بنای مزار شاهزاده قاسم

شاهزاده قاسم یکی از آثار تاریخی شهرستان تایباد در استان خراسان رضوی است که در شهر مشهدریزه* در ۲۶ کیلومتری غرب تایباد و در مجاورت قبرستان شهر قرار دارد.

نقشه بنا به صورت مربع مستطیل با گنبدخانه چهارتاقی (چلیپایی) به ابعاد داخلی ۸.۷۰×۸.۲۰ متر است و در اطراف آن، اتاق‌هایی تعبیه شده است. علاوه بر این، در بدنه داخلی بنا ۸ اتاقک (چله‌خانه) ساخته شده که در دوره صفویه ایجاد شده‌اند.

راه ورود به داخل بنا از طریق ۳ ایوان در اضلاع شمالی، جنوبی و شرقی است. در مقابل ایوان شرقی، رواقی با سه درگاه ساخته شده که در مقابل آن، قبری با محجری زیبا قرار دارد.

این بنا با استفاده از ۸ تاق، به شکل هشت‌ضلعی تبدیل شده است و در گذشته گنبدی با ساقه چندوجهی بر روی آن قرار داشته که امروزه فقط ساقه آن باقی مانده است. ارتفاع فعلی بنا حدود ۸.۵ متر است.

برای تزئین بنا از گچبری ساده و رنگی استفاده شده است اما عمده تزئینات، در حاشیه محراب نیمه هشت‌ضلعی طاق‌نمای ضلع جنوب غربی به کار رفته و مربوط به دوره‌های اخیر است.

در صحن باز آرامگاه و در مقابل ایوان شرقی، قبری با محجر سنگی زیبایی قرار دارد که تاریخ ۱۰۶۰ هجری قمری و عبارت «عمل محمد ابن استاد شاه محمد مشهدی» بر روی آن درج شده است ولی بر روی قبر هیچ‌گونه لوح یا سنگی که هویت متوفی را نشان دهد، وجود ندارد.

در کنار این قبر، سنگ قبر دیگری قرار دارد که بر روی آن تاریخ ۱۰۶۷ هجری قمری نوشته شده که احتمالاً متعلق به یکی از مریدان شخص متوفی بوده است بنابراین احتمال داده می‌شود که این بنا خانقاهی بوده که پس از فوت پیر و مرشد خانقاه، او را در مقابل خانقاه به خاک سپرده‌اند. وجود اتاقک‌های داخل بنا و بیرون آن، گواهی بر صحت این نظریه هستند. علاوه بر این، وجود سنگ قبرهایی از افراد نامدار در این محل، این ادعا را تأیید می‌کند.
اهالی منطقه بر این باورند که مقبره مزبور متعلق به قاسم بن محمد بن ابی‌بکر بن ابی قحافه و پدر ام فروه (مادر امام جعفر صادق)، از شخصیت‌های بزرگ تاریخ اسلام است. همچنین ایشان معتقدند قبور موجود در این آرامگاه، متعلق به شهدایی است که در اوایل دوره اسلامی در جنگی که در ریزه رخ داده، به شهادت رسیده‌اند.

بنای مزار از آثار به جا مانده از دوران تیموری است.

*شهر مشهدریزه مرکز دهستان میان ولایت شهرستان تایباد است.