خلیج فارس از نظر اقیانوس شناسی یک دریای داخلی است . یعنی دریایی که بواسطه یک تنگه کم عمق به دریای دیگر مرتبط است . این دریا مسافتی بالغ بر ۱۰۰۰ کیلومتر از سواحل سه استان خوزستان , بوشهر و بخشی از استان هرمزگان را در بر می گیرد و عرض آن بین ۲۰۰ تا ۳۰۰ کیلومتر متغیر است . عمق متوسط این دریا حدود ۳۵ متر است و حداگثر عمق آن در حوالی تنگه هرمز به ۱۰۰ متر می رسد . تنگه هرمز با عرضی معادل ۶۰ کیلومتر یکی از نقاط سوق الجیشی خلیج فارس می باشد .کشورهای ایران، عمان، عراق، عربستان سعودی، کویت، امارات متحده عربی، قطر و بحرین در کناره خلیج فارس هستند. در این میان سواحل شمالی خلیج فارس تماماً در جغرافیای سیاسی ایران قرار دارند. به سبب وجود منابع سرشار نفت و گاز در خلیج فارس و سواحل آن، این آبراهه در سطح بین‌المللی، منطقه‌ای مهم و راهبردی به‌شمار می‌آید.
نام تاریخی این خلیج، در زبان‌های گوناگون، ترجمه عبارت خلیج فارس یا دریای پارس بوده‌است. همچنین در تمام سازمان‌های بین‌المللی نام رسمی این خلیج، «خلیج فارس» است.
به علت عمق کم این دریا , حوضه خلیج فارس تماما در فلات قاره واقع شده است . خلیج فارس بین عرض های ۲۴ تا ۳۰ در جه شمالی قرار گرفته است و از این نظر بر روی کمربندهای خشک و بیابانی جهان قرار دارد , لذا آب و هوای آن متاثر از بیابانهای جنوبی (صحرای عربستان ) و مناطق خشک و نیمه بیابانی شمالی آن ( استان های جنوبی ) می باشد . متوسط بارندگی سالانه در سواحل شمالی خلیج فارس بین ۱۵۰-۲۰۰میلیمتر است , حرارت هوا در این حوزه گاه به ۵۰ درجه سانتیگراد می رسد ولی در سواحل ایرانی بین ۱۰-۴۵ درجه متغیر است . تاثیر متقابل باد درجه حرارت زیاد و ریزش کم باران باعث تبخیر بسیار زیاد در خلیج فارس گردیده بطوریکه میزان سالانه آن بالع بر ۱۲۴۰ میلیمتر است , همچنین بارش کم و تبخیر زیاد شوری متوسط خلیج فارس را بیش از آب های اقیانوسی و حدود ۴۰ گرم در کیلوگرم (۴ درصد ) تنئذع لسا . رودخانه های محدودی بطور دائم به خلیج فارس می ریزند و اکثر آبراهه های منتهی به خلیج فارس از خاک ایران سرچشمه می گیرد که از مهم ترین آنها می توان به اروند رود , بهمنشیر , حله , مند , مهران و کل اشاره نمود .
سختی شرایط اقلیمی حرارت زیاد ,بارش کم , کم آبی حوزه و شوری زیاد اکوسیستم آبی خلیج فارس را به محیطی با محدودیت های اکولوژیک برای جانداران مبدل ساخته است و جانوران ساکن در آن غالبا در آستانه تحمل اکولوژیک خود به سر می برند . سواحل و جزایر حلیج فارس در برگیرند ه زیستگاههای حساس بسیاری است که مامن مناسبی برای گروههای متعددی از جانوران محسوب می گردد که برخی بصورت دائم و گروهی به صورت مهاجر برای تغذیه و یا زاد و ولد به این نواحی پناه می آورند . از زیستگاههای مهم خلیج فارس می توان به جنگل های دریایی حرا اشاره نمود که بعنوان یکی از جلوه های کمیاب خلقت در کناره سواحل آرایش یافته اند , این جنگل ها در سواحل خلیج فارس شامل یک گونه درختی ( درخت حرا ) در اراضی مشروب از جزرو مد می باشد و در هنگام مد همچون جزایری سبز جلوه گر سازگاری این دسته از درختان با غرقابی و شوری آب می باشند .
برخی از جنبه های حیاتی این گیاهان از قبیل زنده زا بودن گیاه , تنفس با ریشه های هوایی و تصفیه آب شور از مهم ترین ویژگی های بیولوژیک این گیاهان و حائز اهمیت آموزشی و پژوهشی است . وسعت جنگلهای حرا در سواحل خلیج فارس بالغ بر ۱۲ هزار هکتار می گردد واین اجتماعات علاوه بر مهیا نمودن شرایط و مکانی مناسب برای تخم ریزی و پرورشگاه گروهی از آبزیان ناکول , مورد توجه پرندگان مهاجر آبزی نیز می باشند که در هنگام مهاجزت خود از کشورهای شمالی به سوی کشورهای استوایی در بخشی از مسیر خود از این مناطق برای کسب انرژ ی و استراحت و بعنوان گذرگاه استفاده می نمایند بر پایه مطالعات صورت گرفته در میان مجموعه پرندگان مقیم این جنگل ها که شمار آنها از ۱۰۰ فراتر است نمونه های حائز اهمیت ملی و جهانی شناسایی شده اند ( مانند پلیکانهای خاکستری , گیلانشاه خالدار ,حواصیل هندی ,باکلان ,حواصیل شب و کفچه نوک ).
اهمیت اقتصادی
بزرگترین عامل اهمیت خلیج فارس وجود معادن سرشار نفت و گاز در کف بستر و سواحل آن است به‌طوری‌که این منطقه را «مخزن نفت جهان» نام نهاده‌اند. خلیج فارس مسیر انتقال نفت کشورهای ایران، عراق، کویت، عربستان و امارات متحده عربی است، و به همین سبب، منطقه‌ای مهم و راهبردی به‌شمار می‌آید. در حدود ۳۰ درصد نفت جهان از منطقه خلیج فارس تأمین می‌شود که این مقدار گاهی افزایش و گاهی کاهش می‌یابد. نفت تولید شده در حوزه خلیج فارس باید از طریق این پهنه آبی و از راه تنگه هرمز به سایر نقاط جهان حمل شود. خلیج فارس از نظر ذخایر نفتی در مقایسه با سایر نقاط جهان دارای مزایای زیادی مانند سهولت استخراج، هزینه پایین تولید، مازاد ظرفیت تولید، کیفیت بالای نفت خام منطقه، سهولت حمل و نقل، توان بالای تولید چاه‌ها و امکان کشف ذخایر جدید نفتی وسیع در منطقه است. طبق آخرین برآوردهای انجام شده حوزه خلیج فارس در حدود ۷۳۰ میلیارد بشکه ذخیره نفت اثبات شده و بیش از ۷۰ تریلیون مترمکعب گاز طبیعی را در خود جای داده‌است. همچنین بندرهای مهمی در حاشیه خلیج فارس وجود دارد که از آنها می‌توان بندرعباس، بوشهر، بندرلنگه، کیش، خرمشهر و بندر ماهشهر در ایران، و شارجه، دوبی و ابوظبی را در امارات متحده عربی و بندر بصره و فاو در عراق را نام برد.
اهمیت نظامی-راهبردی
از منظر نظامی، وجود پایگاه‌های نظامی متعدد اعم از دریایی، هوایی و زمینی در منطقه خلیج فارس که عمدتاً متعلق به کشورهای آمریکا و انگلستان هستند و هم چنین حضور ناوهای جنگی کشورهای غربی به ویژه آمریکا در آب‌های خلیج فارس، اهمیت نظامی و راهبردی خلیج فارس را نمایان می‌سازد. جنگ نفت‌کش‌ها که در جریان جنگ ایران و عراق رخ داد یکی از عوامل حضور نظامی کشورهای غربی به ویژه آمریکا در خلیج فارس شد. اهمیت نظامی-راهبردی خلیج فارس به‌طور ویژه در جریان جنگ ایران و عراق، جنگ خلیج فارس و جنگ عراق آشکار شد.
پیشینه دریانوردی در خلیج فارس
پیشینه دریانوردی در خلیج فارس به گذشته‌های بسیار دور، دست کم دو هزار سال پیش از میلاد، بازمی‌گردد. مردمان تمدن‌هایی مانند سومر، آکاد، ایلام مسیر خود بین میان‌رودان و موهنجودارو در دره سند را از طریق این پهنه آبی می‌پیمودند. بررسی‌های اخیر نشان می‌دهد که فنیقی‌ها، نخست در جزیره‌ها و سرزمین‌های پیرامون خلیج فارس زندگی و دریانوردی می‌کردند. در دوره هخامنشیان، داریوش اول از دریانوردان برجسته ایرانی، فینیقی و ساتراپ‌های یونانی‌نشین امپراتوری پارس خواست تا برای کشف سرزمین‌های جدید به دریانوردی بپردازند که در نتیجه شناخت ایرانیان نسبت به خلیج فارس بیشتر شد. در یکی از کهن‌ترین اسناد پیرامون دریانوردی در خلیج فارس که به سده چهارم پیش از میلاد مربوط می‌شود، دریانوردی به نام نیارخوس (نئارخوس) در یازدهمین سال فرمان‌روایی اسکندر مقدونی و به دستور او سفر دریایی خود را آغاز کرد و در این سفر از دهانه رود سند به دهانه تنگه هرمز رفته و پس از عبور از خلیج فارس در ساحل رود کارون لنگر انداخت. او که در این سفر چند دریانورد ایرانی ازجمله بگیوس پسر فرناکه، هیدارس بلوچ و مازان قشمی نیز او را همراهی می‌کردند، سفرنامه‌ای از سفر ۱۴۶ روزه خود نوشت که چکیده‌ای از آن باقی‌مانده‌است. او در سفرنامه خود به فانوس‌های دریایی بزرگ و شگفت‌انگیز در خلیج فارس اشاره می‌کند.
نظر کاربران :
طبق گفته برخي منابع خلیج فارس بازمانده گودال بزرگی هست که از دوران گذشته زمین شناختی تحت تاثیر فشار ناشی از آتشفشانهای فلات ایران ايجاد شده