تاغزارهای بیابانهای ایران

تاغزارهای بیابانهای ایران در اصل درختچه هایی با نام تاغ که از تیرهٔ تاج‌خروسان ، زیرتیرهٔ اسفناجیان ، با مقاومت زیاد در برابر خشکی و گرما با سیستم ریشه‌ای گسترده که جهت جلوگیری از گسترش کویر از آن استفاده می‌شود ، هستند. در ایران سه گونه از جنس تاغ وجود دارد. سیاه‌تاغ ،زردتاغ یا سفیدتاغ و تاغ بوته‌ای.

البته گونهٔ سوم از خانوادهٔ اسفناجیان به نام ترات یا رمس، گاهی اوقات در شمار گونه‌های جنس تاغ با نام تاغ بوته‌ای آورده می‌شود. این گونه را از جنس دیگری با نام لاتین hammada salicornica دانسته‌اند، که در گذشته جزو تاغ محسوب می‌شد اما بعداً به عنوان جنسی جدا گانه معرفی شد. تفاوت آن با تاغ از لحاظ شکل این است که در رمس گل‌ها فقط در نوک شاخه‌ها هستند ولی در تاغ گل‌ها در تمام طول شاخه پراکنده‌اند. ضمن اینکه شاخه‌های ترات سفید رنگ و زمخت هستند.
به لحاظ کشت بیشتر توصیه می‌شود تا سیاه تاغ را که به خاکهای سنگین و رسی و شوری مقاوم تر است، در این گونه محیط‌ ها کشت شود در حالیکه زرد تاغ بیشتر به خاکهای سبک و شنی و کم‌آبی مقاوم است و برای تثبیت تپه‌های شنی، به کار می‌رود.

گیاهانی خشبی در ختچه ای ویا به اندازه ئ متوسط گوشتی ویا کم وبیش گوشتی بجز توده های کرکی در محل گره ها معمولا بی کرک .ساقه ها مشخصا بند بند برگ ها متقابل مقدماتی وابتدایی یا کاملا رشد یافته .خطی سه گوشه کوتاه یا مستطیلی.گلها کوچک نر ماده یا ماده معمولا در محور برگهای برگه مانندحائل .مولد گلاذین سنبله ای تنک یا متراکم یا پانیکول ها ی گسترده و پهن .قطعات گلپوش ۵ تائی .غشایی در حالت میوه تمام قطعات رشد یافته وگسترده با بالهایی در نزدیکی میانه قطعات پرچم ها ۵تایی میله های پرچم ها معمولادر قاعده پیوسته روی طبق زیر تخمدا نی متناوب با پرچم های عقیم پرز دار-تخم مرغی .تخمدان با دو تاسه خامه معمولا کوتاه وضخیم.دانه ها افقی .البومین وجود ندارد جنین حلقوی .

درختچه یا درختانی شن روی به ارتفاع ۱-۸ متر .ساقه های مسن با ترکها ی حلقوی .
برگهایی فلس مانند با طولی بیشتر از عرض با سیخک فشرده زرد -قهوه ای به طول ۰/۵ تا۱میلیمتر buge ex bosis&buhse H.persicum
برگهای فلس مانند با طول عرضی مساوی بدون سیخکی مشخص H.ammoden dron(C.A.Mey)Bunge ex fezl
درختچه هایی معمولا غیر شن روی به ارتفاع تا۱۰۰ سانتیمتر یا کمی بیشتر .ساقه های مسن بدون ترکه های حلقوی .گل آذین معمولا متراکم و درانتهای شاخه های جانبی گسترده افقی ودر انتهای شاخه های انتهایی

انواع تاغ ها

سیا ه تاغ

درختچه ای با شاخه های فراوان به ارتفاع تا ۱۰۰-۲۰۰سانتیمتر .اغلب کروی شکل باپوست خاکستری مایل به سفید شاخه های سال جاری سبز یا سبز کلمی شونده .طویل نسبتا گوشتی به قطر ۵/۱تا۲ میلیمتر به ساقه فشرده . برگها نامشخص .به فلسهای زگیل مانند متقابل نوک کند تبدیل شده با کرک های کوتاه قاعده ای گلها منفرد در محور برگه های فلسی شکل .روی شاخه های کوتاهی که سر انجام به شاخه های رویشی شکننده تبدیل میشود .برگک ها تخم مرغی پهن -خشن با لبه های غشایی -شفاف پهن هم اندازه گل .قطعات گلپوش خیلی کوچک تخم مرغی با لبه غشایی.کرکی در قاعده با کرک های زیگزاگی .در میوهادر بالا به بالی به اندازه ۳/۴ طولش تبدیل می شود .بالها تقریبا دایره ای حداقل سه تای آنها در قاعده قلبی .دو تای دیگر گاهی گوه ای .اغلب با صفحه ای به طول ۸-۱۰ میلیمتر .خمیده یا گاهی در حالت رسیده مورب ایستاده .لوب های بالای گلپوش میوه دار واگرا .سپس میوه در داخل حفره ای فنجان مانند قرار می گیرد .

میوه سبز تیره -با راس محدب. با غده ای در مرکز و اطراف.

زرد تاغ

درختی به ارتفاع تا ۵ cmبا تنه محکم چرو کیده و پوست خاکستری روشن با چوب سنگین شکننده .شاخه های سال قبل مایل به سفید پوشیده با ترکهای حلقوی متراکم شاخه های یک ساله سبز کم رنگ نسبتا سخت شکننده به قطر ۱-۲mm

درگیاهان جوان راست در گیاهان مسن اغلب سر به زیر .برگها کوچک شده فلس مانند .منتهی به نوک گاهی فشرده به ساقه .گلها منفرد در محور برگها فلس مانند .نوک کند .روی شاخه های معین خیلی کوتاه برگکها تخم مرغی -دایره ای در لبه ها غشایی با ناو کند هم اندازه گل . گلپوش نوک کند غشایی در انتها بال دار بالها تقریبا دایره ای یا تقرییبا کلیوی شکل -نیم دایره ای .معمولا تا حدودی پیچیده -گرد شده و یا درقاعده تقریبا قلبی میوه فشرده شده به قطر۲-۲/۵mm

پراکنش جغرافیایی در ایران:کرمان(غرب هامون جا زموریان شرق دشت لوت )سیستان وبلو چستان (اطراف نصرت اباد حاشیه مرز افغانستان بین کوه ملک سیاه و زابل زاهدان به زابل ) سمنان(منطقه حفاظت شده توران : بین احمد آبادوزمان آباد ۲کیلومتری شمال چاه جم ۱۵کیلو متری جنوب شزق طرود چاه جم حسینیان به جندق ) اصفهان (جندق انارک رباط خان غرب طبس ۲۰-۳۰ کیلو متری خور به بیابانک )

پراکنش جهانی :ایران فلسطین مصر سینا .اردن .جنوب عراق .عربستان سعودئ عمان .امارات متحده عربی .ترکمنستان .سرزمین های پست آسیای مرکزی .پاکستان .چین

ترات

درخچه ای یا نیمه درخچه ای افشان .به ارتفاع ۲۵ تا۱۰۰cmبا شاخه های یک ساله نا منظم بر خاسته از ساقه های کوتاه چوبی سال گذشته .شاخه های جوان کم وبیش ایستاده .شکننده به رنگ روشن تا سبز کلمی -عاجی رنگ یا به هنگام خشکی زرد مومی . برگها به فلسهای کوتاه سه گوشه وکوچک تبدیل شده .پیوسته فنجانی شکل .با لبه ای غشایی شکل .و کرک های پشمالو در داخل آن .گل آذین افشان .شامل سنبله های پراکنده به طول۳-۶cm اغلب در انتهای شاخه های اصلی یا جانبی سبز .گلها با دو برگک تو گود تخم مرغی شکل.با قاعده پشمالو .پرچم ها ۵ تایی .متناوب با پرچم های عقیم.خامه ها کوتاه کلاله ها دو تایی میوه به همراه بال به عرض۷-۶mm

پراکنش جغرافیایی در ایران: استانهای خوزستان .بوشهر هرمز گان .بلوچستان .یزد .کرمان اصفهان و جنوب خراسان

پراکنش جهانی: ایزان .مصر سینا .فلسطین .اردن .جنوب عراق .کویت .مرکز وشرق شبه جزیره عربستان .افغانستان .پا کستان (۳).

مصارف چوب تاغ

به علت کج ومعوج بودن برای کارهای ساختمانی مناسب نیست ولی بیشتر از آن برای سایبان وچتر استفاده می شود . در کارهای نجاری مصرفی ندارد .هیزم آن خوش سوز ومورد علاقه مردمان اطراف کویر می باشد .

اهمیت از لحاظ چرای دام :تاغ را نمی توان یک گیاه علوفه ای بشمار آورد .ولی در پناه خود محیط خاصی را ایجاد می کند که گیاهان علوفه ای بهتر بتوانند رشدکنند .در بین انواع تاغ ها تاغ سفید خوش خوراکتر است . و موقع چرای آنها در اواخر پاییز وفصل زمستان شروع می شود.

حفاظت خاک

این گیاه در مناطق کویری سبب می شود که خاکهای ماسه ای سبک کمتر در معرض فرسایش و باد رفتگی قرار بگیرد وبه عنوان باد شکن استفاده می شود .

جمع آوری بذر تاغ

معمولا درختان ۱۰ تا۲۰ ساله و درختان پیر تر مقدار بیشتری بذر می دهند .بذور در اواسط آذر ماه رسیده وآماده جمع اوری است. برای جمع آوری می توان کیسه را در زیر شاخه قرار داد وبا تکان دادن شاخه بذر در داخل آن می ریزد
چون بذر ها دارای رطوبت هستند آنها را باید در مکانی قرار داد تا جشک شود.
بذر تاغ بعد از جمع آوری وپاک کردن هر کیلوی آن بالغ بر۳۶۰ تا۳۷۰ هزار عدد است . قوه نامیه آن ۴تا۵ ماه پس از جمع آوری به خوبی حفظ می شود

کشت

حداکثر موفقیت بذر پاشی موقعی است که در دی ماه بذور زیر برف کاشته یا روی برف کاشته شود. برای تولید نهال لازم است از اواخر بهمن تا اواسط اسفند بذوردرخزانه کشت وآبیاری شود.در صورتیکه حرارت بین ۲۰-۱۵ سانتیگراد باشد بذور پس از سه یا چهار روز سبز خواهند شد. و بذور سبز شده در سه ماهه آخر سال جهت عرصه به شنزار خوب است. بردن نهالها در فروردین مناسب نیست.

روش کاشت در جای اصلی

نهالها را بر روی نوارهای به عرض ۶ متر وبه فواصل ۳ متر از یکدیگر ودر سه ردیف می کارند و فواصل بین هر نوار در حدود۱۰ تا۱۴ متر از یکدیگر است . برای کاشت گودالی به عمق ۳۰ سانتی مترکنده ونهال را درگودال قرار می دهند .
رشد ریشه های تاغ در سالهای اول ودوم تا حدود ۲/۵متر ودر سالهای بعد تا۱۶ متر در خاک نفوذ می کند .