کاروانسرای دیرگچین شهرری

آب و هوای کویر دست کم در نیمی از سال دلپذیر است. آسمان در شب کویر به راستی برای شهرنشینان و طالبان چشم اندازهای نو، دیدنی و شگفت است. شبها آسمان پر ستاره دیدنیتر از آن است که به تصور درآید.سکوت محض و آرامش کامل چشم اندازهای بدیع، سرابهای اغوا کننده، زمینهای سیاه و سفید، خاکهای برآمده، موزائیکهای نمک، لایه های نمکی زمین و دیگر مناظر طبیعی مشابه را تنها در کویرها میتوان دید. کاروانسرای دیرگچین یکی از جاهای دیدنی شهر ری است .کویر آثار تاریخی و باستانی پر شماری مشتمل بر کاروانسراها، کاخ ها، آب انبارها، قنات ها، مراکز زیارتی ومذهبی را در خود جای داده است که نشانگر دیرینگی زیست انسان در کناره های کویر است.بخشی از محدوده جنوب استان تهران در حوزه معروف کویر مسیله قرار گرفته است. در محدوده جاذبه های بالقوه برای برنامه ریزی تورهای سیاحت کویری فراهم شده است.
کاروانسرای دیر
در مسیر راه تهران به قم، پس از حسن آباد، به طرف ورامین و ۱۲ کیلومتر پیش از بند علیخان،به کاروانسرای دیر در راه قدیمی ساسانی قرار دارد که اصفهان را به ری متصل میکرده است. کاروانسرای کنونیدیر بر روی ویرانههای «دیر الجص » یا «دیر گجین » یا
«دیر کردشیر » ساخته شده است. در کنارههای دروازه ورودیکاروانسرا، دو برج دو طبقه قرار دارد. این بنا، حیاطی بزرگ با اتاقهای کوچک بدون پنجره دارد، اتاقها رویسکویی قرار دارند، جرزهای آن آجری و سقف آنها ضربی است. در وسط بدنه ها در سه سمت حیاط،ایوان هایی بزرگ شبیه ایوانهای داخل مسجد قرار دارد.

کاروانسرای دیر گچین، کاروانسرایی قدیمی است که در نزدیکی شهر ری واقع است.این کاروانسرا با عنوان مادر کاروانسراهای ایران در سال ۱۳۸۲ در فهرست آثار ملی به ثبت رسید. قدمت این کاروانسرا به دوران سامانی و صفویه می‌رسد.
یکی از دلایل نام نهادن کاروانسرای دیر گچین به عنوان مادر کاروانسراهای ایران وجود کلیه مایحتاج مسافرین از جمله: مسجد، آسیاب، حیات خلوت، حمام و توالت عمومی در داخل کاروانسرا است.
این کاروانسرا دارای ۶ برج است که ۴ برج در گوشه‌ها و ۲ برج نیمه مدور در طرفین ورودی قرار دارد.کاروانسرای دیر گچین، بین راه شرق به غرب کاروانیان واقع شده بود، که به نام‌های قصرالجعین، قصر گچ، دیر گچین، قلعه دیر، دژ کردشیر معروف بوده است.پایه‌های این کاروانسرا متعلق به یک آتشکده‌ در دوران ساسانی بوده که در زمان صفویه از قلعه به کاروانسرا تغییر کاربری یافته است.این کاروانسرای چهار ایوانه به دلیل وزش بادهای کویری در ضلع شمال شرقی، جنوب غربی احداث شده است.
وسعت محوطه کاروانسرای دیر گچین به ۱۲ هزار متر مربع می‌رسد که بنای کاروانسرا با وسعتی حدود ۸ هزار متر مربع در میان آن احداث شده است.این بنای قدیمی دارای ۴۳ حجره، ایوان شاه نشین، حیاط خلوت و ۸ شترخانه، دارای منظر شاهی و ۲ مغازه برای نگهداری کالا، حمام و مسجد است.بنای امامزاده سید سلطان هم در بخش میانی روستای خاوه از توابع دهستان به نام عرب جنوبی بخش جواد آباد واقع شده است.
بنای اصلی آن دارای پلان مربع بوده که در چهار گوشه دارای چهار طاقنماست و ورودی آن مستطیل شکل و گنبدی بر بالای آن قرار دارد.کاروانسرای دیرگچین در دوره های مختلف از جمله دوران صفویه و قاجار مورد مرمت و بازسازی قرار گرفته است.

با توجه به قدمت، وسعت و اهمیت آن که در بیشتر منابع و متون به عنوان مادر کاروانسراهای ایران از آن نام برده شده است و با توجه به طرح احداث جاده اصلی گرمسار به قم که از نزدیکی این بنا می‌گذرد، اداره کل میراث فرهنگی استان تهران تصمیم گرفت این کاروانسرا را به مکان توریستی و گردشگری تبدیل کند.