکجا نشینی را اختیار کرده باشند می توان تخمین زد که قدمت این روستا حدود ۱۲۸ سال پیش می باشد. نوع مسکن مردمان آجان در اواخر دوره ی قاجار غارااؤی بوده است که در مرتع پایین روستا در محلی موسوم به غارری کوتل و سید آقا می زیسته اند که البته ترجیح می داده اند در بهار پایین تر از سنگرلی و در بالای روستای فعلی بسر ببرند. در همین ایام سه خانواده دیگر از این مردم گله و احشام خود را به مرتعی در روبه روی این او به می برند ،و لی در همان جا ساکن می شوند و به بلوک آجن معروف می شوندکه الان روستایی به همین نام است.نوع مسکن مردم آجان سنگرلی در زمان حکومت رضا پهلوی به نژده تبدیل می شود که از چوب درختان جنگلی، نی و کاهگل ساخته می شده است.البته آنها که متمول و مالک گاو و گوسفند بیشتری بوده اند ، خانه های بهتری با خشت خام و آجر می ساخته اند که بنام تام و آق تام معروف است. از افراد متمول آن دوره :ساری باش ملا، یاری آقا، شیری، قربان علی ، آننا کچچیک را می توان نام برد، بنابراین می توان گنفت از سال ۱۳۱۱ یعنی ۷۷ سال پیش آجان سنگرلی فعلی تشکیل شده و مردمان آجان تا به امروز در آن ساکن اند.

در سال ۱۳۱۰ هجری شمسی در زمان رضاشاه ، مردم روستا شناسنامه دار می شوند و واولین شناسنامه بنام حاج ساری باش منگلی زاده متولد ۱۲۵۰ هجری شمسی با شماره شناسنامه یک صادر می شود، و شماره شناسنامه (۲) به همسر اول ایشان و شماره شناسنامه ۳ به نام قربان بیکه می باشد. قابل ذکر است که برای گزینش نام خانوادگی از نام پدر افراد استفاده شده است، همانند اینکه چون نام پدر ساری باش « منگلی محمد» بوده لذا فامیل منگلی زاده را برایش اختیار کرده اند .و یا اراز که اراززاده شده – قاریاغدی ،یاغدی و نادر ،نادری و قوچقلی ، قوچی زاده و چوقورخان ، چخوری و حسینعلی ، حسین زاده .

اولین سربازگیری در روستا حدود سالهای ۱۳۱۲ و ۱۳۱۳ صورت گرفته اما اغلب با دادن گاو و گوسفند و یا به دلیل متأهل بودن از خدمت سربازی معاف می شده اند، تقریباً در سال ۱۳۱۴ هجری شمسی از سوی دولت تعدادی از نوجوانان برای درس خواندن به روستای پیشکمر که در آن زمان با اهمیت ترین روستای منطقه به شمار می آمده و دارای تلگراف و تلفن بوده است ، اعزام می شوند که می توان به اسامی بایرام دوردی دوقدی زاده، نوربردی حسین زاده ، خانچا گلدی ، عطاقلیچ ونونی و قربان حاجی اشاره کرد، که از میان آن ها تنها بایرام دوردی دوقدی زاده که از شاگردان ممتاز بوده ودر مکتب خانه نزذ تاج الدین قاری تلمّذ می نموده ،توانسته است به تحصیل خود ادامه دهد،آموزگار ایشان در پیشکمر قاضی مراد بوده ،وی بعد از چهار سال تحصیل در پیشکمر در سال ۱۳۱۸ به دبستان فروردین کلاله منتقل می شود، و کلاس پنجم ابتدایی را نزد آقای مکرمی درس می خواند.

منابع مورد استفاده :

فصلنامه مسکین غئلئیچ

بزرگان روستا : بای قلی پیوسته ، بایرام دوردی دوقدی زاده و آرتیق وشمه .

e2 1 8768b روستای آجان سنگرلی

عکس۱۷۸۶ روستای آجان سنگرلی

به این مطلب چه امتیازی می دهید؟
[امتیاز: 1 میانگین: 5]
           
برو بالا
 

نظر کاربران :

هیچ نظری برای این مطلب ثبت نشده است. شما اولین نفر باشید.

نشانی ایمیل شما منتشر نخواهد شد. بخش‌های موردنیاز علامت‌گذاری شده‌اند *