درگز

جمعیت شهرستان طبق سرشماری سال ۱۳۷۵ به ۷۸۱۰۰ نفر می باشد. سهم جمعیت این شهرستان از کل استان ۳/۱ درصد است،راه هوایی و ریلی ندارد راههای زمینی از نوع راه شوسه می باشد.

مردم این شهرستان به زبانهای ترکی ، کردی ، ترکمنی وفارسی صحبت می کنند. شهرستان درگز از طوایف مختلفی چون کرد وترک وفارس وترکمن وعرب تشکیل شده است که هر یک از این اقوام به شاخه های مختلفی نیز تقسیم می شوند.

شهرستان درگز به فاصله ۲۵۸ کیلومتری از مرکز استان واقع است.در طول جغرافیایی ۵۹درجه و۶ دقیقه وعرض جغرافیایی ۳۷درجه و۲۶ دقیقه واقع است.ارتفاع این شهرستان از سطح دریا ۵۰۰ متر می باشد که این میزان در همه جا یکسان نیست. وسعت این شهرستان در حدود ۴۱۹۴ کیلومتر مربع است از کوههای مهم آن : الله اکبر ( که از رشته کوههای هزار مسجد است) ، کوه چوریک ، کوه مانیس ، کوه خرپشتی داغ هستند.واز رودهای مهم آمی توان به : رود درونگر ( که روی زندگی مردم منطقه اهمیت زیادی دارد )، رود زنگلانلو، رود قره تیکان.این منطقه به دلیل اینکه در داخل کوهستان هزار مسجد واقع است دارای آب وهوای سرد کوهستانی است البته در نواحی پست گرم وپوشیده از مراتع وچمنزار است . مرکز شهرستان درگز از آب وهوای گرم ونیمه مرطوبی برخوردار است که بیشترین درجه حرارت در تابستان ۳۸ درجه بالای صفر وکمترین آن در زمستان ۲درجه زیر صفر است ومیزان بارندگی سالانه آن ۳۵۰ میلی متر می باشد.درگز سرزمینی با تمدن بیش از هفت هزار سال از یک طرف مرکز حکومت پارتیان واز طرفی نشان از زرتشتیان یکتا پرست دارد وکتاب مقدس زرتشتیان ( اوستا) قدیمی ترین کتابی است که نام ابیورد در آن آمده است.از سویی به علت نزدیکی به مرو مرکز امپراطوری جهان اسلام مورد رفت وآمد شخصیتهای سیاسی وعلمی روزگار بوده واز مردمان اینجامردمانی صاحب فکر وصاحب شخصیت وصاحب فرهنگ واندیشه وتمدن ساخته است. درگز در اصل داراگرد (شهر دارا ) بوده که تیرداد اشک دوم پادشاه اشکانیان در سال ۲۳۷ قبل از میلاد مسیح آن را در ناحیه آپارات ( پارت – یونانی ) ساخت وپایتخت دوم خود قرار داد در دوران اسلام این به داراجز ودرجز وبعدها به درگز تغییر نام داد.

محمدآباد مرکز درگز است و به احتمالی، با شهر نسای سابق یکی است. این شهر بین نسا و سرخس، و در دشت خاوران جای داشت و مرکز آن مهنه یا میهنه نامیده می شد. ابوسعید ابوالخیر، عارف مشهور در این قریه به دنیا آمده است.

شهرستان درگز از چهار بخش مرکزی ، نوخندان ، چاپشلو و لطف آباد تشکیل شده است. بخش نوخندان از دو دهستان به نامهای شهرستانه به مرکزیت برج قلعه شامل ۱۸آبادی ودرونگر که ۱۷ آبادی را در خود جای داده است وبخش چاپشلو که شامل دهستانهای قره باشلو و میانکوه که حدود ۵۰ آبادی دارد وبخش لطف آباد از دو دهستان دیباج با ۱۱ آبادی وهزار مسجد با ۹ آبادی تشکیل شده است.

درگز، به علت مجاورت با مرز ایران و جمهوری ترکمنستان از اهمیت سیاسی و نظامی خاصی برخوردار است بیشتر آثار تاریخی این شهر به دوره افشاریه تعلق دارند، ازجمله قلعه مستحکم کلات نادری که در نزدیکی نوار مرزی قرار دارد. درگز هم اکنون شهری متوسط و آباد است ودر شمال استان خراسان واقع شده است. مسجدنادری از مکانهای دیدنی این شهر است.

بناهای تاریخی

بندیان درگز
امامزاده محمد دیباج
یارم تپه
بقعه علامه شهرستانی
تپه خاخیان
نوروز تپه
پلکان نادری
قدمگاه
تپه یوخار قلعه
زیارتگاه سید قاضی سلطان
بقعه ابوالمعجن
زیارتگاه علی بلاغ
تپه صاحبجان
تپه غازان بیک
امامزاده سید یوسف
آرامگاه صید علی خان درگزی
غار قزلق
غار شادمینه (شادمهنه)

موزه حیات وحش:

این موزه درچهل کیلو متری جنوب غربی شهرسان درگز درپارک ملی تندوره (چهلمیر) قرار دارد.

مساجدتاریخی شهر درگز عبارتند از:

مسجد جامع – مسجد یزدیها – مسجد ترکها

صنایع و معادن

معادن ومنابع زیر زمینی درگز شامل ( آهک ، گج، سرب ، گل سرشور، سنگ مرمر ) می باشد.

کشاورزی و دام داری

درگز و پیرامون آن، دارای کشاورزی و دام‌پروری خوبی است. فرآورده های کشاورزی آن گندم، جو، پنبه، کنجد، میوه های گوناگون، و حبوبات است. درگزچون در درون کوهستان هزار مسجد قرار گرفته و پوشیده از مرتع و چمن زار است، یکی از مراکز مهم دام‌داری و دام‌پروری خراسان رضوی به شمار می رود. پرورش دام، شامل گوسفند، بز، گاو، گاومیش، شتر، اسب و الاغ و هم چنین پرورش و نگاه‌داری طیور به روش سنتی و صنعتی در این منطقه رایج است.

مشخصات جغرافیایی

شهرستان درگز، با پهنه ای حدود ۳.۹۲۴ کیلومتر مربع در شمال استان خراسان رضوی، در کنار مرز ایران و ترکمنستان،‌ از نظر جغرافیایی در ۳۷ درجه و ۲۶ دقیقه پهنای شمالی و ۵۹ درجه و ۷ دقیقه درازای خاوری و بلندی ۴۵۰ متر از سطح دریا قرار دارد. این شهرستان از سوی شمال و خاور به جمهوری ترکمنستان، از باختر به شهرستان قوچان، از جنوب به شهرستان های چناران، قوچان و مشهد محدود است. آب و هوای آن در نقاط کوهستانی سرد و در نواحی پست، گرم و پوشیده از مرتع و چمن زار است. هوای درگز گرم و نیمه مرطوب است. بیش ترین درجه حرارت در تابستان ها ۳۸ درجه بالای صفر و کم ترین آن در زمستان ها، ۲ درجه زیر صفر است. میانگین باران سالیانه درگز، ۳۵۰ میلی‌متر گزارش شده است.

وجه تسمیه و پیشینه تاریخی

ناحیه درگز از دوران پیش از اسلام تا کنون «دارا گرد»، «دارا گرذ»، «نیسایا»، «آپاوارتاکن»، «باورود»، «ابیورد»، «اتک»، «نسایا»، «نسا»، «درون»، «خاوران»، «دریجز»، نامیده می شده است. درباره نام‌گذاری این شهر و شهرستان، تاکنون داوری های گوناگونی داده شده است. شماری گفته اند چون در این ناحیه بیشه و درخت گز زیادی وجود داشته، به «دره گز» سرشناس شده است، که این نامگذاری درست نیست. داوری درست تر، از سده ۳ پ.م، یعنی زمان اشکانیان است. پس از آن که اشکانیان علیه سلوکیان برخاستند، اشک اول (ارشاک) در ضمن نبرد کشته شد، ولی برادرش تیرداد به پیروزی رسید و شهری به نام «داراگر» در پارتیای اصلی بنیاد گذارد. سبب این نام گذاری کشته شدن «دارا» – آخرین پادشاه هخامنشی – در این ناحیه است. این شهر پایتخت حکومت پارت بوده و محل دقیق تر آن در دامنه کوه های درگز می باشد. درگز محل تولد نادرشاه افشار است و در روزگار وی بسیار آباد بوده است. پس از او تکه و ترکمان، به انتقام مبارزات کوبنده نادری، آن را با خاک یکسان می کنند. از روزگاران قاجاریان درگز جایگزین «نسا» و «ابیورد»، شده و تا اوایل حکومت پهلوی اول، «محمد آباد» و «درجز» به کار برده می شد، ولی اندک اندک واژه پارسی آن، یعنی درگز رایج گردید.
درگز به دلیل همسایه گی با مرز ایران و جمهوری ترکمنستان، از اهمیت سیاسی، نظامی و استراتژیک ویژه ای برخوردار است. از آن جا که شهر و ناحیه درگز در گذشته بخشی از شهرستان قوچان بوده، می توان گفت، که این شهر از لحاظ تاریخی، سیاسی و تا اندازه ای اجتماعی و اقتصادی بستگی زیادی با شهر قوچان دارد. ابوسعید ابوالخیر، عارف سرشناس ایرانی در مهنه یا میهنه، در نزدیکی درگز به دنیا آمده است.

شهر درگز، شهری با سابقه درخشان تاریخی، شهری که قبلا به نام ابیورد معروف بوده و در تاریخ فکر و تمدن اسلامی به تعدادی از اندیشمندان و بزرگان برخورد می‌کنیم که عنوان ابیوردی را با خود داشته‌اند. شهری که خاوران نام داشته و از مناطق باستانی پارتهای قدیم در خراسان بوده،در ۳ کیلومتری همین شهر آثار و بقایایی موجود است که به پنج هزار سال قبل از میلاد می‌رسد، یعنی سابقه شهرنشینی و مدنی درشهر درگز به حدو د هفت هزار سال پیش می‌رسد، یعنی درگز وارث یک تمدن هفت هزار ساله می‌باشد.تاریخ منطقه ای که شهرستان کنونی درگز در آن واقع گردیده پیشینه اش به دوران پیش از اسلام وبه زمان مهاجرت آریاییها به فلات ایران می رسد .منطقه ای که شهرستان درگز در آن قرار دارد از نظر قدمت مربوط می شود به دوران اشکانیان بدین صورت که تیرداد اول اشکانی به مناسبت پیروزیهایی که در جنگ با سلجوقیان بدست آورد شهر داراگرد را بنا نهاد .که در اثر مرور زمان به درگز تغییر نام یافت . از آن زمان به بعد این منطقه مورد تجاوز بیگانگان ویا مورد حمایت سرداران ایرانی بوده است.

در کتاب خاوران راجع به ایجاد منطقه داراگرد آمده است که (آرشک ،ارشک، اشک ) از داراگرد اساس پادشاهی پانصد ساله پارتها را بنیان گذاشت.