پل خاتون خوی

پل خاتون خوی در سه کیلو متری جنوب شهرستان خوی بر روی رود خانه قطور و در راستای جادّه خوی به ارومیّه پلی کهن واقع شده است. در زبان مردم و اسناد و مدارک موجود به نام پل خاتون معروف است. این پل دارای پایه ها و موج شکن هایی به شکل پشت ماهی از سنگ های نسبتا” بزرگ و منظم با ملاط ماسه و آهک ساخته شده است. در قسمت فوقانی پل، آجر به کار رفته است. دارای هفت دهانه بزرگ آب رو بوده و در بین دهانه های بزرگ پایه های سنگی، به طور منظّم، هفت دهانه طاق نمای تزئینی قرار گرفته است. در گذشته کاروان هایی که از عثمانی می آمدند، از این پل عبور کردند و تا چند سال پیش نیز گذرگاه مردم بوده است.

مشخصات پل خاتون خوی

پل تاریخی خاتون خوی یکی از یادگارهای ارزشمند دوران سلجوقیان است که در آن زما بنا شده است. هنوز روی ستون های خود ایستاده است. این پل آجری ۴۰/۵۹ متر طول و ۷۰/۸ متر عرض و ۴۸/۶ متر ارتفاع دارد. پل هفت‌دهانه بزرگ دارد . قسمت تحتانی آن پایه‌ها و سیل شکن‌هایی است که با سنگ‌هایی نسبتاً بزرگ و منظمی‌ساخته شده است. این پل دهه‌های گذشته مرمت شده است. پایه های پل خاتون در هر دو جهت مخالف و موافق آب رودخانه، آب شکن های مثلثی به اندازه ۲ متر دارند. این پل ۷ چشمه طاق بزرگ و ۷ چشمه طاق کوچک در بالای پایه ها دارد. تمامی ان چشمه طاق ها به وسیله طاق های جناغی و با آجر، ملاط، گچ و قسمت های وسط طاق نیز با سنگ و ملاط گچ پوشش داده شده است.

بعد از اتمام کار طاق زنی، دیوار های طرفین پل را با اجر و سنگ پر کرده اند. سطح پل به علت بزرگتر بودن طاق میانی پل از سایر طاق ها و به علت متقارن بودن طاق های بزرگ دارای شیب ملایم به دو طرف شمال و جنوب است. مصالح اصلی بنا سنگ های تراشیده منظم و قلوه سنگ، سنگ لاشه و آجر هایی به ابعاد ۵در۲۵ است.

ریشه نامگذاری

واژه «خاتون»، واژه کهن ترکی به معنی زن بزرگ منش و در قدیم عنوان ترکی زنان و دختران خان و خاقان بوده است. که به معنی بانوی عالی نسب و ملکه، و در معمول در مقابل خاقان به کار برده می شد. از دوره سلجوقیان بیشتر رایج شده است. پژوهشگران بنا به استفاده خاتون برای زنان بزرگان نظام در این دوره، ساخت آن را منتسب به سلجوقیان می دانند. در بعضی منابع تاریخی آمده است که این پل به دستور احمد خان دنبلی و در کنار دامنه غضنفر ساخته شده و سبب معروف بودن به خاتون که نامی زنانه است.

در افواه عامه آن را به همسر احمد خان دنبلی منسوب می دارند. ولی برخی پژوهشگران این انتساب را رد می کنند. این انتساب به دلایلی پذیرفتنی نیست. یکی اینکه تعبیر خاتون در عصر فرمانروایی دنبلی ها در خوی متداول نبوده و کهنه تر است. دیگر اینکه در قرون گذشته ودر لشکر کشی سلطان یعقوب آق قویونلو در سال ۸۸۳ ق برای جنگ با برادرش سلطان خلیل، این پل مورد استفاده قرار گرفته است. چنین به نظر می رسد پلی که در این محل بوده و شاید در طی سالیان بعد و در اثر سوانح طبیعی و انسانی تخریب شده است. احمد خان آن را تعمیر، یا پل جدیدی در محل پل قدیمی ساخته و نام قدیمی که شهرت داشت بر روی آن مانده است.