ثبت جهانی سیراف ، صیانت از نام خلیج فارس

تاریخ خبر : ۱۳۹۳/۶/۱۷ – بوشهر – ایرنا – در حالی که کشورهای حاشیه جنوبی خلیج فارس درصدد اثبات وجودی خود در این منطقه هستند و حتی تاریخ های غیر واقعی برای قدمتشان می سازند، ثبت جهانی سیراف این فرصت را در اختیار ایران قرارمی دهد تا حق حاکمیت سیاسی و فرهنگی ایرانیان را بر این آبراه به اثبات برساند.

شهر سیراف قدمت چهار هزار ساله دارد و مبدا راه آبی ابریشم در ایران به شمار می آید و اثبات حقانیت نام خلیج فارس با سیراف عجین شده و این شهر بندری همیشه درحاشیه این دریا می درخشد.

به دلیل فعالیت ها و حساسیت هایی که در خلیج فارس وجود دارد ضروری است که مسوولان میراث فرهنگی کشور هر چه زودتر مقدمات به ثبت رساندن محوطه و بندر تاریخی سیراف را در فهرست جهانی دردستور کار فعالیت های بین المللی خود قرار دهند.

به ثبت رساندن محوطه باستانی و تاریخی سیراف می تواند هر چه بیشترهم این بندر تاریخی را به جهان معرفی کند وهم منافع و تسهیلات فراوانی را برای احیا و بازسازی آن در اختیار سازمان میراث فرهنگی قراردهد تا بر دامنه های فعالیت های تحقیقاتی خود در خلیج فارس بیفزاید.

شکوه تاریخی و اساطیری سیراف به عنوان بندری تجاری، دریانوردی، درزمینه صدور فرهنگ و هنر ایرانی و اسلام به جنوب شرق آسیا، شرق آفریقا و کشورهای خاوردور و همچون نگینی درخشان در ساحل خلیج فارس تابنده است.

بندرسیراف به سبب موقعیت ویژه جغرافیایی و دارا بودن شرایط لازم برای پهلو گرفتن کشتی ها، روزگاری مرکز تجارتی حوزه خلیج فارس به شمار می رفت و کشفیات باستان شناسی و مدارک مکتوب نشان می دهد که سیراف از اواخر عصر ساسانی تا اوایل قرن پنجم هجری بندر بزرگ بازرگانی ایران محسوب می شد.

سیراف به عنوان مهم ترین بندر تاریخی اسلامی خلیج فارس و ارتباط دهنده تمدن های شرق و غرب عالم، نه تنها محل تبادل کالاهای تجاری چین با مدیترانه بلکه محل گفت وگوی تمدنها، ادیان و فرهنگ و سنن ملل مختلف بوده است.

مهمترین و شاخص ترین محوطه های تاریخی در نوار ساحلی خلیج فارس محوطه و بندر تاریخی سیراف است، این بندر از قرن دوم تا پنجم هجری پررونق ترین بندر خلیج فارس بوده است.

سیراف را عروس بندرهای بازرگانی جهان می نامند، شهری بندری که در ۲۵۰ کیلومتری جنوب بوشهر قرار دارد اما اکنون جاذبه های تاریخی و گردشگری آن در هیاهوی فعالیت های صنعتی و گازی عسلویه و کنگان گم شده است.

این بندر تاریخی درمحدوده منطقه ویژه اقتصادی انرژی پارس قرار گرفته است که همواره مورد بازدید و توجه گردشگران و گروه های توریستی، تحقیقاتی و صنعتی قرار می گیرد.

قدمت سیراف را ۱۲هزار سال هم تخمین زده اند اما اوج این بندر اواخر ساسانی و قرن چهارم هجری ثبت شده است، تاکنون ۲۲ اثر در این محوطه تاریخی و باستانی ثبت ملی شده است و پرونده یک اثر هم برای ثبت جهانی در یونسکو مراحل آماده شدن را سپری می کند.

جالب ترین اثرتاریخی سیراف، قبور سنگی قدیمی است که در دره لیرودی شیلو در صخره های کوه کنده شده و در دنیا بی نظیر است و عده ای آن را به مسلمانان و جمعی دیگر به زرتشتیان و یهودیان نسبت می دهند و در واقع می توان با توجه به وجود ادیان مختلف در سیراف، آن قبرستان را ‘گور تمدن ها’ نامید.

یکی از شگفتی های بندر سیراف، چاه های آب سنگی است که در صخره های کوه به تعداد بیش از۱۰۰ حلقه و به ارتفاع ۲۵ تا ۱۳۵ متر ساخته شده و در دره لیر واقع بوده و آب این چاه ها هم شیرین است.

دخمه ها در دره لیر که در زبان محلی به آنها خانه گور ‘گبری’ می گویند، قرار دارد که در گذشته پیران بدون قدرت یا بیمار را درون آنها می گذاشتند که هنوز هم استخوان های آنها در این دخمه ها وجود دارد.

از آثار تاریخی منحصر به فرد سیراف می توان به مسجد جامع اشاره کرد که معماری آن برگرفته از معماری مساجد جامع اصفهان، نائین و فهرج است که بین سال های ۴۵ تا ۵۱ از سوی هیاتی از ایران و انگلیس بقایای آن که در زلزله ای مهیب درسال های دوراز بین رفته بود، حفاری شد، این مسجد دارای ۵۲ ستون بوده و اکنون بقایای آن در کنار ساحل سیراف به چشم می خورد.

قلعه نصوری که قدمت ۲۱۰ ساله دارد و آن را سلطان قلعه های ساحلی ایران می دانند که بزرگ ترین بادگیر استان بوشهر هم در این قلعه جای گرفته است.

این بنا با ویژگــی معمــاری ساختمان های قاجاریه دارای دو حیاط بیرونی و اندرونی است که مشرف بودن آن به دریا، زیبایی خاصی به این قلعه بخشیده است.

سیراف علاوه بر این که مهد بازرگانی دریایی به حساب می آید، مردان ناموری را هم در عالم فرهنگ در خود پرورش داده است که شاخص ترین این مشاهیر، سیبویه است.

اهمیت تاریخی سیبویه به آن علت است که او نخستین فردی بود که برای زبان عربی صرف و نحو (گرامر) نوشت و صداها را در این زبان مشخص کرد.

دبیرکل کمیسیون ملی یونسکو درجمهوری اسلامی ایران ماه دی سال گذشته درنشست با مسوولان استان بوشهر گفت: بندر سیراف دارای ویژگی های مهم تاریخی است که اکنون درنوبت ثبت جهانی درسازمان یونسکو (سازمان علمی فرهنگی سازمان ملل متحد) در ردیف چهلم قرار دارد که باید با برنامه های گوناگون آن را به ردیف چهارم تا پنجم در سازمان یونسکو برسانیم.

محمد رضا سعید آبادی با بیان این که سالانه یک اثر از جمهوری اسلامی ایران در یونسکو ثبت می شود اظهارکرد: تاکنون ۱۵ اثر تاریخی از کشورمان در یونسکو ثبت شده است.

دبیرکل کمیسیون ملی یونسکو درجمهوری اسلامی ایران به جایزه خلیج فارس اشاره کرد و گفت: برای جایزه خلیج فارس مسوولان استان بوشهر می توانند اسناد موجود ومکتوب خلیج فارس را ارائه کنند تا برنامه ریزی های بعدی انجام شود.

وی ادامه داد: روند اجرایی شدن این جایزه در یونسکو دو سال طول می کشد که در این فاصله باید مسوولان استان بوشهر زمینه را برای تصویب این جایزه با برگزاری نشست ها و همایش های مختلف در کشور و استان بوشهر فراهم کنند.

مدیرکل وقت دفتر ثبت آثار و حفظ میراث معنوی و طبیعی سازمان میراث فرهنگی ،صنایع دستی و گردشگری در آبان سال ۹۰ گفته بود: این دفتر ثبت آثار و پرونده ثبت جهانی بندر تاریخی سیراف را تهیه می کند.

‘آتوسا مومنی’ :در خلیج فارس ظرفیت های فوق العاده ای به لحاظ میراث فرهنگی و میراث معنوی وجود دارد که اکثر آنها از قابلیت ثبت در فهرست میراث جهانی برخوردار هستند.

وی بیان کرد: در بین آثار موجود در خلیج فارس، بندر سیراف با داشتن سابقه تاریخی ارزشمند، یکی از گزینه های اصلی سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری برای ثبت در فهرست میراث جهانی محسوب می شود.

مومنی تاکید کرده بود: با ثبت جهانی این بندر تاریخی، بار دیگر می توانیم از نام خلیج فارس در عرصه جهانی صیانت کنیم که این در نوع خود بسیار با ارزش خواهد بود.

ثبت جهانی بندر تاریخی سیراف نیازمند فراهم آمدن زمینه های لازم است که امیدواریم از سوی اداره کل میراث فرهنگی ،صنایع دستی و گردشگری استان بوشهر ،هر چه سریعتر این امر محقق شود.

با تکمیل پرونده بندر تاریخی سیراف برای ثبت جهانی، بدون شک این بندر تاریخی یکی از مهمترین گزینه ها برای ثبت آثار تاریخی در یونسکو خواهد بود.

مدیرکل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری استان بوشهر در تیرماه امسال از آماده کردن شرایط برای ثبت بندر تاریخی سیراف در فهرست میراث جهانی یونسکو خبر داد.

محمد ابراهیم فروزانی افزود: یکی از مهمترین اقداماتی که در دستور کار ما قرار گرفته، آماده کردن شرایط برای ثبت بندر تاریخی سیراف در فهرست میراث جهانی است.

وی با تاکید بر این که بندر تاریخی سیراف با قدمت چند هزارساله نشانه روشنی از سیادت تاریخی ایران بر آبهای خلیج فارس است، ادامه داد: یکی از مهمترین موانع برای ثبت جهانی این بندر تاریخی، مشخص شدن حریم این بندر است که به دلیل مالکیت وزارت نفت در زمین های اطراف این بندر، تعیین حریم با مشکلاتی روبرو است.

فروزانی بیان کرد: تعیین حریم بندر تاریخی سیراف نیازمند همکاری وزارت نفت است که امیدواریم هر چه زودتر شاهد انجام این همکاری باشیم.

مدیرکل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری بوشهر گفت: پس از تعیین حریم بندر تاریخی سیراف، سایر اقدامات برای تهیه پرونده ثبت جهانی این بندر تاریخی صورت خواهد گرفت.

وی یادآروشد: قلعه ساسانی شیلاو، قبور سنگی، مسجد امام حسن بصری، بازار، چاه های سنگی، منازل مسکونی تاریخی، کوره های سفال سازی، آرامگاه ابن سیبویه، مسجد جامع سیراف و عمارت شیخ جبارنصوری از آثار به جا مانده در بندر سیراف هستند که برخی از آنها مانند آرامگاه سیبویه، قبور صخره ای و مسجد جامع در شمار آثار ملی به ثبت رسیده اند.

جاذبه های گردشگری سیراف، میراث گذشتگان برای درآمدزایی نسل امروز

دکتر ‘غلامرضا معصومی’ از نخستین کسانی است که به همراه ‘دیوید وایت هاوس’ باستان شناس انگلیسی در بندر تاریخی سیراف به کاوش پرداخت.

وی درمقاله ای لزوم ایجاد منطقه ویژه گردشگری دراین بندر را براساس پیشینه باستانی و جاذبه های گردشگری آن برشمرده است.

شهر تاریخی و زیبای بندر سیراف که به شماره ۱۳۴۸ در فهرست آثار ملی ایران ثبت شده یکی از محل های باارزش و زیبای باستانی استان بوشهر است که متاسفانه در اثر ساخت و سازهای بی رویه در آن، زیبایی و طراوت خویش را از دست می دهد.

سیراف یکی از بنادر مهم صادرات و واردات ایران قدیم بوده که مورخان نامی از وسعت و زیبایی آن بارها سخن گفته اند.

‘اصطخری’ و ‘ابن فقیه’ از مورخان چگونگی تجارت بین چین و هند را از طریق این بندر شرح داده و گفته اند: این بندر در قرون سوم و چهارم هجری بزرگ ترین و پرشورترین شهر منطقه فارس پس از شیراز بوده است که متاسفانه در اثر زلزله سال ۳۶۶ هجری قمری ساختمان هایش به کلی ویران و مردمش در دل خاک مدفون شدند.

از آن سال تا امروز دریا پیشروی کرده و بخش اعظم این بندر را به زیر آب برده و هنوز هم زیبایی طبیعی دریا و کوهستان آن، نشاط و طراوتی شگفت در بیننده ایجاد می کند.

این بندر، گذشته از اینکه بر سر راه بوشهر به بندر عباس واقع شده در فاصله ۳۵ کیلومتری بندر کنگان و بندر عسلویه و درست در وسط راه آنها یعنی بین دو قطب مهم منطقه ویژه اقتصادی گاز و نفت کشور قرار دارد و روزانه تعداد زیادی از خارجی های مقیم این مناطق از آثار زیبای آن دیدار می کنند، این بندر مناظر طبیعی فراوانی هم داراست.

در شمال این بندر کوه های بلند و زیبای ‘تنگ شیلو’ و ‘دره لیر’ وجود دارد که دارای مناظر مسحورکننده است و قبور سنگی فراوان و مغازه های زیبایی که در کوه کنده شده و غارهای زیاد و چاه های عمیق و پرآب که در سنگ کوه ایجاد شده، چشم هر بیننده را خیره می کند، طوری که جهانگردان با دیدن این مناظر شگفت و زیبا حس کنجکاوی می یابند که چگونه و چه کسانی و در چه موقع این آثار زیبا را خلق کرده اند، این قبور سنگی متعلق به چه کسانی بوده اند و این مغازه ها و چاه های سنگی را چگونه به وجود آورده اند؟

غارهای زیبای این کوهستان که زمانی محل زندگی اهالی بندر سیراف بوده چقدر دلفریب است و هنوز با همان فرم ابتدایی چشمان جهانگردان را نوازش می دهند و انسان هایی که درون این غارها به دنیا آمده اند، هنوز در این بندر در سن ۱۴۰ سالگی زندگی می کنند و از زندگی درون غارها سخن می گویند.

مناظر طبیعی جنوب بندر تاریخی سیراف که سواحل نشاط بخش آب های نیلگون خلیج همیشه فارس است که لنج ها و قایق هایش به طور دایم برای صید ماهی و جابه جا کردن مسافران دریا در اسکله لنگر انداخته اند و می توان از اتوبوس های دریایی برای تورهای سیاحتی و گردشگری استفاده کرد تا از سواحل جنوبی بندر به خوبی لذت ببرند.

با وجود این قابلیت ها این بندر می تواند یک شهر زیبای با طراوت توریستی بین المللی محسوب، چنانچه توجه شایانی به آن بشود.

همان طوری که یک خانم فرانسوی چندی پیش، از آثار این بندر دیدن کرده بود و می گفت : اگر دولت ایران اجازه دهد «شرکت توتال» این بندر را به هزینه خودآباد و یک شهر توریستی خواهد ساخت، به شرط آن که خودش هم بهره برداری کند.’

من گفتم: ‘ما و سازمان میراث فرهنگی و گردشگری نیز به همین فکر هستیم که این بندر توریستی را خودمان به خوبی بسازیم،’ آری اگر اندکی توجه کنیم که چه گنجی داریم و هرگز پایان نمی پذیرد، لحظه ای هم در ساختن و آماده کردن این بندر درنگ نمی کنیم.

من اطمینان دارم بندر سیراف از شهرهای توریستی ‘ابیانه’ و ‘ماسوله’ به مراتب زیباتر و پرشورتر خواهد شد، زیرا این بندر ویژگی های منحصر به فردی دارد که شهرهای توریستی دیگر ندارند.

این بندر با چهار کیلومتر ساحل زیبای دریا، غارهای طبیعی، دخمه های سنگی زیبا و قبور سنگی حجاری شده فراوان در کوه، چاه های عمیق متعدد که در کوهستان و درون سنگ تراشیده اند و از همه مهم تر هوای ملایم و باطراوت در ۱۰ ماه سال دارد.

اکنون که شهر تاریخی و زیبای بندر سیراف در بوشهر بر اثر ساخت و سازهای بی رویه، زیبایی و طراوت خود را از دست می دهد وی پیشنهاد کرده است که پس از خریدن خانه ها و زمین ها و تخلیه شهر و تخریب آنها در دو سوی بندر و در ورودی آن، دو هتل بزرگ که حداقل ۲۵۰ مسافر را جا دهند ساخته شود و نیز ساحل آن را با ساختن پلاژهای متعدد و وسایل تفریحی به زیبا و سرسبز بسازند که مسافران برای گردش شبانه و استراحت و تفریح به تماشای آن آیند و از قایق های گردشگری و اتوبوس های دریایی بهره مند شوند.

برای دیدار مردم و جهانگردان از دره لیر و دره شیلو باید از دو تله کابین استفاده شود که مردم ضمن دیدار هوایی از قبور و دخمه ها و چاه ها در سوی دیگر دره ها و قله کوه بتوانند پیاده شوند و اگر مایل بودند گشتی هم بزنند و مناظر زیبا را تماشا کنند و با تله کابین و در صورت تمایل پیاده به پایین کوه و ساحل دریا، محل پارک اتومبیل هایشان بروند.

اگر در سیراف سرمایه گذاری لازم صورت گیرد هم دراندک مدتی صدها برابر هزینه شده، درآمد خواهیم داشت و هم یک کار فرهنگی بزرگ صورت گرفته و یک شهر توریستی برپا شده است و خدمت زیادی هم برای شناساندن آثار باستانی و تاریخی ایران به دنیا کرده ایم.

منطقه ای که سیراف در آن قرار دارد، هر چند در یک منطقه صنعتی واقع شده اما از نظر گردشگری نیازمند سرمایه گذاری است زیرا سالانه حدود ۷۰۰ تا یک میلیون نفر از این منطقه بازدید می کنند.

با این وجود باید گفت که سیراف هنوز هیچ هتلی ندارد و اگر کسی قصد اقامت شبانه داشته باشد، یا در خانه محلی ها اسکان داده می شود یا به کنگان و عسلویه می رود.

ضرورت حفاظت از محوطه تاریخی سیراف

اولین هیات حفاری که وارد منطقه سیراف شد، یک کاپیتان انگلیسی بود که به انگیزه دکل گذاری مخابرات بوشهر و بمبئی وارد شده و یافته های خود را به بریتانیا منتقل کرد.

پس از آن و در سال ۴۸ شمسی هم گروه باستان شناسی دانشگاه آکسفورد لندن به سرپرستی دکتر وایت هوس و ۲۰ نفری که از کشورهای انگلیس، آمریکا، استرالیا و مجارستان وارد منطقه سیراف شده و طی ۸ فصل توانستند اکثر قسمت های مهم سیراف را از دل خاک بیرون بیاورند.‍

در بندر سیراف هرچه باستان شناسان غربی از کاوش های شان کشف کردند به غارت بردند تا موزه های شان را با این آثار پر کنند، اما آثار باقی مانده هم حال و روز خوبی ندارند.

اشیای تاریخی سیراف که از کشور خارج شده مربوط به قبل از انقلاب بوده و با دولت وقت هماهنگی و در قالب قراردادی تحقیقاتی از کشور خارج شده است.

البته در اواخر سال ۲۰۰۸ میلادی بیش از دو هزار قلم آثار قیمتی و باستانی سیراف مثل طلا، ظرف، سکه و … در اروپا رونمایی شد که شوک برانگیز شد که چگونه از ایران خارج شده است.

مقبره منسوب به سیبویه با وجود این که ثبت ملی است، در سال های اخیر بخش هایی از آن تخریب شد و حفاری های غیرمجاز به دیوارهای تاریخی منطقه خسارت هایی زده است.

به گفته سرپرست سابق اداره کل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری استان بوشهر در سال های ۹۱ و ۹۲ هیچ اعتباری برای مرمت و حفاظت از سیراف اختصاص نیافته است تا در بحث حفاظت، جلوگیری از ساخت و سازهای نزدیک به آثار و نظایر آن اقدامی صورت گیرد.

در حالی که آثار تاریخی و باستانی ریشه و هویت هر ملتی هستند و برای همین بسیاری از کشورها که تاریخ و پیشنه ای ندارند به بهانه های مختلف برای هویت یابی خود آثار تاریخی و باستانی می تراشند، ما باید در سرزمین ایران که هر منطقه و شهر آن تاریخ چند هزارساله دارد، بتوانیم از آثار باستانی با ارزش کشورمان حفاظت کرده و آنها را سالم به نسل های بعدی تحویل دهیم.

گزارش از خدانظر خواجه