آب انبار سید اسماعیل تهران

آب انبار سید اسماعیل تهران ،واقع در بازار سید اسماعیل ،یکی از مهم‌ترین آب‌انبارهای دارالخلافه تهران بود. قدمت آن را حتی به دوره سلجوقیان هم نسبت می‌دهند. این آب‌انبار در زمان طغرل اول ساخته و بعد از مدتی متروکه شد. «احسان بهرام غفاری» در کتاب «صدای پای آب» در این‌باره می‌نویسد: «با روی کارآمدن صفویان شاه عباس اول دستور داد تا بار دیگر آب‌انبار سید اسماعیل را احیا کنند. ولی با گذشت زمان بار دیگر متروکه شد تا اینکه موسی وزیر، پدر حاج عیسی وزیر در زمان قاجار ‌بانی راه افتادن آن شد. پا به این آب‌انبار که می‌گذاشتی هوایش آنقدر خوب بود که توچال، پس قلعه دربند را تداعی می‌کرد.»

نویسنده با توصیف فضای داخلی این آب ‌انبار تاریخی اضافه می‌کند: «۳ شیر بزرگ در پاشیر تعبیه شده بود و ۴۳ پله داشت که بعد از یک ردیف پله، پاگردهایی برای استراحت گذاشته شده بود. روی سقفش بادگیر‌های بسیاری داشت و روی بام آن کارونسرا و بار‌انداز بود. بیرون از آب‌انبار دکان‌هایی بود که وقف آب‌انبار شده بود و در آمد این دکان‌ها را صرف لایروبی و لجن‌کشی آب‌انبار می‌کردند. اما لجن‌کشی این آب‌انبار بسیار مشکل بود و در تمام عمر چند صد ساله خود ۲ یا ۳ بار بیشتر لجن‌کشی نشد. یکبار در زمان حکومت سیدضیاء‌الدین طباطبایی که تخلیه آن از ماه اول حکومت ۳ماهه تا ۶ ماه بعد از عزل او به درازا کشید و هزاران ‌مترمکعب لجن از آن خارج شد و یکبار هم در اواسط سلطنت محمدرضا شاه پهلوی این اتفاق افتاد که لجن آن را کشیدند.»

این آب انبار در دوران صفویه ، شاه طهماسب اول مرمت شد . اما پس از مدتی دوباره متروکه شد تا اینکه حاج عیسی وزیر تهران دستور مرمت دوباره را داد .

معماری بنا

مساحت این بنا در حدود ۱۴۰۰ متر می باشد ، هفت ستون به ارتفاع بیست متر و نیم و قطر پنج متر دارد ضخامت سقف آن ۲۵ سانتی متر و طاق ضربی با ملات ساروج دارد . چهار بادگیر دارد . این بنا در مجاورت امامزاده سید اسماعیل در محله چاله میدان واقع بوده است که به نام آب انبار چال میدان نیز معروف بوده است .

مرحوم شهری اینچنین می نویسد : “آب انبار سید اسماعیل از بزرگترین آب انبارهای تهران بوده. این بنا که اکنون نیز برپا و به جز پاشیر و پله آن بقییه برقرار و در معرض تماشای عموم می باشد زیر بنایی معادل هزار و پانصد ذرع مربع دارد که هزار و دویست ذرع ، سطح آب گیران و بقیه دیوار و اطراف و پاشیر و متفرعات آن می باشد . انبار یعنی آبگیر آن در شش ردیف ستون آجری پنج آجر در پنج آجر شمال و جنوبی و هشت ردیف ستون شرقی و غربی بنا شده که مجموعا چهل و هشت ستون در آن بکار رفته و فاصله میان هر دو ستون چهار ذرع است که چون پایه ها را بر فاصله بیفزاییم سی ذرع در چهل ذرع مساحت کل به دست می آید که همان هزار و دویست را به دست می دهد ، در ارتفاع هشت ذرع که پس از وضع ضخامت پایه ها حدود نه هزار و سیصد و دوازده ذرع مکعب آبگیر آن می باشد .

اهمیت این بنا صرف نظر از پانزده هزار متر مکعب خاکبرداری در عمق ده ذرعی زمین با فقدان وسایل آن روز در اسلوب بنا و ظرافت ساختمان و اصول معماری آن می باشد که آبگیری با این عظمت ساروج و امثال آن درروکش آن به کار نرفته ، آجرهای آن نمایان و فقط به صورت دیوار بند کشی شده است …”