چراغ‌ها را خاموش کنید

روشنایی آسمان هر ساله در سراسر جهان به میزان حدود ۶ درصد افزایش می‌یابد و دانشمندان هشدار داده‌اند که این اختلال در چرخه‌های تاریک و نور طبیعی موجب آسیب رساندن به سلامتی همه چیز از سلول‌ گرفته تا اکوسیستم‌های مختلف می‌شود.

در همین حال، بسیاری از کشورها از جمله بریتانیا در تلاش برای کاهش مصرف انرژی و صرفه‌جویی در هزینه انرژی خود کرده‌اند و به همین منظور شروع به خاموش کردن چراغ‌های خیابانی کرده‌اند که شب‌ها روشن می‌شوند و هر روز بر شمار آنها افزوده می‌شود.

تصمیم برای خاموش کردن چراغ‌های خیابانی در شب در اغلب کشورهای جهان ارتباط مستقیمی با مسائل اجتماعی از جمله ایمنی و امنیت اجتماعی در شب دارد. مسئله‌ای که حتی می‌تواند بر گردشگری کشورها نیز تاثیر بگذارد و آن را با کاهش روبه‌رو کند. گردشگری شبانه از یک سو هم به امنیت شبانه کشورها وابسته است و هم به نورهای تزئینی و جذابی که گردشگران شبانه را به خود جذب می‌کند و شهر را بیدار نگه‌ می‌دارد. با این حال اما تحقیقات دانشمندان نشان می‌دهد که خاموش شدن چراغ‌های خیابانی در شب تاثیر مثبتی بر محیط‌زیست دارد.

‌یک مطالعه جدید منتشر شده در مجله Ecosphere نشان می‌دهد که روشن نگه داشتن چراغ‌ها بین نیمه شب و سپیده دم سبب اختلال در رفتار حیوانات شده است. محققان اخیرا درک کرده‌اند که پروانه‌ها بعد از استراحت شبانه زنبورها و دیگر حشرات گرده افشان روزانه، در شب نقش مهمی در گرده افشانی گیاهان به خصوص محصولات حیاتی مانند نحود فرنگی و دانه‌های روغنی همچون کلزا بازی می‌کنند. مطالعات نشان می‌دهد که نورپردازی‌های خیابانی مانع از گرده‌افشانی پروانه‌ها در شب می‌شود زیرا آنها جذب نورهای مصنوعی می‌شوند، خود را خسته می‌کنند و به آسانی در چنگال شکارچیان می‌افتند.

دانشمندان تحقیق جدیدی را انجام داده‌اند که پروانه‌های گرده‌افشان در بخش‌های مختلفی از زمین که چراغ‌‌های روشن بیشتری در طول شب نسبت به سایر مکان‌ها دارند، بیشتر در معرض دید قرار گرفته‌اند. گرچه هنوز به صورت دقیق مشخص نیست که این اتفاق تاثیر مثبت یا منفی بر روی حیات این پروانه‌ها دارد یا خیر اما دانشمندان نسبت به هر گونه اختلال در سیستم طبیعی این پروانه‌ها مخالفند. یکی از محققان این مطالعه جدید می‌گوید که «گرچه عملکرد برخی از جانوران و حشرات موجود بر روی زمین با هرگونه تغییری در محیط طبیعی مختل نمی‌شود اما عملکرد برخی دیگر نیز با مشکل مواجه می‌شود.

با این حال نتیجه نهایی این است که شما با دخالت در طبیعت تعادل را از بین برده‌اید.» دانشمندان در این مطالعه می‌افزایند، یافته‌ها نشان می‌دهد که هنگامی که چراغ‌ها برای بخشی از پروانه‌های گرده‌افشان شبانه خاموش می‌شود، نور طبیعی باقی می‌ماند، که نشان‌دهنده صدمه به زیستگاه است. دانشمندان خاموش کردن چراغ‌های شبانه را در ساعاتی از شب تا طلوع خورشید تنها راه حل برای کاهش این مخاطرات در حیات موجودات شبانه می‌دانند. آنها می‌گویند: «مطالعه ما نشان می‌دهد که روشن کردن چراغ‌های خیابانی در اواسط شب، یک سناریوی برنده برنده است، چرا که در حالی که به طور همزمان به حیات وحش شبانه ما کمک می‌کند، هم در انرژی و هم در پول و سرمایه کشورها صرفه‌جویی می‌شود.»

حامد میرزاخلیل، یک پژوهشگر آلودگی نوری نیز در گفت‌وگو با ایسنا از آسیب حیات‌وحش ایران به دلیل آلودگی نوری خبر داده و از نبود برنامه جامع نورپردازی در فضاهای شهری انتقاد کرده است. او معتقد است: «با وجود آسیب‌های خطرناک و گسترده «آلودگی نوری» برای سلامتی انسان و سایر جانداران، هنوز ابعاد پیچیده این پدیده به‌طور کامل روشن نشده است.»

میرزاخلیل گفته است: «واقعیت تجربه شده نشان می‌دهد که در کشور ما بسیاری از مشکلات محیط زیستی پیش از بحرانی شدن مورد توجه قرار نمی‌گیرند. در حوزه‌های مختلف از کاهش شدید جمعیت گونه‌های گیاهی و جانوری ارزشمند گرفته تا کمبود آب و آلودگی هوا شاهد این وضع هستیم. در حال حاضر هم شواهد نشان می‌دهد که این اتفاق مشابه برای آلودگی نوری هم در حال وقوع است.»

وی با اشاره به اینکه نباید بعد از فراگیر شدن آسیب‌های ناشی از آلودگی نوری به فکر حل این مشکل بیفتیم و با تاکید بر اینکه نباید اجازه دهیم که آلودگی نوری به یک معضل لاینحل و یا پیچیده تبدیل شود، تصریح کرد: «آلودگی نوری زمانی اتفاق می‌افتد که استفاده نادرست و غیراستاندارد از نور صورت گیرد که در حال حاضر در شهرهای بزرگ مثل تهران شاهد چنین وضعی هستیم.» این پژوهشگر آلودگی نور معتقد است که چشم ایرانیان به نور زیاد عادت کرده و به آن بی‌توجه هستند، در حالی که سلامت خودشان نیز از این نور زیاد آسیب دیده است. او در این باره گفته است: «میزان نور زیاد باعث خدشه‌دار شدن ماهیت شب و برهم خوردن ساعات استراحت شهروندان می‌شود به طوری که به دلیل نور بالا در معابر و پارک‌ها و خیابان‌ها، شهروندان رغبت کمتری به خواب پیدا می‌کنند. این وضعیت به سلامت شهروندان خدشه وارد می‌کند. اینها مواردی است که ناخودآگاه بر شهروند اثر می‌گذارد.

به گفته این کارشناس، حوزه آلودگی نوری در شهرهای بزرگی مثل تهران و مشهد به دلیل نورپردازی‌های غلط شهری، میزان نور در اتاق خواب‌ها در شب به حدی بالاست که نه تنها اجسام دیده می‌شود بلکه گاه رنگ‌ها نیز قابل تشخیص هستند و این یعنی فاجعه. نور بالا در اتاق خواب و عدم ترشح ملاتونین، باعث بروز بسیاری از انواع سرطان‌ها می‌شود. این موضوع روی افرادی که در شغل‏شان شب بیداری دارند مورد تحقیق قرار گرفته است.