آرامگاه شمس تبریزی عارف نامی و بزرگ ایرانی که بر روی مزارش در دوران صفویان ساخته شد. این بنا در محله امامزاده سید بهلول و در شمال غربی شهر خوی واقع شده است. برج یا مناره شمس تبریزی خوی از آجر ساخته شده و با شاخ‌های قوچ و میش‌های وحشی که شاه اسماعیل صفوی در یک روز شکار کرده بود، زینت داده شده است. در قدیم دو مناره و گنبدی از طلا بر روی مزار شمس موجود بوده است ولی در حال حاضر فقط مناره معروف به «کله آهو» باقی مانده است. هر ساله تعداد بی‌شماری از متصوفان در آ‌ذرماه برای انجام مراسم در جوار مناره جمع میشوند. مناره شمس تبریزی در تاریخ ۱۴ بهمن ۱۳۵۲ هجری شمسی با شماره ثبت ۹۶۶ در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسید.
تا چند سال پیش مقبره شمس تبریزی بسیار غریب بود و حالا به لطف مردم خوی و با اقدامات تولیت شمس تبریزی، آرامگاه او در حال توسعه و گسترش عمرانی است. سال‌های سال به این منطقه مکان شمس گفته می‌شد؛ اما کسی اطلاعات دقیقی درباره آن نداشت. بعدها برای آن دیوار کشیدند، سنگ قبر گذاشتند و می‌گویند آدم بزرگی بود و آن‌قدر بزرگ که مولانا مریدش شد! آبان‌ماه سال ۱۳۸۹ هجری شمسی، مراسمی با عنوان کنگره بین‌المللی شمس تبریزی با حضور مولوی‌شناسان و شمس‌شناسان داخلی و خارجی در خوی و ارومیه برگزار شد. از آن پس همه ساله علاقه‌مندان شمس تبریزی از خوی و دیگر شهرهای ایران و حتی کشورهای همسایه در هفت مهر در مراسمی بزرگداشت این صوفی و عارف را گرامی می‌دارند.
فهرست
مناره یا برج شمس تبریزی
مناره شمس تبریزی باقی مانده مقبره‌ای با همین نام است که روی مزار منسوب به شمس تبریزی در شهر خوی قرار دارد. سطح بیرونی این مناره با شاخ‌هایی از قوچ وحشی تزیین شده است که شاه اسماعیل صفوی طی اقامت چهل روزه‌اش در کوه چله خانه خوی شکار کرده بود.
مدارک و تصاوير مينياتوری باقی مانده از مقبره شمس تبريزی در شهرستان خوی نشان می‌دهد، اين بنا در ابتدا از سه مناره دور قبر شمس تشكيل شده بود. تصویر سه مناره در کتاب «بیان منازل سفر عراقین» با تاریخ ۹۴۲ هجری قمری آمده که توسط همراه سلطان سلیمان امپراتور عثمانی در سفر به خوی و زیارت آرامگاه شمس تبریزی کشیده شده است و مسیر لشکرکشی وی را نشان می‌دهد.
سالها بعد یکی از مناره‌ها از بین می‌رود؛ اما سیاحان دوره قاجار و جهانگیر میرزا (متوفی ۱۲۸۷ هجری قمری) که مطالبی در مورد خوی دارد . در ترجمه کتاب آثار البلاد و اخبار العباد قزوینی، از دو مناره صحبت می‌شود. بنا به نقل معتمدان و پیرمردان محل در حدود ۱۲۰ سال پیش یکی دیگر از مناره‌ها تخریب می‌شود و هم‌اکنون فقط یکی از آن‌ها باقی مانده است.
معماری برج شمس تبریزی
سبک معماری مناره شمس تبریزی بسیار به بناهای دوره سلجوقی نزدیک است که در بردسیر کرمان وجود دارد و به «میل قاوردی» معروف است. در صورت مطالعه باستانشناسی، از مطالعه و تحقیق روی شاخ و جمجمه به آسانی میتوان در مورد زمان و علت احداث آن نظر داد.
ساختمان مناره، برجی استوانه‌ای شکل است و از آنجا که تاکنون مطالعات لازم انجام نشده است. هیچ‌گونه نشان و اثری از بقایای ساختمانی (مقبره شمس یا کاخ شاه اسماعیل اول) به دست نیامده که به احتمال قوی این اثر در رابطه با آن‌ها ساخته شده است. مناره به‌صورت مجوف بوده و پلکان مارپیچی از ورودی مناره که در قسمت پایین آن قرار دارد. به انتهای مناره و به قسمت موذن آن منتهی می‌شود که رو به قبله دارد.
پی و حدود ۵۰ سانتی‌متر از پایین بنا با سنگ ساخته شده است. گرچه مقداری از پی آن به‌خاطر رسوبات سیل و غیره زیر خاک قرار دارد. از این قسمت به بعد، از آجر استفاده کرده که در وسط آجرها، کله‌های قوچ گذاشته شده‌اند. این مناره از نظر فرم به سه بخش تقسیم شده است. قسمت پایینی و انتهای آن که کوچک‌تر از بخش میانی است، به‌صورت ساده هستند. قسمت میانی مزین به شاخ قوچ وحشی است. هدف از ساخت آن به احتمال زیاد نمایش قدرت پادشاه بوده که در یک روز توانسته است به‌قدری قوچ وحشی شکار کند که شاخ آن‌ها در سطح خارجی یک مناره به کار رفته‌اند.
از خصوصیات ویژه این بنا نصب شاخ‌های قوچ وحشی روی بدنه خارجی مناره است. که همراه با جمجمه حیوان به‌عنوان تزیین در مناره نصب شده و در آجرکاری و فرم آن هیچ‌گونه تزییناتی به کار نرفته است.
شمس تبریزی که بود ؟
محمد بن علی بن ملک داد تبریزی که او را با نام شمس تبریزی می‌شناسیم از صوفیان معروف ایرانی است. بهترین توصیف در مورد شمس تبریزی همان جمله‌ای است که افلاکی در موردش گفته است: «جماعت مسافران صاحب دل او را پرنده گفتندی جهت طی زمینی که داشته است». اطلاع چندانی در مورد زندگی شمس موجود نیست. تنها اثر بازمانده از او مقالات شمس است که دربردارنده سخنرانی های شمس در قونیه است. این سخنان توسط مریدان مولانا گردآوری شده‌اند. شهرت شمس تبریزی بیشتر به واسطه ملاقات وی با مولانا و تاثیراتی است که بر او گذاشته است.
دیدار شمس تبریزی و مولانا
دیدار شمس و مولانا به سال ۶۴۲ هجری قمری برمی‌گردد. در آن دوران مولانا از علمای بزرگ قونیه بود که پیروان بسیاری داشت. پس از دیدار با شمس، مولانا متحول شده و به سماع و شعر روی آورد. رابطه نزدیک شمس و مولانا و تغییرات وی، باعث کینه‌توزی مریدان مولانا شد. و کار به جایی رسید که شمس قونیه را ترک کرد. پس از چند ماه شمس دوباره به دیدار مولانا آمد ولی این بار هم وصال موقت بود. شمس برای دومین بار از قونیه رفت و پس از آن خبری از وی نشد.
نحوه دسترسی
آدرس: استان آذربایجان غربی، خوی، محله امامزاده، بلوار شمس تبریزی
مطالب مرتبط :