منطقه حفاظت شده مانشت و قلارنگ در استان ایلام واقع شده است. مساحت آن ۲۹۱۴۶ هکتار می باشد. منطقه حفاظت شده مانشت و قلارنگ که از جاهای دیدنی ایلام به شمار می رود. به علت برخورداری از پوشش جنگلی بلوط و چشم اندازهای زیبا و دره‌های شگرف و قرار گرفتن در بین حوزه استحفاظی سه شهرستان ایلام، شیروان چرداول و ایوان همواره مورد توجه بوده است. سوابق نشان می‌دهد که در این منطقه کل، بز، قوچ، میش، خرس، پلنگ و … به وفور زیست می‌نموده‌اند. اما در حال حاضر بعلت تعارض‌های فراوان، این منطقه از وجود چنین گونه‌های با ارزشی محروم شده یا بصورت لکه‌ای و اندک در آن زیست می‌کنند.
بررسی‌ها نشان می‌دهد که بیشترین آسیب و تخریب منطقه حفاظت شده مانشت و قلارنگ طی سی سال گذشته صورت گرفته است. ولی کماکان بخاطر شرایط پستی و بلندی و غنای طبیعی از جایگاه زیستی با ارزشی برخوردار میباشد. بدین دلیل از طرف اداره کل حفاظت محیط زیست استان ایلام از سال ۱۳۶۳ تا ۱۳۷۵ به مدت ۱۳ سال بعنوان منطقه شکار و تیر اندازی ممنوع تحت حفاظت و کنترل بوده است. سپس به منظور احیاء حیات وحش و پوشش گیاهی ضمن تغییر حدود از سال ۱۳۷۵ و بر اساس مصوبه شماره ۱۵۴ شورای عالی حفاظت محیط زیست به منطقه حفاظت شده ارتقاء یافته و در فهرست مناطق چهارگانه سازمان حفاظت از محیط زیست در آمده است.
موقعیت جغرافیایی
منطقه حفاظت شده مانشت و قلارنگ در شمال استان ایلام و در بین سه حوزه استحفاظی شهرستان‌های ایلام، شیروان چرداول و ایوان قرار دارد. وسعت منطقه ۳۳ هزار هکتار و بصورت کوهستانی با پوشش جنگلی است. این منطقه در طول شرقی ۴۶ درجه و ۱۸ دقیقه تا ۴۶ درجه و ۳۷ دقیقه و عرض شمالی ۳۳ درجه و ۳۶ دقیقه تا ۳۳ درجه و ۴۵ دقیقه واقع شده است.
آب و هوا و اقلیم
منطقه حفاظت شده مانشت و قلارنگ بخشی از حوزه آبریز خلیج فارس و دریای عمان است که در بخش باختری کشور و در گستره چین‌خوردگی زاگرس میانی قرار دارد. این منطقه از نظر شرایط آب و هوایی تحت تاثیر سه سیستم کم فشار مدیترانهای، سیستم‌هایی که منشاء اصلی آن اقیانوس اطلس شمالی است و سیستم‌های کم فشار سودانی میباشد که در این میان سهم سیستم‌های اول و دوم بیشتر است. به علاوه، وجود سلسله جبال زاگرس که در برابر جریانات غربی یک دیوار اقلیمی را تشکیل می‌دهند که در افزایش ریزش‌های جوی بخصوص در ارتفاعات منطقه اثر زیادی دارند. کوهستانی بودن منطقه، شکل و نحوه قرار گرفتن دره‌ها و کوهستان‌ها در بخش‌های مختلف منطقه نسبت به جریان‌های باران زا، موجب تغییرات شدید بارندگی در جای جای محدوده شده‌اند. میانگین بارندگی سالیانه محدوده منطقه حفاظت شده بر اساس نقشه خطوط همباران سالیانه معادل ۶۳۲ میلی‌متر محاسبه شده است.
بیشترین بخش از بارندگی سالیانه در طی سه ماهه دی، بهمن و اسفند بوده و در ماه‌های تابستان بارندگی بندرت اتفاق می‌افتد. بنابراین، بر اساس بررسی‌های انجام شده فصل زمستان با ۴۵ تا ۵۰ درصد، پرباران‌ترین فصل سال و پائیز با ۸۰/۳۰ درصد دومین فصل پرباران منطقه میباشد. همچنین مطالعه توزیع بارندگی ایستگاه‌های مختلف حاکی از آنست که رژیم بارندگی منطقه مدیترانهای است. میانگین دمای روزانه منطقه ۸/۹ درجه سانتیگراد، میانگین حداکثر دمای منطقه ۴/۱۸ درجه سانتیگراد، میانگین حداقل دمای منطقه ۶ درجه سانتیگراد و متوسط ایام یخبندان ۴۲ روز در سال است. حداقل مطلق دما ۱۵- درجه سانتیگراد در بهمن ماه و ماکزیمم مطلق سالیانه ۴۷ درجه سانتیگراد است.
تجزیه و تحلیل‌های انجام شده نشان می‌دهد که به ازاء هر کیلومتر افزایش ارتفاع میانگین دمای سالانه ۳/۸ درجه سانتیگراد کاهش می‌یابد. بررسی‌ها نشان می‌دهد که در منطقه میزان رطوبت نسبی از مهر ماه رو به افزایش است و تا دی ادامه دارد. میانگین حداکثر رطوبت نسبی در ایستگاه ایلام در دی ماه و حداقل آن در تیرماه است. از نظر طبقه‌بندی اقلیمی آمبرژه، منطقه حفاظت شده مانشت و قلارنگ دارای ۴ نوع اقلیم متمایز است که عبارتند از مناطق مرطوب، آب و هوای مدیترانهای، خشک و بیابانی.
تنوع زیستگاهی
پوشش گیاهی
بررسی‌هایی که در ارتباط با پوشش گیاهی منطقه صورت گرفته حاکی از آن است که در گذشته نه چندان دور منطقه دارای پوشش گیاهی بسیار مناسبی بوده است. درختان بلوط که جنگل‌های تقریباً انبوهی را تشکیل می‌دادند. امروزه بصورت جنگل‌های نیمه انبوه یافت می‌شوند، گونه غالب منطقه است. از مرکز شهر ایلام به طرف شرق در امتداد جاده ایلام – شیروان در تنگه قوچعلی وضعیت پوشش گیاهی مناسب و تقریباً بصورت لکه‌ای نیمه متراکم گونه بلوط تیپ غالب را تشکیل می‌دهد. ابتدای تنگ ویلنگ حد جنوبی منطقه در میان و در کناره بستر رودخانه فصلی گونه غالب که وابسته به رطوبت این رودخانه فصلی است. بصورت نوار باریکی از درختان ارغوان به حالت خودرو نظرها را جلب می‌کند.
ارتفاعات گچان گونه ارژن بصورت لکه‌ای تیپ غالب را تشکیل می‌دهد. در منطقه چپه سورگه به دلیل فشار چرای دام و نوع جنس خاک پوشش گیاهی بصورت لکه‌ای و در بعضی جاها بصورت بوته‌ای میباشد. روی ارتفاعات قلارنگ به دلیل صخره‌ای بودن منطقه و عدم تشکیل خاک، قسمت‌های زیادی از منطقه عاری از هر گونه پوشش بوده و در بین صخره‌ها هر جا که کمی خاک وجود دارد. گیاهان مرتعی یا تک درختی روییده است. جاهائیکه امکان تشکیل و پایداری خاک وجود داشته است، با توجه به ارتفاع، گونه ارژن بصورت لکه‌ای تیپ غالب را تشکیل می‌دهد.در منطقه حفاظت شده مانشت و قلارنگ گونه‌هایی یافت می‌شوند که از نظر زیبایی‌شناسی و همچنین خواص دارویی و صنعتی بسیار قابل توجه هستند. ازجمله این گونه‌ها می‌توان به لاله واژگون، آویشن، قدومه، پونه، درمنه، چمن گندمی و چاودار کوهی اشاره نمود.
تنوع جانوری
بخش عمده جانوران ایران در اقلیم حیاتی پالئارکتیک قرارگرفته است. تاکنون ۲۰ گونه پستاندار وابسته به ۶ راسته و ۱۳ خانواده از این منطقه گزارش شده است. از راسته حشره‌خواران دو گونه خارپشت که در حواشی و بخش‌های جنگلی این منطقه زیست می‌کنند. شناسایی شده است. حشره‌خواران پستانداران بسیار مفیدی در کنترل آفات، بخصوص حشرات و لارو آنها بشمار می‌روند. از راسته خفاش‌ها نیز دو گونه وابسته به یک خانواده و از راسته خرگوش‌ها هم یک گونه در منطقه وجود دارد. گونه اخیر بدلیل فراوانی و پراکندگی در اغلب نقاط منطقه، طعمه بسیار مناسبی برای گوشتخواران و پرندگان شکاری است.
از راسته جوندگان چهار گونه در سه خانواده شناسایی شده‌اند. از گونه‌های مهم این راسته می‌توان به سنجاب ایرانی نمود که با جمع‌آوری بذور گیاهان منطقه و زیر خاک نمودن آنها نقش مؤثری را در تجدید حیات گیاهان خصوصاً جنگل‌های بلوط منطقه ایفاء می‌کند. یکی دیگر از گونه‌های این راسته تشی است که با توجه به برهم خوردن تعادل اکولوژیک منطقه و کاسته‌شدن جمعیت شکارچی‌های طبیعی آن، جمعیت زیادی پیدا کرده و موجب تخریب جنگل‌های بلوط منطقه گردیده است.
از راسته گوشتخواران ۹ گونه در ۵ خانواده شناسایی شده‌اند. از جمله گونه‌های مهم و در خطر تهدید این راسته می‌توان به پلنگ و خرس قهوه‌ای اشاره کرد. خرس قهوه‌ای که یکی دیگر از گونه‌های شاخص منطقه بشمار می‌رود. در نقاط مرتفع منطقه موصوف بویژه ارتفاعات قلارنگ، مانشت و گچان دیده می‌شود. پرندگان در طبقه‌بندی جانوران جایگاه خاصی دارند و از نظر رده‌بندی بین پستانداران و خزندگان قرار می‌گیرند.
سهم پرندگان منطقه مورد مطالعه که تاکنون شناسایی گردیده است. ۳۳ گونه متعلق به ۱۸ خانواده میباشد. در منطقه حفاظت شده مانشت و قلارنگ گونه‌های متعددی از خزندگان زندگی می‌کنند که متاسفانه تاکنون بررسی‌های جامع و کاملی در مورد آنها صورت نپذیرفته است. جا دارد به منظور مطالعه و شناسایی هرچه بیشتر و بهتر این موجودات ارزنده و مؤثر، جایگاه ویژه‌ای برای آنها اختصاص داده شود.
نحوه دسترسی
دو ورودی اصلی در جنوب و غرب منطقه حفاظت‌شده مانشت و قلارنگ که هر دو راه‌های اصلی دسترسی به منطقه را تشکیل می‌دهند. عبارتند از جاده اصلی ایلام- سرابله که از قسمت مرکز منطقه و جاده ایلام – ایوان که از قسمت غربی منطقه عبور می‌کند. در واقع این راه‌ها، اصلی‌ترین ورودی‌های منطقه را تشکیل می‌دهند. راه‌های فرعی دیگری نیز در منطقه حفاظت شده وجود دارند که مهمترین آنها عبارتند از جاده تنگ ارغوان- زردآلو آباد، جاده قدیم ایلام – سرابله. سایر راه‌های فرعی منتهی به پارک، خاکی بوده و در اکثر قسمت‌های منطقه وجود دارند. روستای کارزان در شمال منطقه، روستای میش‌خاص در شرق منطقه و روستای سراب ایوان در غرب از طریق راه فرعی می‌توانند به منطقه حفاظت شده مانشت و قلارنگ دسترسی داشته باشند.
راه دسترسی: دانشگاه ایلام – راه خاکی سایت مخابراتی.
مطالب مرتبط :