این بنا در روستای توران پشت از توابع شهرستان تفت واقع شده است. گنبدی که دیده می شود دارای برجی هشت ضلعی و سنگی است .که از سنگهای ساده نماسازی شده و از لحاظ شیوه و سبک معماری عهد سلجوقی نمونه قابل ملاحظه به شمار می رود. در بالای محراب آن کتیبه ای آجری به خط کوفی موجود بوده که در سال ۱۳۱۵ به موزه ایران باستان منتقل گردیده است. بر اساس مضمون این کتیبه این محل آرامگاه ابن ابی طاهر بوده و به دستور فرزندش در سال ۵۴۳ ه. ق. ساخته شده است.
این مقبره برجی ۸ ضلعی که بین اهالی به مقبره شیخ جنید معروف است در روستای توران پشت در قبرستان بزرگی، که در بالای تپه ای قرار گرفته، بنا شده است این روستااز شهر یزد ۷۲ کیلومتر فاصله دارد در تواریخ یزد نامگذاری این آبادی به توران دخت ساسانی نسبت داده شده است. مؤلف «جامع مفید» در همین زمینه ذیل عبارت «سلطنت توران دخت» گوید که او عاملی بر یزد فرستاد و دیهی در قهستان بنام «توران گرد» بنیاد نهاد که اکنون به «توران پشت» مشهور است.
در همان قبرستان علاوه از این گنبد سه گنبد دیگر بنام های سید گل سرخ ، پیرمراد و چهل دختران بنا گردیده است گنبدهای چهل دختران و سید گل سرخ بنائی هشت ضلعی و گنبد پیرمراد شش ضلعی است. هر سه گنبد از سنگ ساخته شده است. از تاریخ دقیق ساختمان این سه بنا اطلاعی نداریم ولی از مقایسه آنها با گنبدهای شیخ جنید و سایر آثار مشابه دوره سلجوقی احتمال می رود که این در قرن ششم ویا اوایل قرن هفتم هجری ساخته شده باشد. تنها گنبدی که تاریخ ساختمان آن برای ما روشن است مقبره شیخ جنید می باشد. این گنبد در سال (۵۴۳ ه.ش) بنا گردیده است.
در گذشته در بالای محراب این گنبد کتیبة آجری به خط کوفی موجود بوده که آن را در سال ۱۳۱۵ شمسی برای حفاظت بهتر به موزة ایران باستان انتقال داده اند. مضمون کتیبه عبارت از این است که مقبره متعلق به ابن ابی طاهر عمادبن علی بن عبدالرحمن بوده و بدستور فرزندانش در تاریخ (۴۵۳ ه.ش) بنا گردیده است . در کتابه بنام «شیخ جنید» اشارتی نرفته است. معلوم نیست که این ابن ابی طاهر عماد همان «شیخ جنید» صاحب آرمگاه است یا مقبره بعداً به گنبد شیخ جنید معروف است. در این مورد نمی توانیم اظهار قطعی بکنیم.
این مقبرة برجی نزدیک به ۱۵ متر ارتفاع دارد از سنگهای شکسته که به سنگ بادبر معروف است ساخته شده است.
در ساختمان بنا سنگها بوسیله ملاط سختی که احتمال می رود مخلوطی از گچ، خاکستر و ماسه باشد روی هم قرار گرفته اند و شکاف های بجا مانده با همان ماده صاف و هموار گردیده است. در گنبد، نماسازی بسیار جالبی انجام گرفته است به این ترتیب که در هر ضلع دو نغول قوس دار عمیق و سطحی ایجاد شده است. این دو نغول تو در تو بوده و در داخل قوس نغول بزرگ دو نغول بسیارسطحی با اطاق سه برگه شکسته تعبیه شده است ضمناَ هر ضلع در بالا به چهار اطاق نما که دارای قوس سه برگه شکسته هستند منتهی می شود در واقع از نظر تزیینی این اطاق نماها همان رل مقرنس های گنبد علی را بازی می کنند. پایه های این اطاقنماهای تزیینی تا قاعده گنبد امتداد نمی یابد بلکه در بالا قطع شده در هوا معلق بنظر می رسد. این سی و دو اطاقنما که در بالای ساقه بدور گنبد، بشکل حلقه ای می پیچد می تواند برای گالری های مقبره سلطان سنجر در مرو،مقبره امام غزالی در طوس و مقبره اولجایتو در سلطانیه نقطه آغاز باشد در بالای این ۳۲ اطاقنما قبه روی گردانی ۱۶ ضلعی قرار گرفته است روی همرفته گنبد، نما سازی بسیار جالبی دارد در اینجا معمار با ایجاد فرورفتگی و برجستگی ها در در قسمت های مختلف گنبد توانسته هم از قطر دیوارها بکاهد و هم تأثیرات سایه روشن در آن بوجود آورد.
در داخل گنبد نیز اضلاع بصورت دو نغول تو در تو که قوس های جناغی دارند ساخته شده است. این دو نغول خود در داخل قاب مستطیل شکل قرار گرفته اند. در ضلع غربی گنبد در داخل قاب های مایل و افقی محراب بلندی ساخته شده است بهترین قاب که بصورت مایل ساخته شده است در گذشته دارای کتیبه کوفی بوده که امروزه بقای آن در ضلع بالائی قاب بطور محو دیده میشود. در بالای این قاب مایل لوحه مستطیل شکل بزرگی وجود دارد که در گذشته آن نیز دارای کتیبه بوده که از آن چیزی باقی نمانده است. در گذشته در داخل قوس محراب نیز، تزییناتی بوده که امروزه از بین رفته است. علاوه از این ها داخل بنا در قاعدة قبه حلقه ای بدور گنبد می پیچد که احتمالا در گذشته دارای تزیینات و یا کتابه بوده است. ۶ ضلع گنبد در داخل و خارج هم شکل بوده فقط اضلاعی که محراب و مدخل گنبد را در بر میگیرد شکل دیگری دارند گنبد دارای چهار روزنه است این روزنه ها بطور یک ضلع در میان در گردنی گنبد از جمله ضلع های مدخل و محراب قرار گرفته اند. وسط گنبد نیز باز است. علاوه از آن در خود قبه نیزچهار روزنه تعبیه شده است. این روزنه ها روشنائی را در داخل گنبد فراهم می کنند. دو روزنه ای که امروزه در محراب مشاهده میشود به ساختمان اولیة گنبد مربوط نیست بعداً ایجاد شده اند. در داخل گنبد قبری وجود دارد که احتمالا مربوط به همان ابی طاهر عماد است. چون بنا بموقع تعمیر شده است وضع امروزی بنا بسیار خوب است.
نظر کاربران :
هیچ نظری برای این مطلب ثبت نشده است. شما اولین نفر باشید.