جستجوی شهر به شهر :
رزرو هتل رزرو هتل های شهر وان ترکیه

سیستم های خویشاوندی عشایر ایران

تاریخ بروزرسانی :
۵ آبان ۱۳۹۹

در جامعه عشایری ، سیستم های خویشاوندی بر اساس سه نوع رابطه نسبی ، سببی و آرمانی قرار دارد . در این جامعه خویشاوندی تابع مجموعه ای از تعهدات و مسئولیت های متقابل اخلاقی فردی و جمعی است که روابط اقتصادی ، اجتماعی ، سیاسی و گاهی نظامی را در سرزمینی مشترک تحکیم می بخشد . از این رو در مطالعه جامعه شناسی و مردم شناسی ایلات و عشایر به حکم ضرورت بررسی اشکال سه گانه نظام خویشاوندی با استفاده از روش تحلیلی و توصیفی اهمیت بسیاری دارد .

 

اقوام عشایر scaled سیستم های خویشاوندی عشایر ایران

خویشاوندی نسبی

پدر تباری
در مردم شناسی ، مجموعه افرادی که دارای نیای مشترک حقیقی اند ،پدر تبار نامیده می شوند .پدر تباری عبارت است از رسم و قاعده ای که بر اساس آن فرد موقعیت اجتماعی خود را از پدر به ارث می برد و به گروه خویشاوندی پدری که به آن خویشاوندی نسبی نیز گفته می شود ، وابسته است . این شکل از خویشاوندی از نوع خانواده گسترده است که از پدر و پسران و دختران و فرزندان پسری تشکیل می گردد و فرزندان به نام پدر نامیده می شوند ( پدر نامی ) . در این سیستم اقتدار پدر بزرگ چندین نسل را در بر می گیرد و مهمتر از اقتدار پدر است .
در ساختار اجتماعی ایلات و عشایر ایران که بر اساسنظام و قاعده پدر تباری استوار است ، عناوینی چون دودمون ، تیره ، اولاد ، هوز ، تخماره و مال که هسته های اصلی تشکیل دهنده طایفه و ایل هستند ، خویشاوندان حقیقی هم تبارند . حق بهره برداری از آب ، زمین و مرتع غالبا منوط به عضویت در گروههای خویشاوندی نسبی ، یعنی داشتن رابطه همخونی با اعضای گروه است و علیرغم اختلافات اجتماعی موجود بین آنها ، در مقابل واحدهای عشایری دیگر واکنش مشترک نشان می دهند . از این رو در سیستم پدر تباری کوشش بر این است که حجم خانواده همیشه روبه افزایش باشد و از قطع نسل فرزندان ذکور سخت در هراسند ، زیرا دوام و بقای خانواده و آتش خانه ( اجاق ) را تنها به واسطه ادامه نسل فرزندان ذکور می دانند .

مادر تباری
سیستمی که فرد از لحاظ موقعیت اجتماعی و خویشاوندی به خانواده مادر وابسته است ، مادر تباری نامیده می شود که از مادر ، پسران و دختران و فرزندان دختر تشکیل شده است . در این سیستم فرزندان به نام مادر نامیده می شوند ( مادر نامی و تبار کودکان از راه نسب به مادر تعقیب می شود . در خویشاوندی مادر تباری اگر پدر در خانه برادر زن ( دایی ) سکونت گزیند آنرا مادر بومی می نامئد ، زیرا در واقع در خانه زن به سر می برد با این فرق که فرزندان به نام مادر نامیده می شوند و پدر وضعی بیگانه دارد . در این نوع خویشاوندی شکل دیگری نیز مشاهده شده است یعنی زن بعد از ازدواج به خانه شوهر می رود اما فرزندان به نام او نامیده می شوند و متعلق به خانواده مادرند ، نه پدر که آن را پدر بومی می نامند . این نوع انتساب بندرت در بین ایلات کرد مشاهده شده است و دلیل آن را تنها در شخصیت زن ( مادر ) باید جستجو کرد نه رابطه خونی .

 

خویشاوندی سببی

قاعده ای که ناشی از ازدواج با غیر خویشاوند است و در جامعه عشایری اهمیت ویژه ای دارد . زیرا این نوع خویشاوندی از یک سو سبب تحکیم موقعیت ایلو و از سوی دیگر زمینه ساز رفع دشمنی های دیرینه است . اصطلاحاتی از قبیل خون بس ( ازدواج اجباری دختران دو طایفه غیر خویشاوند با پسران طایفه دیگر ) گاو، گاو  ( ازدواج مبادله ای یعنی دختری در مقابل دختری از خانواده دیگر ) و غیره همچنین ازدواجهای مصلحتی روسای طوایف غیر خویشاوند همگی حکایتی از وجود خویشاوندی نسبی در جامعه عشایری است . رستم  قراردادن دختران طایفه ای به وسیله پسران طایفه دیگر نمونه دیگری از این نوع خویشاوندیست .

 

خویشاوندی آرمانی

 

این نوع خویشاوندی بی شباهت به خویشاوندی کلانی نیست . زیرا عضویت در کلان لزوما مبتنی بر قرابت طبیعی و خونی نمی باشد و اعضای کلان فقط به دلیل داشتن توتم یا نیای مشترک آرمانی است که ایل یا طایفه به نام او نامیده می شود . این نوع خویشاوندی  در میان عشایر لک و لر بیشتر وجود دارد که با پسوند وند مشخص می شوند ، مانند همه وند ( همه یا حمه مخفف محمد ) یا حسن وند ، بهاروند ، رشوند ( رش مخفف رشید ) و … این پسوند از ریشه فعل لکی لری وندین به معنی افکندن یا دوانیدن در مفهوم شاخه یا تیره است . برررسی سیستم خویشاوندی در مطالعات مردم شناسی حائز اهمیت است . از این رو مردم شناسان در بررسی سیستم خویشاوندی گروه مورد مطالعه به اصطلاحات و مفاهیم آن توجه می کنند و برای نشان دادن و مشخص کردن رابطه خویشاوندی در یک جامعه از علائم قراردادی که به آن شجره نامه می گویند استفاده می کنند .

 

شجره نامه به د شکل رسم می گردد. شکل قدیمی آن درخت زندگی خانواده است ، با شاخ و برگها که قدیمی ترین نیای شناخته شده خانواده به غنوان اصل و ریشه در پایه درخت و اولادان و احفاد به ترتیب در تنه و شاخها جای دارند . در این نوع شجره نامه جنس اناث زن جایی ندارد . در شکل دوم استفاده از علادمی ساده است که برای نشان دادن جنس ، نسل و خویشاوندی سببی که از سوی پژوهشگران پذیرفته شده است . این علادم سبب می شود که در جریان مصاحبه و تحقیقات محلی بتوان به آسانی و به سرعت روابط خویشاوندی افراد را با گروه یادداشت کرد این علائم عبارتند از :

مرد ، زن ، زناشویی ، یا ارتباط پدر و مادر با فرزندان و ارتباط فرزندان با یکدیگر

 

اشکال خانواده

 

خانواده هسته ای

این شکل از خانواده امروز در تمام جوامع معمول است و از ازدواج یک زن و یک مرد تشکیل می شود و فرزندان بعد از رسیدن به سن قانونی کانون خانواده را ترک می کنند . اگر چه این شکل از خانواده ویژه جوامع صنعتی است و در جوامع سنتی هنوز جای چندانی ندارد با این حال نمی توان آنرا در تحول خانواده از گسترده به خانواده هسته ای نادیده گرفت . بنابراین در مطالعات عشایری و آنتو گرافی ها نیز بایستی مورد توجه قرار گیرد .

 

خانواده گسترده

خانواده گسترده که معمولا بر اساس سیستم پدری سری اداره  می شود . نوع رایج خویشاندی در جوامع ایلی است که از پدر و مادر و فرزندان و نوادگان تشکیل می شود و چند نسل و چه بسا بستگان نسبی و سبب دورتر را در بر می گیرد .ریاست این گروه با پدر است که با قدرت زیاد و حقوقی ناشی از شیخوخیت بر افراد بی شمار خانواده حکومت می کند و اگر پدر به علت پیری و ناتوانی نتواند وظایف خود را انجام دهد ، پسر ارشد جای او را می گیرد .

 

خانواده هم بسته

این نوع خانواده که بندرت در ایلات و عشایر مشاهده می شود ، از دو خانواده هسته ای ، غالبا دو برادر تشکیل می گردد که شامل شوهران ، همسران و فرزندان دو خانواده است . در این خانواده تقسیم کار در محدوده وظایف فردیست و همه اعضا نسبت به هم تعهدات اخلاقی دارند .

 

خانواده از هم گسسته

خانواده ای است که به علت طلاق زن و یا مرگ یکی از همسران به صورت ناقص ادامه دارد و از لحاظ اقتصادی و تربیت کودکان نیز در وضعیت نامطلوبی قرار دارد .

 

خانواده ستاکی

 

این نوع خانواده که در جوامع سنتی یافت می شود ، حد فاصل خانواده زن و شوهری (هسته ای ) جدید است . در این خانوادده یکی از فرزندان ذکور در خانواده اصلی می ماند و بقیه فرزندان برای خود خانواده مستقلی تشکیل می دهند . ولی رابطه خود را با خانواده اصلی هرگز قطع نمی کنند و اگر فرزندی که با پدر زندگی می کند بمیرد یکی دیگر از پسران زندگی مستقل خود را به خانه پدر منتقل می نماید و جای برادر را می گیرد .

 

خاندان

افزون بر انواع خانواده و سیستمهای خویشاوندی قدیم و جدید در برخی عشایر غرب ایران طوایف اهل حق کرمانشاهان ، نوع ویژه ای از خانواده مشاهده شده است که در اصطلاح محلی خاندان  نامیده می شود . خاندان ها که با صفت حقیقت مشخص می باشند ، مخصوص طوایفی از کردان هستند که در مغرب ایران به نامهای اهل حق ، اهل سر ، اهل طایفه ، یارسان ، نصیری و گورن و در کردستان عراق به کاکه ای معروف اند .

از نظر مطالعات مردم شناسی با توجه به سیستمهای مختلف خویشاوندی ، هر یک از خاهندانهای حقیقت را می توان به منزله خانواده گسترده و بزرگ و یا همانند کلانی دانست که افراد متعلق به آن هم به سبب خویشاوندی و قرابت خونی عضو خاندانانند ، هم به دلیل نوعی رابطه معنوی و همبستگی دینی بین افراد خاندان که با انجام آداب و مناسک و تشریفات خاص و سر سپردن افراد خودی یا بیگانه به رئیس خاندان ( پیر ) ایجاد می گردد . لذا هر کس که بدون داشتن قرابت سببی یا نسبی به یکی از خاندان ها سر سپرده شود عضو خاندان محسوب و مشمول همه مقررات و قوانین جاری در خاندان می گردد .در خاندان های حقیقت انجام دادن بعضی از امور ممنوع است ، یعنی همان طور که اعضای یک کلان توتمی یکیدیگر را خواهر و برادر می دانند و به موجب قید تابویی نباید با یکدیگر ازدواج کنند ، بعضی از اعضای خاندان ( سادات ) نیز به دلیل پیوند معنوی که بین آنها وجود دارد با عضو خاندان خود ازدواج نمی کنند .

 

وابستگی شخص به خاندان ویژه به دلیل وجود کسی است که در راس خاندان قرار دارد ، یعنی همانطور که در کلان ها ، توتم قبیله مورد تقدیس اعضای کلانی است که نام آن را بر خود دارند و خویشتن را از اعقاب جد واحدی می دانند و به وسیله تکالیف مشترک واعتقاد به توتم واحد به یکدیگر پیوند خورده اند ، افراد متعلق به یک خاندان نیز به دلیل پیوستگی معنوی به رئیس خاندان ( پیر ) به نام او نامیده می شوند .

 

 

به این مطلب چه امتیازی می دهید؟
[امتیاز: 0 میانگین: 0]
           
برو بالا
 

نظر کاربران :

هیچ نظری برای این مطلب ثبت نشده است. شما اولین نفر باشید.

نشانی ایمیل شما منتشر نخواهد شد. بخش‌های موردنیاز علامت‌گذاری شده‌اند *

تخت جمشید روستای کندوان زیبایی های گیلان سد شاه عباسی طبس اماکن دیدنی یزد