محیط زیست را دار نزنیم

پیوند انسان و طبیعت دارای تاریخچه طولانی به قدمت خلقت بشر است، جهان زنده زنجیره حیاتی باور نکردنی است که نابودی یک حلقه آن بدون کیفر و پیامدهای جبران ناپذیر نمی ماند.
جانوران نیازمند گیاهانی هستند که قادرند انرژی خورشید را به غذا تبدیل کنند، گیاهان برای انتقال دانه های گرده و بارور کردن آنها، محتاج جانورانند و بقای جانوران در گرو بقای طعمه هایشان است و در این میان انسان نیز بهره خود را همانند سایر جانداران از این چرخه می برد.
اما در این میان زیاده خواهی بشر و رشد روزافزون منابع انرژی، نابودی جنگل ها، گرم شدن کره زمین، تولید آلاینده های متعدد و انتقال آن به محیط زیست و شکار بی رویه گونه های جانوری، ثروت طبیعی و خدادادی را که به نام «محیط زیست» می شناسیم به ورطه نابودی و اضمحلال کشانده است.
محیط زیست و تنوع زیستی در آن به عنوان ثروتی زنده و دارای حیات، در کشورهای مختلف جهان مورد توجه جدی قرار گرفته است به طوری که حفاظت و صیانت از آن تنها مسئولیت و وظیفه یک سازمان و نیروی خاص محسوب نمی شود بلکه به عنوان تکلیف آحاد مردم جامعه و یک وظیفه فردی و اجتماعی ارزیابی می گردد.
ارزشمندی گونه های مختلف زیستی و گیاهی و نقش آنان در اکوسیستم در جهان امروز به قدری برای مردم روشن شده که به خوبی می دانند مرگ کوچکترین گونه در محیط زیست می تواند اثر نامطلوب در چرخه حیات داشته باشد و مرگ هر گونه گیاه می تواند نسل های آینده را از نفس کشیدن محروم کند.
فرهنگ حفاظت از محیط زیست و توجه به حفظ تنوع زیستی در ایران با وجود تلاشهای انجام شده هنوز به خوبی جا نیفتاده است و حتی در تعریف محیط زیست بیشتر فضای سبز شهری، بوستان ها و درخت ها به ذهن شهروندان می رسد تا گونه های ارزشمندی چون پلنگ و عقاب طلایی و امثال آن.
در این میان برخی افراد فعالیت های زیست محیطی و حفاظت از آن را از سوی دیگران نوعی تفریح و سرگرمی قلمداد می کنند و به فعالیت هایی مانند جمع آوری زباله ها از مناطق گردشگری طبیعی با لبخندی بر لب و نگاهی حقارت آمیز می نگرند اما غافل از این حقیقت هستند که همین تلاش هاست که به همه ما اجازه نفس کشیدن و تداوم حیات می دهد.
هجمه شکارچیان غیر مجاز به جانوران، تخریب زیستگاه های طبیعی توسط افراد ناآگاه ، چرای غیر مجاز دام، ایجاد آلودگی در زمینه های مختلف از جمله آب، خاک، هوا و ایجاد تهدیدهای زیست محیطی در کنار عواملی چون خشکسالی، کانون های بحران گرد و غبار، تغییرات اقلیمی و امثال آن، زیست جانوری، محیط زیست و در نتیجه حیات انسان را با تهدید مواجه کرده است.

*همه مسوول حفاظتند
مدیرکل حفاظت محیط زیست استان خراسان رضوی گفت: سلامت و حفاظت محیط زیست پیوند تنگاتنگ با حیات سالم جامعه دارد و همان گونه که در جوامع بشری، بهداشت و پیشگیری مقدم بر درمان است، تامین فضای سالم و محیط زیست مناسب نیز مقدم بر جبران خسارت‌ های ناشی از محیط زیست آلوده است.
تورج همتی افزود: سالم نگه داشتن محیط زیست یعنی رعایت حق زمین، هوا، آب، خاک، دریا، صحرا، کوه و دشت، گیاهان، حیوانات و سایر موجودات و عرصه‌ های محیط زیستی که با حیات جامعه پیوند دارند.
وی اظهار داشت: تامین سلامت و بهداشت محیط زیست از اصول اولیه است و مردم و مسوولان جامعه موظفند در تحقق این مهم سعی و تلاش خویش را به کار گیرند ولی آنچه در زندگی جوامع مختلف بشری ظهور دارد و نمایان است، نشان می‌ دهد که عده‌ ای بی ‌محابا برای تامین منافع خویش به همه اصول زیست محیطی پشت پا زده و هیچ ‌گونه حریمی را رعایت نمی‌ کنند.
وی گفت: یکی از ابعاد سلامت زیست محیطی، تحرک و پویایی افراد و جامعه است و تلاش نکردن و تحرک از آفاتی است که می ‌تواند هم بر فرد و هم بر جامعه تاثیر سوء داشته باشد.
همتی افزود: قرآن روش پسندیده ذوالقرنین را با برخورداری از همه وسایل مقدور آن عصر به طور نسبی ستوده و در آیات آن آمده است که وی از تمام امکانات لازم بهره ‌مند بود و کارهای قابل توجهی کرد که یکی از آنها ساخت سد عظیم و نفوذناپذیر بود.
وی اظهار داشت: از این خط مشی می ‌توان استنباط نمود که استفاده از صنعت، تکنولوژی و فعالیت و پویایی افراد جامعه در تمام امور سازنده و سودمند رواست ولی بهره‌ برداری از آن در امور تخریبی و تهاجمی، کشنده، سوزنده و تباه ‌کننده زمین، دریا، گیاهان، جانوران و انسان‌ ها هرگز روا نمی باشد.

* فرهنگ سازی ضرورت همیشگی
مدیر کل حفاظت محیط زیست خراسان رضوی با بیان اینکه یکی از راهکارهای بسیار موثر و سازنده در صیانت از سرمایه ‌های حیاتی خداوند، فرهنگ ‌سازی در این زمینه است گفت: برای نجات و حفظ محیط زیست از تهدیدات گوناگون ‌باید فرهنگ توجه به اهمیت و ارزش محیط زیست سالم بین آحاد مردم ایجاد و تقویت شود.
وی افزود: مهمترین هدف در ارتقای فرهنگ زیست محیطی افراد جامعه، ایجاد شناخت در زمینه اهمیت تعامل انسان با محیط زیست و تاثیر عملکرد منفی یا مثبت وی بر محیط است.
وی اظهار داشت: در پایه ‌گذاری فرهنگ حفاظت از محیط زیست و ترویح و توسعه آن باید سازمان‌ های مسئول و تاثیرگذار بر مقوله آموزش از جمله وزارت آموزش و پرورش، وزارت علوم و فناوری، سازمان صدا و سیما، سازمان تبلیغات اسلامی، حوزه ‌های علمیه، تشکیلات غیردولتی طرفدار محیط زیست و سازمان حفاظت از محیط زیست سهیم باشند و هر کدام به سهم خود در این زمینه اقدام اصولی و ریشه‌ ای انجام دهند.
همتی گفت: رکن اصلی در آموزش افراد جامعه ایجاد توانمندی در آنان برای تصمیم ‌گیری صحیح، تغییر رفتار و عملکرد و استفاده بهینه از منابع می‌ باشد. هر چه آگاهی مردم جامعه در زمینه محیط زیست بیشتر باشد، اجرای قوانین و رضایت‌ مندی آنان نیز افزایش می‌ یابد و هر چه ساختار توانمند سازی افراد در اجرای قوانین محیط زیستی و احساس مسئولیت آنان بیشتر شود رابطه مثبت با توانمندی روانی و ایجاد انگیزه درونی در افراد به وجود می ‌آید.
وی افزود: برای آموزش افراد جامعه در زمینه پیشگیری از تخریب محیط زیست باید برنامه ‌ریزی منظم بر مبنای اولویت ‌ها در جامعه انجام شود و بر اساس آن، سازمان ‌های مسئول با توجه به وظایف تعریف‌ شده، اولویت ‌ها را در برنامه کاری خود بگنجانند.
وی اظهار داشت: تشکل های مردم ‌نهاد طرفدار محیط زیست نیز ‌باید به صورت فعال با ارائه برنامه ‌های عمومی نسبت به افزایش آگاهی و توجه مردم به مسایل زیست محیطی اقدام نمایند.
همتی گفت: سازمان حفاظت از محیط زیست نیز به عنوان سکاندار و سازمان مسئول در این رابطه آموزش دانش آموزان، دانشجویان و اقشار مختلف را در این زمینه در دستور کار قرار داده است اما در این میان رسانه ها و صدا و سیما باید بیش از پیش همکاری و همراهی داشته باشند.

* رمز توسعه پایدار در برخورداری از فرهنگ زیست محیطی
معاون پایش و نظارت اداره کل حفاظت محیط زیست خراسان رضوی نیز گفت: نهادینه شدن فرهنگ در هر جامعه مستلزم گذشت زمان است و باید دانست که فرهنگ ‌سازی با تکرار، تذکر و آگاهی به وجود می‌ آید و افراد جامعه به مرور به فرهنگ جدید تن می دهند.
محمد عرفانی افزود: از هم‌ اکنون باید به فکر اقدامات جدی در ارتباط با فرهنگ ‌سازی عمیق و ریشه‌ ای در زمینه محیط زیست بود تا با فکر و ذهن مردم عجین گردد و تک تک آحاد جامعه حافظانی برای محیط زیست باشند.
وی اظهار داشت: رسیدن به توسعه پایدار نه‌ تنها متکی بر رفاه اجتماعی و اقتصاد پایدار است بلکه نیازمند داشتن یک فرهنگ زیست‌ محیطی در میان جامعه های انسانی است.
وی گفت: زندگی بشر از طبیعت و محیط زیست آغاز شد و بقای زندگی انسان همواره وابسته و متکی بر حفظ محیط زیست است.
عرفانی افزود: محیط زیست، سامانه ‌ای تعریف می ‌شود که انسان، طبیعت و فرهنگ، عنصرهای تشکیل‌ دهنده آن به حساب می ‌آیند بنابراین تغییر نگرش و رفتار جامعه در رابطه با ارزش و اهمیت محیط زیست برای ادامه حیات بشر، امری ضروری است.
وی اظهار داشت: توسعه پایدار، توسعه ‌ای است که نیاز های نسل فعلی را بدون خدشه آوردن بر توانایی نسل‌ های آینده تامین کند و هدف توسعه پایدار، حفظ جامعه های انسانی از طریق نوعی توسعه است که سیستم‌ های پایه ‌ای پشتیبان زندگی محیط زیستی را از بین نبرد.

* تاثیر متقابل فرهنگ و محیط زیست
عرفانی گفت: رابطه میان فرهنگ و محیط اطراف، از بسیاری جهات دارای اهمیت است زیرا از تاثیر محیط زیست است که فرهنگ ما بر ما اثر می‌ کند.
وی افزود: فرهنگ، عامل اصلی و به معنای موتور توسعه پایدار و حفاظت از محیط زیست است.
وی اظهار داشت: بهبود محیط زیست زمانی حاصل می شود که محیط طبیعی و فرهنگی انسان با هم مرتبط باشند و لازمه تحقق چنین هدفی، وجود اخلاق زیست ‌محیطی در تمام اقشار یک جامعه است.
عرفانی گفت: اخلاق زیست ‌محیطی نیز رفتار ایده‌آل بشر نسبت به محیط زندگی خود اعم از محیط طبیعی، اجتماعی و فرهنگی است.
معاون اداره کل محیط زیست خراسان رضوی افزود: اغلب جمعیت کشور در زمینه فرهنگ زیست ‌محیطی با چالش ‌های متعدد رو‌برو هستند.
وی اظهار داشت: با اینکه در اصل پنجاهم قانون اساسی، اهمیت حفظ محیط زیست بسیار زیبا توصیه شده و قوانین و مقررات دیگری هم به تبعیت از آن تهیه، تدوین و تصویب شده است اما حفظ محیط زیست، به حالت شعار باقی مانده زیرا به دلیل خلاء های آموزشی و آگاهی ‌های زیست‌ محیطی، نبود احساس مسئولیت در کل جامعه، عدم اخلاق اجتماعی مناسب و فقر فرهنگی ناشی از آن، آلودگی های زیست محیطی کشور را به مرز بحران سوق داده است.

* حفاظت محیط زیست از شاخص های سواد است
مدیرکل حفاظت محیط زیست خراسان رضوی گفت: مهم ‌ترین هدف در ارتقای فرهنگ زیست ‌محیطی افراد جامعه، ایجاد شناخت در مورد اهمیت تعامل انسان با محیط زیست و تاثیر عملکرد وی به صورت منفی یا مثبت بر محیط است.
همتی افزود: برخورداری از سواد به ‌عنوان نوعی توانایی ارزشمند، غنای فرهنگی و اجتناب‌ ناپذیر زندگی توأم با رشد ارزش ‌های انسانی است و امروزه حیات رو‌ به رشد جامعه ها با میزان سواد و دانش پیوند خورده است.
وی اظهار داشت: ایجاد تحول و ارتقای فرهنگ زیست ‌محیطی، مستلزم افزایش بهره ‌وری نیروی انسانی در زمینه مسائل زیست ‌محیطی و اشاعه آموزش زیست ‌محیطی در ابعاد گسترده‌ تر است.
وی گفت: تبلور فرهنگ زیست‌ محیطی در جامعه در این است که آحاد مردم از هر جهت محیط زیست را یک پدیده حیاتی و باارزش بدانند و هیچگاه به عوامل تشکیل ‌دهنده آن (هوا، آب و زمین) آسیب نرسانند.
همتی افزود: اگر ۱۰ درصد از افراد جامعه سیگار بکشند، به طور یقین در حق بقیه ظلم می‌ کنند و حق آن‌ ها را ضایع می ‌کنند یا اگر ۲۰ درصد از افراد دارای ماشین با سوخت فسیلی باشند که ایجاد آلودگی کند، دیگران را از استنشاق هوای سالم محروم می‌ کنند.
وی اظهار داشت: فرهنگ زیست ‌محیطی این است که همه افراد جامعه بطور برابر از امکانات محیط زیست برخوردار باشند.
وی گفت: نبود یک فرهنگ زیست ‌محیطی صحیح نه‌ تنها راه به سوی توسعه پایدار نمی‌ برد بلکه سرانجام آن، زوال و تخریب ۱۰۰ درصدی منابع و از دست دادن آنهاست.
همتی افزود: فرهنگ و اجتماع، محیط زیست و اقتصاد، سه رکن اساسی توسعه پایدار است که نشان از همبستگی فرهنگ محیط زیستی و توسعه پایدار دارد و فرهنگ زیست‌ محیطی، نوعی رفتار و روش زندگی است.
وی اظهار داشت: یکی از اقدامات اساسی برای رفع مشکلات زیست محیطی، ارتقای فرهنگی عمومی است که این فهم نیازمند آموزش در تمام سطوح است.
وی گفت: حفاظت از محیط زیست باید به صورت یک گفتمان غالب درآید و آگاهی‌ های زیست محیطی به یک فرهنگ عمومی مبدل شود تا مشکلات و آسیب های محیط زیست، نگرانی عمومی را موجب شود و یکایک افراد جامعه در قبال آن احساس مسئولیت کنند.

*خراسان سرزمین ثروت های زیست محیطی
استان پهناور خراسان رضوی از نظر تنوع زیستی و شمار مناطق تحت حفاظت اداره کل حفاظت محیط زیست دارای رتبه اول در کشور است.
۲۰ درصد مساحت ۱۱۷ هزار و ۷۶۹ کیلومتر مربعی خراسان رضوی زیر پوشش حفاظت محیط زیست قرار دارد.
مساحت زیستگاههای این استان ۲ میلیون و ۵۰۰ هزار هکتار است که شامل ۴۱ منطقه چهارگانه و شکار ممنوع تشکیل شده از ۲۸ اثر ملی طبیعی، پارک ملی، پناهگاه حیات وحش، مناطق حفاظت شده و ۱۳ منطقه شکار ممنوع است.
حدود ۸۰ گونه پستاندار، ۲۸۵ گونه پرنده، ۲ گونه دو زیست، ۶۸ گونه خزنده و ۲۴ گونه ماهی در طبیعت خراسان رضوی زیست می کنند.
گونه‌های شاخص حیات وحش این استان شامل بز وحشی، قوچ، گوسفند وحشی، آهو، پلنگ، یوزپلنگ، گرگ، کفتار و انواع پرندگان از قبیل پرندگان شکاری، هوبره و کبک است.
مدیرکل حفاظت محیط زیست خراسان رضوی با بیان اینکه طراحی و شکل گیری یگان حفاظت محیط زیست با هدف وجود یک نیروی قهری و رسمی برای برخورد با متجاوزان به محیط زیست انجام شده است گفت: اما این یگان نیز به دلیل کمبود نیروی انسانی با وجود جانفشانی ها و تلاش های شبانه روزی محیط بانان، به طور کامل قادر به حفاظت و صیانت از مناطق تحت حفاظت نیست.
همتی افزود: طبق استانداردهای موجود به ازای هر ۲ هزار و ۵۰۰ تا سه هزار هکتار، یک محیط بان لازم است و این در حالی است که در خراسان رضوی به طور متوسط به ازای هر ۲۰ تا ۲۵ هزار هکتار یک محیط بان وجود دارد.
وی اظهار داشت: حفاظت و صیانت از این پهنه وسیع به تنهایی از عهده عده ای معدود بر نمی آید و این امر عزم ملی و حضور موثر مردم در این عرصه را می طلبد.