مشکلاتی که با کوچ‌نشینان کوچ می‌کند!

عشایر جمع عشیره به معنی قبیله است و جامعه عشایری جامعه‌ای هستند که ساختار اجتماعی قبیله‌ای دارند و معاش خود را بیشتر از طریق دامپروری تامین می‌کنند.

بعد از جامعه شهری و روستایی، جامعه عشایری دارای وجوه زیستی متمایزی بوده و عنوان جامعه سوم را در بر می‌گیرند که وجوهی شامل وابستگی ایلی و داشتن قلمرو مشترک ایلی را شامل می‌شود. عشایر به دو گروه کوچنده و اسکان‌یافته تقسیم می‌شوند که هر یک از این دو، مفهوم و ویژگی‌های خاص خود را دارند.

جمعیت عشایری استان مرکزی بالغ بر پنج هزار نفر متشکل از ۷۷۰ خانوار است و افزون بر ۹۰ درصد عشایر استان مرکزی در شهرستان‌های ساوه و زرندیه و مابقی در دلیجان و خمین زیست موقت دارند.

عشایر استان مرکزی علاوه بر سهم بالایی که در دوران دفاع مقدس و مناسبات سیاسی و اجتماعی در دفاع از کیان نظام اسلامی داشته و دارند، در تحقق منویات رهبر معظم انقلاب در حوزه سیاست‌های اقتصاد مقاومتی نقش آفرینی کرده‌اند، اما مشکلات عدیده‌ای که پیش روی عشایر این استان است موجب شده تا انگیزه و توان آنان برای تولید بیشتر و نقش آفرینی در اقتصاد کشور کاهش یابد.

گرچه ایسنا پیشتر با انتشار گزارش مشروحی با عنوان ” گرفتاری های جامعه سوم! ” که در ۳۰ دیماه ۱۳۹۸ بر روی خروجی این خبرگزاری قرار گرفت و نیز به دفعات در قالب گفت‌وگو و گزارش به بیان مشکلات جامعه عشایری استان مرکزی پرداخته، اما به دلیل اینکه جنس مشکلات عشایر با تغییر شرایط اقتصادی و اجتماعی تغییر پیدا می‌کند در گفت‌وگو با مدیر کل امور عشایری استان مرکزی به تشریح توانمندی ها و مشکلات عشایر پرداخته‌ایم.

روح‌الله نظامی در گفت‌وگو با ایسنا اظهار کرد: بر مبنای آئین نامه ساماندهی عشایر مصوب سال ۱۳۸۴ ، عشایر به مردمی اطلاق می‌شود که حداقل دارای سه ویژگی ساختار اجتماعی قبیله‌ای مبتنی بر سلسله مراتب ایلی، اتکاء معاش به دامداری و شیوه زندگی شبانی مبتنی بر کوچ داشته باشند.

وی، با اشاره به اینکه جمعیت عشایری ایران معادل یک میلیون و ۲۵۰ هزار نفر در قالب حدود ۲۱۳ هزار خانوار است، اظهار کرد: از این تعداد افزون بر ۷۷۰ خانوار عشایر با جمعیتی معادل پنج هزار نفر در استان مرکزی حضور دارند.

وی با اشاره به تشکیل اداره امور عشایری استان مرکزی از سال ۱۳۶۲ گفت: از آنجاکه عمده عشایر استان مرکزی در ساوه و زرندیه زیست موقت دارند ساختار اداری استان به ساوه منتقل شده و اداره کل عشایری استان در این شهرستان مستقر است و می توان گفت که تنها اداره کلی که خارج از مرکز استان قرار دارد اداره امور عشایری است.

نظامی با اشاره به اینکه عشایر استان مرکزی شامل ۶ ایل و دو طایفه مستقل هستند، گفت: عشایر استان شامل ایل شاهسون، ایل مغان، ایل کرد کلهر، ایل سنگسری، ایل زند، ایل ذلکی و شامل دو طایفه مستقل عرب خراسانی و کله کوهی هستند.

وی در ادامه با تاکید بر اینکه عشایر، میراث‌داران و حافظان مواریث کهن و آداب و رسوم سنت‌های کشور هستند و به عنوان پدافند غیرعامل می‌توانند نقش آفرینی کنند، افزود: اگر بخواهیم آداب و رسوم گذشته خویش را پیدا کنیم باید در جامعه عشایری جستجو کرد.

او به جاذبه‌های گردشگری در مناطق عشایری اشاره کرد و افزود: عشایر به دلیل سازگاری که با محیط زیست و طبیعت دارند خود را با هرگونه شرایط محیطی حتی در خشکسالی شدید وفق می‌دهند. عضویت عشایر در تشکل‌ها و تعاونی‌های فراگیر بیانگر نقش بالای آنها در تولید و اقتصاد کشور است.

نظامی از عشایر به عنوان سربازان خط مقدم تولید کشور یاد کرد و افزود: عشایر استان مرکزی ۱.۶ جمعیت عشایر کل کشور و چهار صدم درصد جمعیت استان مرکزی را عشایر تشکیل داده‌اند اما ۲۵ درصد دام سبک استان در اختیار عشایر است و یک چهارم گوشت قرمز تولیدی در استان توسط عشایر تامین می‌شود.

وی با بیان اینکه متوسط سرانه دام متعلق به هر خانوار عشایری در کل کشور ۱۹۰ راس است، افزود: این میزان در استان مرکزی ۲۹۰ راس است که نقش پررنگ عشایر این استان را در حوزه تولید نشان می دهد.

او افزود: سالانه پنج هزار تن گوشت قرمز، ۲۴۰۰ تن شیر و فرآورده‌های لبنی، ۶۲۰ متر مربع انواع صنایع دستی نظیر فرش، گلیم، جاجیم و…، ۱۰ هزار تن تولیدات باغی و ۱۱ هزار تن تولیدات زراعی شامل جو، یونجه(که بیشتر خودمصرفی است) توسط عشایر استان مرکزی تولید می‌شود.

این مقام مسئول در امور عشایری استان مرکزی با اشاره به مستهلک شدن شیوه قدیمی کوچ نشینی عشایر گفت: بخشی از ۷۷۰ خانوار عشایر استان مرکزی در ییلاقات و قشلاقات کوچه کرده و چادر بپا می‌کنند اما بیشترین جمعیت در نقاط قشلاقی سکونت دائم دارند و در فصل ییلاق دام را کوچه داده و تنها چند نفر برای چرای دام به ییلاقات می‌روند. بنابراین تولیدات باغی و زراعی با سکونت در نقاط ییلاقی صورت می‌گیرد.

وی با اشاره به کاهش سرانه مصرف گوشت قرمز متاثر از افزایش قیمت در سال های اخیر اظهار کرد: کاهش مصرف گوشت قرمز منجر به کاهش تقاضای خرید دام شد که با ابلاغ دستورالعمل صادرات دام زنده، دام مازاد عشایر از طریق تشکل های تعاونی صادر شد و از این طریق مورد حمایت قرار گرفتند. همچنین شرکت پشتیبانی امور دام با خریداری تعدادی دام مازاد عشایر، از آنان حمایت کرد.

وی به تولیدات لبنی عشایر نیز اشاره کرد و با بیان اینکه بخش اعظمی از فرآورده‌های لبنی تولیدی عشایر استان، خودمصرفی است، گفت: تولیدات مازاد لبنی عشایر از طریق تشکل های تعاونی به مصرف کنندگان عرضه می‌شود.

مدیر کل امور عشایری استان مرکزی در ادامه، کمبود آب را مهمترین مشکل عشایر دانست و افزود: اجرای پروژه مجتمع آبرسانی قشلاقات قطعه چهارم شهرستان زرندیه در راستای برطرف کردن مشکل آب شرب عشایر استان، عملیاتی شد که در این پروژه ۱۶ روستای عشایری شامل ۷۰ خانوار عشایری و ۱۵۰ راس دام از آب سالم و بهداشتی بهره‌مند شدند که اجرای آن حدود چهار سال با صرف هزینه‌ای بالغ بر ۲۳ میلیارد تومان بطول انجامید.

وی در ادامه گفت: در حال حاضر ۷۵ درصد عشایر استان مرکزی از آب شرب بهداشتی و سالم استفاده می کنند و ۶۴ درصد به راه دسترسی مناسب، ۸۵ درصد به برق، ۷۰ درصد به خدمات بهداشتی و ۱۰۰ درصد به سوخت فسیلی دسترسی دارند و از این امکانات برخوردار هستند، در حالی که بسیاری از عشایر استان‌های دیگر از سوخت نباتی برای پخت و پز استفاده می‌کنند.

وی با اشاره به اینکه هفت پروژه آبرسانی ویژه عشایر در دست اجراست، گفت: با بهره‌برداری از این پروژه ها شاخص برخورداری عشایر از آب سالم و بهداشتی به ۱۰۰ درصد می‌رسد.

نظامی همچنین با اشاره به بازدید اخیر رئیس سازمان عشایر کشور از عشایر استان در حاشیه سفر هیات دولت گفت: با پیگیری وزارت جهاد کشاورزی و توجه ویژه دولت به عشایر، بودجه مطلوبی در این زمینه تخصیص یافت که گامی موثر در حمایت از تولید محسوب می‌شود. بر این اساس در قالب مصوبه سفر هیات دولت، در مجموع، ۲۷۰ میلیارد تومان به بخش عشایر استان مرکزی تخصیص یافت که ۱۰۰ میلیارد تومان از اعتبار مصوب در حوزه راه و ۸۰ میلیارد تومان در حوزه آبرسانی پایدار صرف خواهد شد.

وی با اشاره به اینکه برخورداری عشایر از راه دسترسی مناسب را تا سه سال آینده به بالای ۹۰ درصد خواهیم رساند، افزود: افزایش سهم عشایر در صندوق حمایت از سرمایه‌گذاری بخش کشاورزی در دستور کار قرار دارد که در این زمینه ۳۰ میلیارد تومان اعتبار مدنظر است. همچنین به منظور افزایش بهره‌وری و ارتقاء بخش آموزش و ترویج عشایر نیز ۲۰ میلیارد تومان اعتبار مصوب شده است.

وی با بیان اینکه عرضه دام از دیگر مشکلات عشایر است، گفت: حمایت بیشتر دولت توسط شرکت پشتیبانی امور دام در راستای خرید دام مازاد عشایر، نگرانی‌های آنها را برطرف می کند و با اطمینان بیشتر اقدام به تولید دام خواهند کرد.

این مقام مسئول در امور عشایری استان مرکزی تاکید کرد: با وجود دستورالعمل ابلاغی از سوی وزارت جهاد کشاورزی در سال گذشته مبنی بر خرید دام مازاد عشایر از طریق شرکت پشتیبانی امور دام، اما کوتاهی‌هایی در این زمینه صورت گرفت و تنها تعداد معدودی دام خریداری شد و این دستورالعمل به خوبی اجرایی نشد.

وی با بیان اینکه عشایر محروم ترین قشر جامعه را تشکیل می‌دهند، گفت: اولین گروهی که با مشکل بزرگ خشکسالی مواجه می شوند عشایر هستند که با کمبود علوفه و آب چشمه‌ها در تولید دام با مشقت‌های فراوانی مواجه هستند. فقیر شدن مراتع موجب می‌شود که عشایر علوفه مورد نیاز خود را خریداری کنند و با توجه به حذف ارز ترجیحی، در تامین نهاده ها مشکلات عدیده‌ای برای جامعه عشایری بوجود آمده است و باید دولت عشایر را ویژه ببیند.

وی افزود: بالغ بر ۷۰ دستگاه و موسسه دولتی بر مبنای ماده ۱۷ آئین نامه قانون ساماندهی عشایر مکلف هستند که بخشی از اعتبارات سالانه خود را به نسبت جمعیت به مناطق عشایری اختصاص دهند که انتظار می‌رود مدیران استانی نگاه ویژه‌ای به عشایر داشته باشند.

نظامی خواستار تامین نقدینگی عشایر در قالب اعطای تسهیلات بانکی با نرخ پائین شد و افزود: دولت و مجلس باید سازوکاری را برای اعطای تسهیلات به منظور تامین نقدینگی عشایر برای حمایت از تولید دام و فرآورده‌های دامی اتخاذ کنند.

وی گفت: اعتباراتی در قالب تبصره ۱۶ قانون بودجه برای اعطای تسهیلات اشتغالزایی در نظر گرفته شده است که انتظار می‌رود سهم عشایر در این اعتبارات بیشتر دیده شود تا عشایر از نقدینگی لازم برای تامین علوفه دام برخوردار باشند.

وی همچنین به مشکل تامین برق عشایر اشاره کرد و افزود: اقدامات خوبی در حوزه انرژی‌های نو صورت گرفته و مقرر شده ظرف دو سال آینده تمامی عشایر از نعمت برق برخوردار شوند. عشایری که فاصله زیادی با شبکه برق دارند از طریق انرژی‌های نو و پکیج‌های خورشیدی و عشایری که در فاصله کمتر از پنج کیلومتر با شبکه قرار دارند از طریق اتصال به شبکه از نعمت برق برخوردار شوند.

به گزارش ایسنا، وقتی عشایر سهم بالایی در تولیدات دامی و لبنی کشور دارند و چند سالی است که شعار سال با محوریت حمایت از تولید ملی و رونق تولید مطرح می‌شود آیا باز هم باید جامعه سوم با مشکلاتی نظیر خشکسالی‌ها، عدم تامین انرژی، عدم عرضه دام با قیمت مناسب، جولان واسطه‌ها و دلال‌ها از فرآیند تولید تا مصرف، کمبود علوفه برای دام، بیماری‌های دامی، نبود راه مناسب برای کوچ، نیازهای دارویی و درمانی و… مواجه باشند و این مشکلات رمق را از جان عشایر بگیرد.

مهمترین مشکل این روزهای عشایر در شرایط اقتصادی فعلی کشور عدم خرید دام مازاد با قیمت مناسب است به گونه ای که از فروش آن متضرر نشوند و با عرضه دام به قیمت مناسب انگیزه آنان برای پرورش و تولید دوچندان شود. به نظر می رسد دولت باید سازوکاری را برای تسهیل در فروش دام عشایر و ارتقای کیفیت خرید اتخاذ کند تا دست دلالان و واسطه‌ها از بازار عرضه تولیدات عشایری قطع شود.