مدرسه خان شیراز از جمله بناهای مدارس معروف و بزرگ علوم فقهی دوران صفویه می باشد. که در محله اسحاق بیگ شیراز واقع گردیده است. این بنا به همت الله وردی خان افشار والی شیراز و سپه سالار شاه عباس صفوی بنا گذاشته شد . پس از مرگ ایشان پسرش سردار نامی ایران ، امام قلی خان در سال ۱۰۲۴ هجری قمری کار بنا را به اتمام رساند.
معماری بنا
زیر بنای این محل که به سبک بناهای درون گرا ساخته شده ۷۶۸۶ متر مربع می باشد که در زمینی به مساحت ۵۰۰۳ متر مربع در دو طبقه بنا گردیده است . این بنا دارای یکصد حجره جهت اسکان طلاب بوده که در حال حاضر هفتاد هجره به جای مانده است . و نیز صحن مدرسه با یک حوض هشت گوش در مرکز و ۴ باغچه در چهار طرف آن به همراه درختان نارنج و نخل مزین گردیده است. طول صحن ۵۱ متر و عرض آن ۴۵ متر می باشد .
سردر ورودی با تزئینات بسیار عالی و ارتفاع چشم گیر ، با کاشی های هفت رنگ تزیین شده است . گل بوته های روی کاشی ها از جمله شاهکارهای هنر و معماری و کاشی کاری بوده است . همچنین بالای سردر، یک کتیبه با خط ثلث عالی و با قلم درشت نوشته شده که بیانگر ذوق والای هنر مند ایرانی است .
دالان ورودی مدرسه به شکل هشتی با سقفی که با شکل زیبا به صورت گنبدی با کاشی لاجوردی آبی و گل بوته های زیبا مزین شده است .
در زمان ساخت و تا عصر زندیه در طرفین جبهه غربی مدرسه دو گلدسته بلند آجری با تزیینات و کاشی کاری مفصلی وجود داشته است . که به دلیل مسلط بودن بر ارگ حکومتی کریم خان زند ویران گردیده است . کاشی کاریهای سقف مدرسه مثل مسجد شیخ لطف الله در اصفهان می باشد. در حاشیه سقف آیات قرآنی با خط ثلث عالی وجود دارد که در کتیبه آن به سال ۱۰۲۴ هجری قمری نگاشته شده . بالای دالان ، تالار وسیعی است که روزگاری حکیم ملاصدرا ملقب به صدرالمتألهین فلسفه اشراق در آن تدریس میکرده است .
در ۴ سمت حیاط ۴ طاق نمای بلند با کاشی کاری مزین شده است که فقط سر در غربی آن به تازگی مرمت گشته است.
تاریخچه بنا
عمر مدرسه تاریخی خان را به دوره صفویه نسبت می دهند. یعنی روزگار حکومت شاه عباس اول که الله وردی خان، والی فارس تصمیم به ساخت این بنا گرفت. و در نهایت، در دوره والی گری فرزندش امامقلی خان (۱۰۲۲ تا ۱۰۴۱ ه. ق) ساخت آن به پایان رسید.
یکی از دلایل شهرت این مدرسه آن است که ملاصدرا سال ها در آن به تدریس فلسفه و علوم اسلامی می پرداخت. درست از همین زمان به بعد، این مدرسه به عنوان یکی از مهمترین مراکز علمی ایران مطرح شد. اما شاید برایتان جالب باشد اگر بدانید که مهم ترین ویژگی مدرسه خان به کارگیری اعداد مقدس در ساخت آن است. به این ترتیب که مدرسه دارای پنج مَدرَس (محل تدریس) به نیت عدد مقدس پنج تن (ع) است که یکی از این مدرس ها متعلق به ملاصدرا و چهار مدرس دیگر برای سایرین بود. علاوه بر این، مجموعه دو اتاق موجود در این مدرسه در کنار اتاق های درس خارج، در جمع عدد ۱۴ را تشکیل می دهند. این انتخاب اعداد و ارقام در ساخت بنا اتفاقی نبوده و با برنامه ریزی قبلی صورت گرفته است.
تزیینات بنا
اگر گذرتان به مدرسه خان افتاد، خواهید دید که سردر این مدرسه طاقی ضربی و پوشیده از کاشیهای رنگی دارد که با تصاویر گل و ترنج تزیین شده اند. در زیر سقف طاق هم کاشی های معرق رنگین به چشم می خورد و بدنه، پیشانی، جرزها و بخشی از دیوارهای دو طرف طاق پوشیده از کاشی های رنگین و دارای طرح های گل و بوته و اسلیمی است. ظاهرا در سال های اولیه ساخت بنا هم در دو طرف بخش غربی مدرسه دو گل دسته بلند آجری با تزیینات و کاشی کاری به چشم می خورد که در دوران زندیه، تخریب شده اند.
این مدرسه دو طبقه دارد که طبقه همکف آن در اختیار طلاب مجرد و طبقه بالای آن در اختیار طلاب متاهل بوده است. دلیل این تقسیم بندی هم آن بود که متولیان مدرسه برای طلاب متاهل فضای بزرگ و خروجی مستقلی در نظر گرفته بودند. در این میان، یکی از اتاق های مدرسه به ملاصدرا تعلق داشت که البته این روزها هیچ رد و نشانی از تابلو یا بروشوری که این اتاق را مشخص کند به چشم نمی آید.
برای دیدن این بنا باید به محله اسحاق بیگ شیراز سری بزنید اما انتظار نداشته باشید که با یک بنای با شکوه و فاخر رو به رو شوید. مدرسه خان در گذر زمان آنقدر مورد بی توجهی قرار گرفته که این روزها کم کم به یک مخروبه تبدیل می شود. بخشی از سقف این مدرسه فرو ریخته و شکاف هایی در بدنه بنا به وجود آمده است و این ها همه در حالی است که سه هزار و ۶۰۰ متر فضای تجاری در اطراف این بنای تاریخی به چشم می خورد!
نحوه دسترسی
آدرس : استان فارس، شیراز، خیابان لطفعلی خان زند
نظر کاربران :
از مدارس قدیمی شهر شیراز هستش… نوع کاشی کاریش بی نظیره.. واقعا خوش ب حالشون ک مدرسه اشون این شکلی بوده.برا ما انگار زندان بود.خخخ