سنگ نوشته قیرخ قیزلار

این کتیبه به خط میخی اورارتویی بر روی صخره ای در دره قراکوه در روستای قیرخ قز لار نزدیک سراب در ۱۲ سطر و به ابعاد ۱۰۶ در ۷۵ سانتی متر کنده شده است.این کتیبه مربوط به آرگیشتی پسر روسا است و در آن از تصرف سرزمین های گیردو،گیتو هانی و توایشدو سخن رفته است.در نزدیکی این ستگ نبشته ،وجود سنگ افراشت ها قابل مطالعه است.همچنین در شمال این سنگ افراشت ها یکی از ۲۱ قلعه ای که شاه اورارتویی فتح کرده واقع شده است.

اهالی اعتقاد بر این دارند که این سنگ افراشته‌ها چهل انسان بوده اند که بر اثر انحراف از حقیقت و راه خدا به غضب الهی دچار و مبدل به سنگ شده اند در حالی که تعداد سنگها بیش از چهل است و تا ۱۲۰ سنگ شمارش شده است. بعضی از سنگ افراشته ها همانگونه که گذاشته اند سالم و صاف مانده ولی برخی شکسته یا کج شده و یا از بین رفته اند. در شرح این سنگ افراشته ها گفته شده: سبلان در طول تاریخ حتی از زمانی که دین بودائی در ایران و کشورهای دیگر رواج پیدا کرده همچنانکه از نظر سوق الجیشی مورد استفاده قرار گرفت بزرگترین آتشکده ها و بزرگترین معبدها در اطراف سبلان برپا شده است. در مورد سنگ افراشته های قیرخ قیزلار چند نظر مطرح شده است: اول اینکه گفته اند: در گذشته هر سرداری که در جنگ غالب می آمد از این سنگها می افراشت. نظر دوم این است که هر سرداری یک سردار از دشمن را می کشت یکی از این سنگها را می افراشت ولی همچنانکه گفه شد ساوالان از نظر سوق الجیشی مهم بود و مورد استفاده ایرانیان قرار گرفته و بزرگترین آتشکده و معبدها در آنجا بر پا شده و نظر اصلی اینست که محل این سنگ افراشته ها معبد بزرگی بود در معبدها معمولاً انسانها را قربانی می کردند تا عظمت معبد را بنمابانند برای هر قربانی یک سنگ می افراشتند.