امامزاده سیدجمال الدین (ع) تبریز

آستان امامزاده سید جمال الدین(علیه السلام) در شهرستان تبریز و در محل قدیمی قبرستان کهنه در محله راسته کوچه (خیابان شهید مطهری فعلی) قرار دارد. بنای امامزاده سید جمال در بافت قدمی شهر واقع شده و با نام هایی همچون «امامزاده موسی»، «امامزاده کهنه» و «امامزاده» راسته کوچه نیز شناخته می شد.
بقعه امامزاده سید جمال (علیه السلام) از سه سمت شمال، جنوب و شرق به کوچه های همجوار محدود بوده و از قسمت غربی منتهی به مدرسه دخترانه دانش است. این مدرسه در سال ۱۳۹۱ ش از طرف اداره کل اوقاف و امور خیریه استان تخریب گردید تا طرح توسعه آستان آن امامزاده از ضلع غربی ادامه یابد.
تاریخ ساخت نختسین بقعه ی امامزاده سید جمال (علیه السلام) معلوم نیست ولی با توجه به منابع معتبر مزار ایشان پیش از قرن دهم هجری معروف به امامزاده بوده و پس از قرن دهم حسب و نسب ایشان کشف و به کتاب های مربوطه راه یافته است. آیا امامزاده سید جمال از سده های قبل دارای بقعه و بارگاه بوده و یا در سده های اخیر احداث شده است؟ از قرار معلوم بنای بقعه از سده ی یازدهم به بعد ساخته شده و حشری از «گنبد مرقدش به رنگ گنبدفلک نیلگون» خبر داده و طباطبایی هم از گنبد او «بر نوک آسمان نیلگون و کبود» تعبیر آورده است.
مساحت بنای قدیمی مشخص نیست، حشری در حوالی مزار از مسجدی به نام «مسجد حاجت» نام می برد.
طباطبایی هم بعد از ذکر مطالب حشری در مورد مسجد حاجت مطلبی آورده است.
نادر میرزا برخی از مشخصات و طول و عرض مسجد را ذکر می کند و می نویسد:
ابتدا که شخص داخل می شود مسجدی است ۳۰ قدم در طول و شش قدم در عرض، و در بالای درِ بیرون مسجد، در روی سنگ مرمر این کلمات را مرقوم کرده اند:
«بسم الله الرحمن الرحیم
مرقد منور الانوار امامزاده موسی بن جعفر المشتهر به «سید جمال الدین» او به امام همام موسی کاظم (علیه السلام) منتهی می شود، نمّقه حسین الموسوی، سنه ۱۲۴۴.»
در انتهای مسجد درِ علیحده نصب کرده اند، و از این در داخل بقعه می شود. بقعه گنبد و صندوق چوبی دارد و در محراب بقعه سنگ سیاهی را به طور گلسازی حجاری نموده اند و در جای محراب به کار برده اند، علامت خطی و آثاری غیر از آنچه گفته شد، ندارد.
عبدالعلی کارنگ که از نزدیک بقعه را دیده در مورد ساخت و خصوصیات بنای مسجد و بقعه می نویسد:
در ورودی مسجد از سوی شمال است. این در به کفشکن مسجد باز می شود و در رو به روی آن در مسجد قرار گرفته است. در ضلع جنوبی مسجد راهی به زیارتگاه تعبیه گردیده است. مرقد امامزاده درست در زیر گنبد بالنسبه بزرگی واقع شده که پاطاق مقرنسی دارد. روی آن صندوق چوبی زیبایی نهاده اند. صندوق کهنه؛ ولی سالم است. روی آن پرده و پارچه ی سیاهی انداخته اند. در کنار قبر، منبر سه پله ای گذاشته شده است… محراب سنگی مقرنسی نیز در زیارتگاه تعبیه کرده اند که تزییناتی از گل و بوته و اسلیمی دارد و روی آن ها را رنگ زده اند. در حیاط زیارتگاه که گورستان کوچکی است طرح چند قبر مندرس و یک قوچ سنگی سالم دیده می شود. اخیراَ یک در آهنی به جای در پیشین آن که به سوی جنوب باز می شود نهاده اند، کتیبه ای نیز بالای آن نصب کرده اند که مضمونش چنین است:
هذا باب البقعة الشریفة لمرقد السید الجلیل النبیل، ابوالحسن موسی الجمال بن ابی القاسم جعفر الجمال بن ابی جعفر محمد بن ابراهیم الیمامی او الیمانی بن عبیدالله بن الامام الهمام موسی بن جعفر (علیه السلام).
اما بنای کنونی امامزاده سید جمال (علیه السلام) در مساحتی در حدود ۸۳۵ متر مربع قرار دارد و از سنگ، آجر، ملاط، گچ، آهن و چوب ساخته شده است. بقعه متشکل از صحن، مسجد حاجت، حسینیه، گنبدخانه، سرویس های بهداشتی زنانه و مردانه و کفشکن است. نمای بیرونی بقعه آجری است و دارای ازاره ای از سنگ مرمر می باشد. دو گلدسته در نمای جنوبی است و در بالای هر کدام پرچم سبزرنگی نصب شده است.
محدوده ی صحن با دیوارهایی از سنگ تیشه ای و نرده های آهنی در ضلع جنوبی و شرقی از کوچه های همجوار جدا شده و دو ورودی آهنی از ضلع های شرقی و جنوبی دارد. در ضلع غربی صحن، آشپزخانه و حسینیه قرار دارد که در سال های اخیر ساخته شده است. کف صحن با آسفالت پوشانده شده و یک قوچ سنگی در صحن قرار دارد.
ورودی بنا و کفشکن در ضلع شمالی صحن قرار دارد. بر بالای ورودی کفشکن تابلوی سبزرنگی قرار دارد و عبارت «السلام علیک یابن رسول الله، حرم مطهر امامزاده حضرت موسی بن جعفرالجمال» بر روی آن نوشته شده است. در ضلع شرقی کفشکن سرویس بهداشتی قرار داد.
در ضلع شرقی کفشکن درِ پیش فضای مسجد، قرار دارد و جنس آن از آلومینیوم بوده و دارای نعل درگاهی قوس شبدری است. در ضلع شمالی پیش فضا درِ قدیم مسجد وجود دارد، در ضلع غربی آن راه پله ای که به انباری منتهی می شود. در ضلع جنوبی پیش فضا مسجد دالانی است که در سمت شرقی دالان، آبدارخانه واقع شده است. مسجد دارای دو ورودی در ابتدا و انتهای دالان بوده و جنس درهای ورودی از چوب با نعل درگاهی قوسی شکل است.
مسجد دارای قرنیزی از چوب بوده و سقف آن همچون سقف سایر قسمت های بقعه با طاق اجرا شده و لایه ی بین آجرها دارای بندکشی است. مسجد دارای شش پنجره از نمای شرقی و چهار پنجره از نمای غربی است. نعل درگاهی آنها قوس شبدری کُند بوده و از حفاظ آهنی برخوردارند. محراب مسجد با کاشی هفت رنگ اجرا شده و آیه ی شریفه ۱۴۴ سوره مبارکه بقره در زمینه لاجوردی کاشی کاری شده است. در دو طرف محراب دو در چوبی قرار دارد که به گنبدخانه باز می شوند. ورودی غربی مخصوص بانوان و ورودی شرقی از آن آقایان است. گنبدخانه دارای قرنیز چوبی و گنبدی آجری است. سطح درونی گنبد مقرنس کاری و رنگ آمیزی شده است. محراب مقرنسی گنبدخانه سنگ قبری با خط نستعلیق جلی در ترنج های بیضی شکل به دیوار نصب شده است.
ضریح آلومینیومی به ابعاد ۱/۹۰×۱/۲۵ متر در زیر گنبد قرار دارد. روی ضریح با پارچه ی سبزرنگی پوشانده شده و به علت پوشیده بودن روی قبر عبارات سنگ قبر معلوم نشد. بر روی قبر دو شمعدانی قرار دارد.
در داخل بقعه یک تابلوی بزرگی است که حاوی مکتوبه ای از آیت الله حاج شیخ هدایت الله غروی تبریزی در مورد تکریم و احترام و تأیید نسب نامه ی امامزاده سید جمال (علیه السلام) است.
آستان مبارکه امامزاده سید جمال (علیه السلام) در سال ۱۳۷۴ ش با حمایت آیت الله سید مرتضی مرعشی نجفی با همکاری های جناب آقای مهندس عبدالعلی زاده استاندار وقت و با همت متولی سخت کوش امامزاده، آیت الله سیدمهدی مرعشی نجفی به سبک سنتی تعمیر و مرمت گردید و هم اینک از امکانات خوبی برخوردار است.
هم اکنون آستان مقدس امامزاده سید جمال (علیه السلام) یکی از مراکز بسیار باصفا و معنوی شهرستان تبریز بوده و زائران در مناسبت های دینی در طول سال و ایام هفته در آنجا حضور می یابند و به زیارت می پردازند.

آدرس :استان آذربایجان شرقی ـ شهرستان تبریزـ شهر تبریز، خیابان شهید مطهری (راسته کوچه).

منبع : سایت امامزادگان