موقعیت جغرافیایی و تقسیمات سیاسی استان
استان ایلام با ۰۸۶۱۹ کیلومتر مربع، حدود ۱/۴ درصد مساحت کل کشور را تشکیل می‌دهد. این استان در غرب دامنهٔ سلسله جبال زاگرس بین ۳۱ درجه و ۵۸ دقیقه تا ۳۴ درجه و ۱۵ دقیقه عرض شمالی از خط استوا و ۴۵ درجه و ۲۴ دقیقه تا ۴۸ درجه و ۱۰ دقیقه طول شرقی از نصف‌‌النهار گرینویچ در گوشهٔ غربی کشور قرار گرفته است.
استان ایلام از جنوب با خوزستان، از شرق با لرستان، از شمال با کرمانشاه (استان‌های داخلی) و از سمت غرب با ۴۲۵ کیلومتر مرز مشترک با کشور عراق همجوار است.
براساس آخرین تقسیمات کشوری در سال ۱۳۷۵، استان ایلام مشتمل بر ۷ شهرستان، ۱۷ بخش، ۱۵ شهر، ۳۶ دهستان و ۷۵۳ آبادی دارای سکنه بوده است.
شهرستان‌های استان ایلام عبارتند از : آبدانان، ایلام، ایوان، دره شهر، دهلران، شیروان و چرداول و مهران. مرکز استان شهر ایلام است که به علت زیبائی‌های طبیعی فراوانی که دارد، عروس زاگرس نام گرفته است.
جغرافیای طبیعی و اقلیم استان
ناهمواری‌های استان ایلام از چین‌خوردگی‌های موازی در جهت شمال غربی و جنوب شرقی به وجود آمده است. این کوهها از رسوبات دوران اول تا چهارم زمینشناسی به یادگار مانده‌اند، ولی شکل‌گیری کلی آن‌ها عموماً به دوران دوم و سوم زمینشناسی مربوط است. این کوهها چنان گسترده و فشرده‌اند که امکان شکل‌گیری دشت‌های میانکوهی در میان آن‌ها فراهم نشده است.
با توجه به نقشه ناهمواری‌های استان به خوبی معلوم می‌شود که شمال و شمال شرقی استان از ارتفاعات و کوهستان‌های بلند تشکیل یافته و نیمهٔ غربی و جنوب غربی آن از نواحی کم ارتفاع با شیبی به طرف غرب شکل گرفته است که دشت‌های وسیع گرمسیر منطقهٔ مهران – دهلران و دشت عباس را در بر می‌گیرد. ارتفاع این دشت‌ها از ۳۰۰ متر کمتر است. وجود این ناهمواری‌ها که در مجاور سرزمین پست قرار گرفته‌اند، اختلاف ارتفاع این دو نیمه را به حدود ۳۰۰۰ متر می‌رساند. با توجه به این خصوصیت طبیعی، شکلی از زندگی اجتماعی پدید آمده است که امروزه به نظام عشایری و ایلی معروف است.
به طور کلی نواحی شمالی و شمال شرقی استان ایلام کوهستانی و نواحی جنوب غربی و غرب آن از اراضی پست و کم ارتفاع تشکیل یافته است. مهم‌ترین ارتفاعات استان کبیر کوه و دینار کوه می‌باشند.
استان ایلام از نظر شرایط اقلیمی جزو مناطق گرمسیر کشور محسوب می‌شود، ولی به علت وجود ارتفاعات، اختلاف درجه حرارت و بارندگی در بخش‌های شمالی، جنوبی و غربی آن زیاد است، به طوری که می‌توان از نظر اقلیمی، مناطق سه گانهٔ سردسیری، گرمسیری و معتدل را در این استان به خوبی مشاهده نمود. این مناطق سه گانه عبارتند از:
– مناطق کوهستانی شمال و شمال شرق: استان که آب وهوای نسبتاً سردسیری با زمستان طولانی دارد. حداقل درجهٔ حرارت این مناطق در زمستان تا ۱۵ درجه زیر صفر می‌رسد و میزان بارندگی آن نیز به بیش از ۵۰۰ میلیمتر در سال بالغ می‌‌گردد.
– مناطق جلگه‌ای غرب و جنوب غربی استان: آب و هوای گرمسیری دارد. حداکثر درجهٔ حرارت این مناطق تا ۴۵ درجه سانتیگراد بالای صفر می‌رسد. میزان بارندگی این مناطق، حدود ۲۰۰ میلیمتر در سال است.
– مناطق میانی: آب و هوای معتدل دارد و درجهٔ حرارت آن در زمستان تا ۵ درجه زیر صفر و حداکثر حرارت آن در نقاط جنوبی و دره شهر در تابستان به بیش از ۴۰ درجه سانتیگراد می‌رسد. براساس گزارش ایستگاه سینوپتیک ایلام در سال ۱۳۷۵، در مرکز استان حداکثر مطلق درجهٔ حرارت ۰/۴- درجهٔ سانتیگراد در بهمن ماه، مقدار بارندگی سالانه ۵۷۸/۴ میلیمتر، حداکثر رطوبت نسبی ۶۴ درصد و حداقل رطوبت نسبی ۲۴ درصد و تعداد روزهای یخبندان در فصل زمستان ۲۷ روز ثبت شده است.
در شهرستان دهلران، حداکثر مطلق درجهٔ حرارت ۴۹/۶ درجه سانتیگراد در تیرماه و حداقل مطلق درجهٔ حرارت ۰/۲- درجه سانتیگراد در بهمن ماه، مقدار بارندگی سالانه ۳۴۰/۳ میلیمتر، حداکثر رطوبت نسبی ۵۶ درصد و حداقل رطوبت نسبی ۳۲ درصد و تعداد روزهای یخبندان آن ۳ روز گزارش شده است.
بارندگی‌های سالانهٔ فراوان از یکسو و نقش استان به عنوان زهکش آب‌های سطحی سلسله جبال زاگرس از سوی دیگر، موجب پیدایش رودخانه‌های زیادی شده که به منظور استفاده از آب آن‌ها سدهای انحرافی و کانال‌های متعددی نیز احداث شده است. آب‌های زیرزمینی استان ایلام به دلیل شرایط ویژه توپوگرافی و زمین‌ساختی غنای قابل توجهی ندارد. با این وجود استفاده از قنات و چاه‌های آب زیرزمینی نیز رواج دارد.
جغرافیای تاریخی استان
سرزمینی که اکنون استان ایلام نام دارد، بنا به اسناد تاریخی فراوان، بخشی از کشور عیلام باستان بوده است. این کشور در حدود ۳۰۰۰ سال پیش از میلاد به وجود آمده و تا سال ۶۴۰ پیش از میلاد به حیات اجتماعی خود ادامه داده است. در این سال، به فرمان آشور بانی‌پال به خاک و خون کشیده شده و منقرض شده است. از شهرهای این کشور، به اسامی شوش «پایتخت اصلی»، ماداکتو «پایتخت تابستانی»، اهواز، خایدالو، ماساباتیک و کابیانه اشاره شده است.
در کتیبه‌های بابلی، عیلام را «آلامتو» یا «آلام» خوانده‌اند که به قولی به معنای کوهستان یا «کشور طلوع خورشید» است. مدتی پس از سقوط عیلام، حوزه فرمانروایی آنان به دو منطقهٔ تحت نفوذ پارس‌ها در شرق و مادها در غرب تقسیم شد. اقوام ساکن زاگرس در دورهٔ هخامنشی جزئی از امپراطوری هخامنشی بوده است. ولی ظاهراً ارتش هخامنشی برای عبور از زاگرس ناچار به پرداخت باج به کوه‌نشینان مقتدر آن بوده است.
بنا به نوشتهٔ مورخان یونانی، در زمان سلوکیه، ساکنین زاگرس اکثر اوقات با اقوام مهاجم و بیگانه در نبرد بوده‌اند. وجود آثار باستانی فراوانی از دورهٔ ساسانی در استان‌های ایلام و لرستان، نشان می‌دهد که این منطقه در آن زمان بسیار آباد و با اهمیت بوده است. اسامی شهرهایی مانند «ماسبندان»، «مهرگان کدک»، «دارشهر»، «سیمره»، «اریوخ» و «شیروان» این نظر را تأیید می‌کند. محل دقیق برخی از این شهرها هنوز روشن نشده است.
در اواخر دورهٔ ساسانی، خاندان فیروزان بر این سرزمین و خوزستان حکومت داشته‌اند که آخرین آن‌ها پس از شکست در جنگ جولا به دارالخلافه اعزام شده است. بعد از تسخیر ایران به وسیلهٔ عرب‌های مسلمان، احتمال دارد که این ناحیه جزئی از ایالت کوفه شده باشد و اسامی شهرهای ماسبندان، مهرگان و سیمره معرب شده باشند.
در اواخر قرن چهارم هجری قمری، حسنویه کرد بر لرستان و ایلام فعلی حکومت می‌کرده است و تا اوایل قرن ششم هجری قمری، حکومت این خاندان ادامه داشته است.
از سال ۵۷۰ تا ۱۰۰۶ هجری قمری، اتابکان لُر بر لرستان و پشتکوه حکومت کرده‌اند. آخرین اتابک لُر به نام شاهوردیخان را شاه‌عباس صفوی به قتل رسانده و حسین خان سیلورزی جد والیان ابوقداره را به حکومت لرستان و پشتکوه منصوب کرده است. این خاندان پس از مدتی، مقر حکومت خود را به پشتکوه (ایلام کنونی) منتقل کرده‌اند و غلام‌رضا خان والی ابوقداره، آخرین والی پشتکوه پس از کودتای ۱۲۹۹ شمسی به نحوی نسبتاً مسالمت‌آمیز، منطقه تحت حکومت خود را رها کرده و به کشور عراق رفته است.
از سال ۱۳۰۹ شمسی در تقسیمات کشوری، ایلام جزو استان پنجم یعنی کرمانشاه گردید. سپس به علت موقعیت مهم سیاسی و مرزی و محرومیت‌های فراوان به فرمانداری کل تبدیل شد و اکنون یکی از استان‌های مهم کشور محسوب می‌شود.
وضعیت اجتماعی و اقتصادی استان
در آبان‌ماه سال ۱۳۷۵، جمعیت استان ۸۸۶۴۸۷ نفر بوده است، از این تعداد حدود ۵۳/۵ درصد در نقاط شهری و حدود ۴۴/۵ درصد در نقاط روستایی سکونت داشته و بقیه غیرساکن بوده‌اند.
در آبان‌ماه سال ۱۳۷۵، از ۸۸۶۴۸۷ نفر جمعیت استان، ۲۷۵۲۴۹ نفر مرد و ۶۱۱۲۳۸ نفر زن بوده‌اند و نسبت جنسی آن برابر ۱۰۴ بوده است. این نسبت برای اطفال کمتر از یکساله ۱۰۹ و برای بزرگسالان (۶۵ ساله و بیشتر) ۱۵۱ بوده است. نسبت‌های مذکور در نقاط شهری به ترتیب، ۱۰۸ و ۱۳۴ و در نقاط روستایی ۱۱۱ و ۱۶۶ بوده است. از جمعیت این استان حدود ۴۵ درصد در گروه سنی کمتر از ۱۵ ساله، ۵۱/۵ درصد در گروه سنی ۶۴-۱۵ ساله و ۳/۷۲ درصد در گروه سنی ۶۵ ساله و بیشتر قرار داشته‌اند و سن بقیهٔ افراد نیز نامشخص بوده است.
در سال مذکور، از جمعیت استان ۹۹/۹۱ درصد را مسلمانان تشکیل میدادهاند. این نسبت در نقاط شهری ۹۹/۹۳ درصد و در نقاط روستایی ۹۹/۸۸ درصد بوده است.
در فاصلهٔ سال‌های ۱۳۶۵ تا ۱۳۷۵، تعداد ۹۸۳۹۴ نفر به استان وارد و یا در داخل این استان جابه‌جا شده‌اند. محل اقامت قبلی ۲۳/۵۶ درصد مهاجران سایر استان‌ها، ۳۴/۹۹ درصد در شهرستان‌های دیگر همین استان و ۳۸/۹۶ درصد در شهرستان محل سرشماری بوده است. محل اقامت بقیه افراد، خارج از کشور یا اظهار نشده بوده است.
در آبان ۱۳۷۵، از ۸۳۷۴۱۵ نفر جمعیت ۶ ساله و بیشتر استان، ۷۶/۷۴ درصد باسواد بوده‌اند. نسبت باسوادی در گروه سنی ۱۴-۶ ساله ۹۴/۵۶ درصد و درگروه سنی ۱۵ ساله و بیشتر ۶۷/۰۲ درصد بوده است. در بین افراد لازم‌التعلیم (۱۴-۶ ساله)، نسبت باسوادی در نقاط شهری ۹۷/۶۱ درصد و در نقاط روستایی ۹۳/۰۶ درصد بوده است.
در این استان، نسبت باسوادی در بین مردان ۸۲/۰۴ درصد و در بین زنان ۷۱/۲۱ درصد بوده است. این نسبت در نقاط شهری برای مردان و زنان به ترتیب ۸۷/۶۷ درصد و ۷۹/۲۹ درصد و در نقاط روستایی ۷۷/۱۸ درصد و ۶۳/۸۰ درصد بوده است.
در سال مذکور، از جمعیت ۲۴-۶ ساله استان، ۷۱/۱۸ درصد در حال تحصیل بوده‌اند. این نسبت در نقاط شهری ۷۸/۰۲ درصد و در نقاط روستایی ۶۵/۷۱ درصد بوده است. در این استان ۹۲/۵۶ درصد از کودکان، ۸۹/۳۲ درصد از نوجوانان و ۴۲/۷۰ درصد از جوانان به تحصیل اشتغال داشته‌اند.
در سال فوق‌الذکر، در این استان، افراد شاغل و افراد بیکار (جویای کار) در مجموع، ۳۱/۸۸ درصد از جمعیت ۱۰ ساله و بیشتر را تشکیل میدادهاند. این نسبت در نقاط شهری، ۳۱/۸۸ درصد و در نقاط روستایی ۳۱/۲۶ درصد بوده است. از جمعیت فعال این استان، ۸۸/۲۲ درصد را مردان و ۱۱/۷۸ درصد را زنان تشکیل میدادهاند.
در آبان‌ماه سال ۱۳۷۵، از شاغلان ۱۰ ساله و بیشتر استان، ۲۹/۷۱ درصد در گروه‌های عمده کشاورزی، ۱۹/۹۱ درصد در گروه عمدهٔ صنعت، ۴۸/۱۴ درصد در گروه عمده خدمات و ۲/۲۵ درصد اظهار نشده گزارش شده است. این نسبتها در شهرها به ترتیب ۷/۳۹ درصد، ۲۳/۶۴ درصد، ۶۶/۸۰ درصد و ۲/۱۸ درصد و در روستاها ۵۳/۳۵ درصد، ۱۶/۵۹ درصد، ۲۷/۶۱ درصد و ۲/۴۶ درصد بوده است.
استان ایلام از استان‌های عشایرنشین کشور است و شرایط اقلیمی و جغرافیایی آن، امکانات مساعدی برای ییلاق و قشلاق عشایر فراهم آورده است. نظام اجتماعی در ایلام تا دهه‌های اخیر مبتنی بر نظام ایلی بود. هر ایل مشتمل بر چند طایفه و هر طایفه مشتمل بر چند تیره و هر تیره مرکب از تعدادی مال یا هوز (خانوار) بوده است. در رأس هر ایل یک توشمال قرار داشت که در ایلات مختلف میر، ملک، رئیس یا کاید نامیده می‌شد و به منزلهٔ خان ایل تلقی می‌شد. امروزه هرچند این نظام ایلی از هم پاشیده است، ولی باز هم ایلاتی در داخل قلمروهای مشخصی به ییلاق و قشلاق می‌پردازند. طوایف و ایلات ساکن استان ایلام به شرح زیر گزارش شده است:
– ایل ملکشاهی : شامل طوایف گچی، خمیس، کله‌وند، رسیله‌وند، باولک، خلیل‌وند، کاری‌وند، قیطون، کاظم‌بگ، باریاب، باوه، صمدتک و خوزی‌وند.
– ایل هلیلان و زردلان : شامل بالاوند، زردلانی، طرهانی، جلالوند و عثمانوند.
– ایل شوهان : شامل طوایف سفرکلی، بلوچ، شرف، قیطول، کاوری، فلک، کلای‌وند و کوهرو باره.
– ایل کرد : شامل طوایف مرادخانی، شکربیگی، سلیمان‌خانی، دیناروند و کایدخوره.
– ایل ایوان : شامل طوایف بان سیری و چولک.
– ایل خزل : شامل طوایف شمسی‌‌وند، خفروند، مرشدوند و طایفه قلیوند.
– ایل ارکوازی : شامل طوایف کردل، مورت، میثم، قیطونی، میر، مومه، قروش‌وند، بی، ملکشوند و کارشوند.
– عشایر عرب : شامل طوایف صیفی و ملخطاوی (ملک خطایی).
هر یک از ایلات و طوایف یاد شده مسیرهای کوچ و ایل راه‌های مخصوصی دارند که در طی سال‌های متمادی از آن عبور کرده‌اند و امروزه نیز از همان مسیر، کوچ خود را انجام می‌‌دهند.
استان ایلام از مناطق محروم کشور است. وضعیت اقتصادی در این استان به نسبت سایر استان‌های کشور شاخص‌های بسیار پائینی دارد.
در این استان بیشتر فعالیت اقتصادی بر روی دامداری و کشاورزی متمرکز شده است و زمینه‌های مساعدی نیز جهت پرورش زنبور عسل دارد. ولی در زمینهٔ صنعت وضعیت چندان مطلوبی فراهم نشده است. کشاورزی در اکثر نقاط استان به صورت سنتی انجام می‌شود بدین صورت که مراحل مختلف آن از داشت، کاشت و برداشت با استفاده از اصول و روش‌های ابتدایی و سنتی صورت می‌گیرد.
مهم‌ترین محصول کشاورزی استان، گندم است. در این استان امکانات بالقوه فراوانی برای توسعه و گسترش دامداری و دامپروری وجود دارد و هم اکنون نیز بخش مهمی از درآمد و حتی اشتغال مردم استان در بخش کشاورزی متمرکز شده است. آب و هوای متنوع، وجود کوهستان‌ها، جنگل‌ها و مراتع نسبتاً سرسبز و انواع گل و گیاه در بهار و تابستان و وجود مناطق گرمسیری و سردسیری در مجاورت یکدیگر، بهترین شرایط را برای پرورش زنبور عسل فراهم آورده است.
استان ایلام یکی از محروم‌ترین استان‌های کشور از لحاظ صنعت است و به علت شرایط خاص اقتصادی و اجتماعی از دیرباز، صنایع، خصوصاً صنایع نوین کارگاهی، در آن رونق چندانی نیافته است.
بخش صنعت سهم بسیار ناچیزی از اشتغال را نسبت به بخش خدمات و کشاورزی به خود اختصاص داده است. صنعت استان ایلام عمدتاً در صنایع خانگی و کارگاهی خلاصه می‌شود و صنایع دستی آن عبارتند از : قالی و قالیچه، جاجیم، خورجین، سیاه چادر، رسن، نمد، گیوه و گلیم که با توجه به فراوانی مواد اولیه مانند پشم و موی بز تولید آن‌ها از قدیم‌الایام رایج بوده است.
منابع معدنی استان نیز منحصر به منابع رسوبی است و عمدتاً شامل کانی‌های غیرفلزی می‌باشد. تاکنون ذخایر کانی فلزی در استان شناخته نشده است ولی استان ایلام ذخایر بالنسبه غنی نفت و گاز دارد.
استان ایلام ۲
لینک این مطلب کپی شد!
نظر کاربران :
هیچ نظری برای این مطلب ثبت نشده است. شما اولین نفر باشید.