در تاریخ قلمزنی ایران به قدمت ساخت آثار به جای مانده، هنرمندانی بوده‌اند که با آفرینش آثار قلمزنی برگی از تاریخ فرهنگ و هنر و آرا و عقاید مردمان این مرز و بوم را، بسته به اوضاع فرهنگی، سیاسی، اقتصادی، اجتماعی روزگار خود، بر پهنه تاریخ رقم زده‌اند و به نسل پس از خود انتقال داده‌اند و با خلق آثار گرانبها یادگارهای ارزنده‌ای از خود به جای گذاشته‌اند، به گونه‌ای که آثار آنها در هر دوره‌ای سرآمد هنرهای قلمزنی در جهان بوده است. سراسر موزه‌‌های ایران و جهان گویای تلاش و زحمات آنان است و بحث دربارهٔ آن آثار ارزنده فرصت دیگری می‌طلبد.
اما در اینجا به بیان قطره‌ای از بحر بیکران هنرآفرینان رشته قلمزنی بسنده و از هنرآفرینان دیرین تنها به ذکر نام برخی اکتفا شده است. قطعاً معرفی هنرمندان رشته قلمزنی خود کتابی قطور و ارزشمند خواهد شد.
– بختیار ابن معزالدین در قرن چهارم هجری تُنگ طلای بسیار زیبا ساخته که در موزهٔ فریر گالری واشنگتن نگهداری می‌شود.
– محمودبن محمدبن محمد هروی در سال ۵۷۷ ق ابریق (آفتابه) از برنج نقش‌کوب با نقره و مس در هرات ساخته است.
– حميد بن محمودالاصفهانی که در نیمه قرن ششم هجری قمری می‌زیست، از سرآمدان هنر اُسطرلاب‌سازی بود که بر روی اُسطرلاب‌های خویش به قلمزنی می‌پرداخت.
– جعفر بن محمد علی در سال ۵۷۷ یا ۵۷۹ ق یک عودسوز بسیار زیبای قلمزنی برای فردی صاحب جای به نام محمد گلاب‌فروش ساخته که نام صاحب عودسوز و نام خود هنرمند به عنوان فرد سازنده بر روی آن قلمزنی شده است.
– محمدبن عبدالوحید قلمزن و نقره‌نشان و صاحب مسعود ابن احمد طراح یک آوند یا دیگ دسته‌دار مفرغی بسیار زیبای فلزی با مس و نقره ترصيع شده را در سال ۵۵۹ ق در هرات می‌سازند که اینک در موزهٔ ارمیتاژ نگهداری می‌شود.
– هیبت الله ابن الحسین اصفهانی و یونس بن الحسین و استاد ابوالفرج عیسی پسر هیبت الله از قلمزنان و اسطرلاب‌سازان قرن ششم قمری بوده‌اند.
– محمودبن سنقر برادر محمدبن سنقر معروف به البغدادی که در قاهره می‌زیست، یک صندوقچه پُرکار برای مسجد قاهره و یک جعبه فلزی نقش‌کوب قرآن کریم ساخته است.
هنر قلمزنی معاصر اكثراً در شهرهایی چون: تهران، اصفهان، شیراز، کرمانشاه و کرمان انجام می‌شود که هنرمندان بسیاری در این شهرها مشغول به ایجاد نقوش متنوع روی فلزات هستند و در کنار آن به آموزش و تعلیم این هنر در مراکز مختلف غیر از دانشگاهها و مراکز دولتی می‌پردازند. اینک به معرفی تنی چند از استادان به نام و برجسته هنر قلمزنی در دوره معاصر پرداخته می‌شود.
فهرست
استاد محمدتقی ذوفن
مرحوم استاد محمدتقی ذوفن در شهر اصفهان متولد شد و از سن دوازده سالگی به فراگیری هنر قلمزنی پرداخت. نخستین استاد و مشوق وی، عمویش حاج حسنعلی قلمزن از اساتید معروف زمان خود بود. استادش هنرمند ماهر و چیره‌دستی بود و چون اشتیاق محمدتقی را به هنر قلمزنی دریافت به حمایت و راهنمایی و تعلیم او پرداخت. مرحوم محمدتقی علاقهٔ وافری به ابنیه ارزشمند تاریخی و هنری ایران چون بناهای عالی‌قاپو، مسجد امام اصفهان و مسجد شیخ لطف الله داشت و به طراحی و قلمزنی این آثار همت گماشت.
مینیاتورهای رضا عباسی از ایده‌آل‌های ایشان بود. به نظر استاد هنر قلمزنی از دیرباز در ایران مرسوم بوده و در زمان صفوی به نقطه اوج خود رسیده است. ذوفن دوره قاجار را افول هنر قلمزنی می‌داند. به گفته او قلمزنی پس از صفویه دیگر گامی به جلو برنداشت، در همان حد متوقف شد و گاه به قهقرا رفت. وی معتقد بود زمانی که ابتکار و خلاقیت از یک در بیرون می‌رود، تقلید از در دیگر وارد می‌شود، و اگر هنر قلمزنی را درنیابیم سقوط تدریجی آن به مرگ قطعی منجر می‌شود.
استاد ذوفن در راستای اعتلای هنر قلمزنی نهایت توان خود را به کار بست و طرحها و تکنیک قلمزنی دوران پیش از اسلام، به ویژه زمان هخامنشی و ساسانی را زنده کرد. او شاگردان بسیاری را پرورش داد و اعتقاد داشت که هنرمندان کهنه‌کار باید شگردها و ریزه‌کاری‌‌ها و ظرافت‌‌ها را به شاگردان و نوآوران فن بیاموزند و به همین سبب منزل خود را به آموزشگاه هنر قلمزنی اختصاص داد.
مرحوم استاد علی‌اکبر عین القضایی
مرحوم استاد علی‌اکبر عین القضایی فرزند علی عسگر کلوچه‌پز در سال ۱۲۸۹ ش در گذر صاحب جمع در شهرستان کرمانشاه به دنیا آمد. وی آخرین فرد از تبار هنرمندان قلمزن ماهر و با تجربه کرمانشاه است. پدرش در اوان کودکی وی را برای فراگیری هنر قلمزنی نزد مرحوم استاد حبیب‌الله خان سیم‌نگار فرستاد. سیم‌نگار از اساتید معروف و برجسته هنر قلمزنی در دیار غرب ایران بود. عین‌القضایی مدتی نیز از محضر استاد میرزا ابوالقاسم معتمدی که از اساتید بزرگ طراحی و قلمزنی بود استفاده برد. استاد عین‌القضایی از سال‌های ۱۳۲۶-۲۷ ش در محلی در بازار کرمانشاه (دالان مسجد عمادالدوله) به کار قلمزنی پرداخت و هنوز به نقش آفرینی در این عرصه مشغول است، وی عمر پربار خود را در راه اعتلای این هنر سپری می‌کند، و با آثار ارزشمند خود در چندین نمایشگاه معتبر داخلی و خارجی شرکت کرده است.
از جمله نمایشگاه‌‌های ایرانگردی و جهانگردی داخل کشور و برخی نمایشگاه‌‌های خارجی، از جمله نمایشگاهی که در کشور قبرس برگزار شد، که مورد تشویق وزیر بازرگانی این کشور قرار گرفت. وی آثار بسیاری به صورت تابلوهای بسیار زیبای قلمزنی برای هدیه به اماکن متبرکه ساخته و اهدا کرده است. از جمله تابلوی نفیسی به مقبره متبرکه حضرت زینب (س) در شام هدیه کرد و دو تابلوی زیبای دیگر هم ساخته که یکی شمایل حضرت ابوالفضل العباس (ع)، و دیگری شمایل مبارک حضرت امام حسین (ع) است؛ که هر دو اثر را برای اهدا به مقابر این بزرگواران ساخته است. از دیگر آثار ارزشمند وی تصویر دانشمند نامی ایران، ابوعلی سینا، نقش برجسته کتیبه بیستون، حجاری‌‌های طاق بستان و … را می‌توان برشمرد که به شیوه‌ای بسیار زیبا و ماهرانه قلمزنی شده‌اند.
استاد محمود دهنوی
شادروان محمود دهنوی استاد چیره‌دست و ماهر قلمزنی از سرآمدان این هنر در سال ۱۳۰۵ ش در اصفهان به دنیا آمد، پدرش کشاورز بود و او را از سن هشت سالگی به فراگیری این هنر تشویق کرد. مرحوم دهنوی پس از گذراندن تحصیلات ابتدایی، زیر نظر استاد کریم عتیقه‌چی مدت سه سال به یادگیری این هنر پرداخت. او ابتدا روی بوم‌‌های فلزی چون: مفرغ، ورشو و برنج کار کرد و دیری نپایید که تحت تعلیم استاد رضا نایب‌پور درآمد و بر روی اشیای نقره به کار پرداخت. ذوق، اشتیاق و استعداد سرشار او سبب شد که به زودی مهارت لازم را کسب و کارگاهی مستقل ایجاد کند.
اندکی بعد با خانواده راهی تهران شد و با ارشادات اساتید بزرگی چون مرحوم حسين مصورالملکی و علی کریمی در سال ۱۲۳۴ به اداره کل هنرهای زیبای کشور راه یافت و بیش از ۲۶ سال مدیریت کارگاه قلمزنی آن مرکز را عهده‌دار بود.
در زمان شاگردی حاج مصورالملکی، طراحی را فرا گرفت و به سفارش ایشان به مطالعه نقوش بناهای تاریخی اصفهان پرداخت و با مطالعه و بررسی طرحها و نقوش ادوار گوناگون تاریخی، چون مفرغ‌های لرستان، هخامنشی، اشکانی، ساسانی، سلجوقی و صفوی به احیای نقوش اصیل هنر قلمزنی ایرانی همت گماشت و دریافت که طرحها و نقوش این دوران سرشار از رمز و رازهایی است که برای خلق آثار ارزشمند باید دقایق و ظرایف آنها را درک کرد. وی باور داشت که یک هنرمند قلمزن ابتدا باید با تعمق به آثار گذشتگان بنگرد و با الهام از آثار و سبک‌‌های آنان در کار خود نوآوری و خلاقیت ایجاد کند. استاد دهنوی پس از بازنشستگی به تدریس قلمزنی و طراحی سنتی در مراکز آموزش عالی پرداخت. وی ده‌‌ها نمایشگاه در داخل و خارج کشور برپای داشت و در کشورهایی چون: بروکسل، بلژیک، مصر، تونس، امارات متحدهٔ عربی، هند، ایتالیا، انگلیس و آلمان به عرضه آثار خود پرداخت. بخش اعظم آثار وی در موزه‌‌های داخلی و گنجینه‌‌های شخصی در خارج از کشور نگهداری می‌شود.
استاد دهنوی با این که کمتر به ساخت اشیا و بیشتر به آموزش قلمزنی می‌پرداخت اما، آثار وی ارزشمند، ممتاز و برجسته است، از جمله، آثار ارزندهٔ وی در نمایشگاه ۱۹۵۸ بروکسل به اخذ مدال نقره نایل شد. همچنین در سال ۱۳۶۸ ش از سوی سازمان صنایع دستی از یکی از آثار وی تمبر یادبود به چاپ رسید. استاد سرانجام در سال ۱۳۸۰ ش به دیار باقی شتافت.
استاد حسن خواجه شیرانی
استاد حسن خواجه شیرانی اهل اصفهان و متولد ۱۳۰۶ ش است. در سن هشت سالگی به فراگیری هنر قلمزنی پرداخت و محضر استادان بزرگی چون استاد صنایع پسند، اشرف‌زاده و دهنوی را درک و آموزش خود را تکمیل کرد. وی در سن ۲۲ سالگی به همراه استاد صنایع پسند که غالباً به کشورهای خارجی به ویژه عتبات عالیات برای ساخت ضریح اماکن متبرکه سفر می‌کرد، راهی کربلای معلا شد و در آنجا به مدت هشت سال مشغول ساخت و قلمزنی در ضلع سَمتِ قبلهٔ بارگاه حضرت سیدالشهدا (ع) شد.
پس از اتمام کار به اصفهان بازگشت و بعد از گذشت حدود یک سال عازم کربلا شد و به قلمزنی در ضریح مبارک مرقد موسی بن جعفر (ع)، و ضریح‌‌های متبرک مراقد حضرت ابوالفضل (ع) و حضرت علی بن ابوطالب (ع) در نجف، پرداخت. وی پس از بازگشت از کربلا در سال ۱۳۴۱ به درخواست رئیس کارگاه قلمزنی اداره هنرهای زیبا (استاد دهنوی) به کار دعوت شد و از اصفهان به تهران عزیمت کرد. استاد خواجه شیرانی پس از ۲۲ سال فعالیت به سرپرستی کارگاه قلمزنی و نقره‌سازی منصوب شد و تا زمان بازنشستگی (۱۳۷۳ ش) با همین سمت مشغول انجام وظیفه بود.
در این مدت در نمایشگاه‌‌های داخلی و خارجی (مانند مالزی و اسپانیا) شرکت کرد و آثار خود را به معرض تماشای عام نهاد و آثارش مورد تحسین هنرمندان و علاقه‌مندان قرار گرفت. تعدادی از آثار ارزشمند استاد خواجه شیرانی در موزه‌‌های اصفهان، هنرهای ملّی و سازمان میراث فرهنگی و گردشگری نگهداری می‌شود. استاد پس از بازنشستگی بار دیگر به کار قلمزنی در مرکز هنرهای سنتی میراث فرهنگی دعوت شد و تا سال ۱۳۸۰ش به کار ادامه داد. از آن پس به دلیل کهولت سن و ناتوانی جسمی و بیماری آرتروز از کار بازمانده و در منزل به سر می‌برد. سفارش استاد به علاقه‌مندان هنر قلمزنی این است که با وجود ذوق و استعدادی که دارند به کسب اطلاعات مورد نیاز در دانشگاه بپردازند و سپس زیر نظر استادان برجسته به آموزش عملی این رشته پرداخته و تلاش کنند تا این هنر اصیل ایرانی پایدار بماند.
استاد احمد فیناستیان
استاد احمد فیناستیان در سال ۱۳۱۶ در شهر اصفهان در خانواده‌ای هنردوست دیده به جهان گشود. پیش از وی چهار برادر بزرگترش در کارگاه قلمزنی محمود فرشی‌زاده به کار قلمزنی مشغول بودند. وی که کوچک‌ترین فرزند خانواده به شمار می‌رفت در سن هشت سالگی محضر استاد فرشی‌زاده را درک کرد و ۱۷ سال نزد وی به فراگیری هنر قلمزنی پرداخت، سپس به تهران آمد و مدت شش سال نزد استاد احمد شکوهی کارآموزی کرد و به مهارت رسید. بعد از آن با ایجاد کارگاه در خیابان ری تهران به کار مستقل قلمزنی پرداخت. به توصیه و راهنمایی مرحوم استاد دهنوی در سال ۱۳۴۶ ش به استخدام کارگاه‌‌های هنری وزارت فرهنگ و هنر وقت درآمد و زیر نظر وی به ساخت ظروف فلزی ادامه داد.
از این زمان تا سال ۱۳۵۳ ش کار را در کارگاه به صورت گروهی انجام داد او و هنرمندان دیگر طرح‌‌های استاد دهنوی را اجرا می‌کردند. از سال ۱۳۵۳ ش به بعد به اجرای کارهای انفرادی که هویّت فردی ایشان در آنها نمایان است، پرداخت. فیناستیان از سال ۱۳۶۲ ش تاکنون به آموزش هنر قلمزنی در دانشگاهها و مراکز هنر قلمزنی اشتغال دارد و توانسته است شاگردان برجسته بسیاری را تعلیم دهد. وی در این سال‌ها در نمایشگاه‌‌های بسیاری شرکت کرده و آثار ارزنده خود را به عموم معرفی کرده است.
وی در سال ۱۳۷۳ به سرپرستی کارگاه قلمزنی هنرهای سنتی سازمان میراث فرهنگی کشور منصوب شد و تا زمان بازنشستگی (۱۳۷۹) به این کار ادامه داد. او توانسته است آثار بسیار زیبای هنر قلمزنی را خلق کرده و روانه موزه‌‌های داخلی و اماکن متبرکه کند. از جمله آثار بسیار ارزشمند وی؛ جام پایه‌دار دو پوست مسی با خط نستعلیق از جنس نقره با مضمون آية‌الكرسی، تابلوی ملائکه با آرم جمهوری اسلامی و گلدان برنجی با نقش سلجوقی است که در گنجینه هنرهای سنتی میراث فرهنگی نگهداری می‌شود.
از دیگر آثار وی؛ تابلوی «بسم الله الرحمن الرحیم» بر سردر تالار آینه کاخ گلستان، لوستر باجار ۱۱۰ شاخه به نام مبارک حضرت علی (ع) با نقش و کتیبه یاعلی که برای صحن مطهر حضرت رضا (ع) کار شده، جعبه قرآن از جنس برنج با خط نسخ، تابلو چهارده معصوم از جنس نقره و برنج که در دفتر مقام معظم رهبری نگهداری می‌شود، و آثار بسیار دیگر است.
استاد محمدرضا پوشیده نامجو
استاد محمدرضا پوشیده نامجو در سال ۱۳۲۲ در شهرستان رشت به دنیا آمد و پس از مهاجرت به تهران در سن ۱۰ سالگی به فراگیری رشته قلمزنی روی آورد، چون دو برادر بزرگتر ایشان به قلمزنی اشتغال داشتند، علاقه وی به این هنر دو چندان شد و پس از فراگیری این هنر زیر نظر استادان؛ جواد و حسن علاقمندان، محضر استاد محمود دهنوی را درک و تجربیات خود را تکمیل کرد. در سن ۲۵ سالگی (سال ۱۳۴۷ ش) به استخدام وزارت فرهنگ و هنر وقت درآمد و در کارگاه قلمزنی زیر نظر استاد دهنوی و سایر اساتید کارگاه به اندوختن تجربه و کسب مهارت هنری پرداخت.
وی در سال ۱۳۶۴ ش به عنوان استادیار دانشگاه و از سال ۱۳۶۹ ش به عنوان استاد قلمزنی در دانشگاه‌‌های کشور به آموزش هنر قلمزنی پرداخت. پس از بازنشستگی (سال ۱۳۷۹ ش) از میراث فرهنگی کشور در دانشگاهها و مؤسسات هنری به آموزش این رشته مشغول شد که تاکنون ادامه دارد. استاد نامجو در نمایشگاه‌‌های داخلی و خارج از کشور، از جمله کشور ژاپن، شرکت کرد و آثار خود را در معرض دید عام قرار داد و آثارش مورد تحسین قرار گرفت.
از جمله آثار برجسته قلمزنی ایشان عبارت‌اند از تابلوهای قلمزنی منقوش به آیه شریفه وان یکاد، آيه‌الكرسي، آیه نور، سوره حمد و توحید، سوره یاسین، الم نشرح، لااله الاالله، به خط کوفی، اسماء الهی و شجره طیبه، چهارده معصوم، همچنین تابلویی از مس و برنج منقوش به نام پنج تن آل عبا و آیاتی از آخر سوره مبارکه فجر و نام علی (ع). از جمله دیگر آثار ارزشمند وی ۷۲ لاله با نام شهدای کربلا، تابلویی منقوش به آیه‌ای از سورهٔ مبارکه انشراح و اسماء مبارک چهارده معصوم روی مس، برنج و نقره که یک کار گروهی است.
اثر دیگر ایشان که به یاد دو فرزند شهید خود در دفاع مقدس و ۲۴ تن دیگر از شهدای جنگ تحمیلی قلمزنی کرده اثر منقوش به طرح لاله و اسامی شهداست که آن را به یکی از مساجد تهران اهدا کرده است. استاد محمدرضا پوشیده نامجو در سال ۱۳۷۸ ش در هفتمین نمایشگاه قرآن کریم به عنوان خادم قرآن شناخته شده و مورد تجلیل قرار گرفت. از ابتکارات ایشان در هنر قلمزنی، به کارگیری و استفاده از قلم‌‌ها در اجرای خوشنویسی است.
استاد امیر ساعی
استاد امیر ساعی از ۹ سالگی به شاگردی مرحوم استاد لاهیجی درآمد و قلمزنی را نزد وی آموخت. در ۱۶ سالگی به طور مستقل قلمزنی را پی گرفت و راه پیشرفت و ترقی را در سایه ذوق، استعداد و تلاش بی‌وقفه به سرعت پیمود. اکنون حدود ۴۰ سال است که اشعار، حکایات و داستان‌‌های باستانی را طراحی و با ظرافت وصف‌ناپذیری بر روی فلزات جاودانه می‌کند. وی تاکنون بیش از ۲۰ نمایشگاه در ایران و کشورهایی چون ژاپن، آلمان، امارات متحده عربی، اسپانیا، مکزیک، ایتالیا و … برگزار کرده است.
استاد مهدی علمداری
استاد علمداری در سال ۱۳۲۶ ش در شهر اصفهان متولد شد، قلمزنی را از ده سالگی فرا گرفت و نزد استاد محمد قلمی زاده که تنها استادش بود هنر خود را تکامل بخشید. وی در زمینه هنرهای دیگر چون: نقاشی، مجسمه‌سازی با گچ و سنگ و طراحی فرش مهارت کافی دارد وی تاکنون در نمایشگاه‌‌های متعدد شرکت کرده است.
استاد اکبر بزرگیان
استاد بزرگیان در سال ۱۳۳۴ در اصفهان به دنیا آمد، از کودکی به فراگیری کار هنری پرداخت و بدون بهره‌گیری از محضر هیچ استادی، کار هنری خود را رونق بخشید، سپس با اساتید برجسته‌ای همچون استاد علاقمندان و استاد دهنوی آشنا شد و از کارهای آنان الگو پذیرفت و از محضر آنان بهره کافی برد.
استاد اکبر صامتی
استاد صامتی در سال ۱۳۱۳ ش در شهر اصفهان به دنیا آمد و به تشویق پدربزرگش حاج حسین زرکوب، کار دواتگری و حجم یا بدنه‌سازی را شروع کرد و در سال ۱۳۴۲ به دعوت اداره هنرهای زیبا در کارگاه نقره‌سازی مشغول شد. تهیه لوازم زیورآلات و آفرینش تندیس حیوانات به شیوه ساسانی از جمله کارهای هنری ایشان است.
استاد اصغر ختایی
استاد ختایی در سال ۱۳۲۸ ش در شهر تبریز به دنیا آمد و از دوران کودکی به فراگیری هنر پرداخت و راهی هنرستان تبریز شد و از محضر اساتید ایرانی و آلمانی که در هنرستان آموزش می‌دادند، بهره جُست، استاد ختایی در طول ۳۰ سال گذشته در رشته‌‌های مختلف هنری چون: قلمزنی، طراحی، نقاشی، برجسته‌کاری، و… فعالیت داشته است.
استاد رضا قادران
استاد رضا قادران در اصفهان متولد شد و کار قلمزنی را از دوران کودکی فرا گرفت، وی آثار قلمزنی بسیار زیبایی خلق کرد. ویژگی‌‌های ممتازی در آثار او به چشم می‌خورد که سبک او را از سایر اساتید متفاوت می‌سازد. در آثار وی مجموع ویژگی‌‌های اساتید بزرگی چون؛ محمود دهنوی، استاد حسین علاقمندان، استاد علی ظریفی، استاد امیر ساعی به وضوح دیده می‌شود. وی در نمایشگاه‌‌های داخلی و خارجی شرکت کرده و آثارش را به معرض نمایش گذاشته است. لازم به یادآوری است که در زمینه هنر قلمزنی گروه بسیاری از هنرمندان دیگر در کشور مشغول فعالیت هستند که تنها به ذکر نام شماری از آنان برای آگاهی خوانندگان بسنده می‌شود.
از جمله استادان: مهدی ذوفن، عبدالرسول نباتی، محمد اسکندری، حاج علی پرورش، سید حسین جوزانی، منصور حافظ پرست، علی رمضانی، علی ساعی، علی ظریفی، على علاقمندان، حسین چوبانی، هراج مگردون، احمد قناعت، محمود گوهری، رضا نصیری، محمد نوایی، آوادیس هاکوپیان، حاج ابراهیم دایی‌زاده، حاج سید محمد عریضی، نصرالله مهذّب، سیدجلال اشرف‌زاده، محمود ثقفی، احمد شیربان، حسین نفری، حسن زمانی، سید مرتضی ذاکر، سید اسدالله ذاکر، احمدرضا احمدی، ابراهیم امین، نسرین حمزه‌لو، منیژه افرا، ندا حامدی، سبا جعفری، کورش قانونی، مهری فیناستیان و بسیاری دیگر.
نظر کاربران :
هیچ نظری برای این مطلب ثبت نشده است. شما اولین نفر باشید.