مه ولات

موقعیت جغرافیایی و ویژگیهای طبیعی
مه ولات یکی از شهرستان های استان پهناور خراسان رضوی به مرکزیت شهر فیض آباد می باشد که از دو بخش مرکزی و شادمهر تشکیل شده است. این شهرستان از شمال به تربت حیدریه، از شرق به رشتخوار و خواف، از جنوب به گناباد و از غرب به شهرستان خلیل آباد محدود می گردد. براساس آمار و ارقام در حدود ۴۵۰۰۰ نفر در این شهرستان و در نقاط مختلف آن ساکن می باشند. جلگه و دشت مه ولات در اراضی شرقی کویر نمک و در قسمت جنوب غربی تربت حیدریه قرار گرفته و در سایه کوه های حصار رود معجن و ادامه کوه های قلعه جوق، بایگ سرخ آباد در شمال، کوه های ازغند، کوه سیاه، کوه فدافن در غرب مه ولات و کوه کبیر با جهت شمالی و جنوبی که حدفاصل جلگه های خواف و رشتخوار و گناباد به مه ولات پستی و بلندی های این منطقه را تشکیل می دهند. شهرستان مه ولات دارای رودخانه هایی دائمی است که از جمله می توان به رود حصار، رود معجن، رود سرخ آباد و کمال شور اشاره نمود و از نظر اقلیمی منطقه ای گرم و خشک و بیابانی و کم باران است.

پیشینه تاریخی
مه ولات یا محولات در متون قدیم با معنای متفاوتی از جمله آبادی های بهم پیوسته، ماه ولایت یا ولایت ماه و محو نمودن بت و بت پرستی ذکر شده است. برای نخستین بار نام مه ولات در کتاب تاریخ بیهق که به سال ۵۶۳ ه.ق توسط علی بن زید بیهقی تالیف شده آمده است. در صفحه ۸۰ آن مکتوب سخن از مکانی موسوم به ولایت ماه رفته است. افزون بر این تاریخ نگاران و جغرافی نویسان معروفی چون فصیحی خوافی صاحب مجمل می نویسد. در سال ۸۰۷ ه.ق امرای تیمور تعدادی از اهالی محولات را قتل عام نمودند، همچنین حافظ ابرو در سال ۸۲۳ ق این منطقه را دارالسلطنه هرات ذکر می کند و در جای دیگر مولف روضات- الجنات به غارت و تهاجم به محولات در سال ۸۷۴ اشاره می نماید. بنابراین منطقه مزبور نظیر نواحی دیگر خراسان رضوی دارای پیشینه و هویتی مشخص در آن روزگار بوده است.