شهرستان لامرد در ۴۰۰ کیلومتری جنوب مرکز استان فارس واقع شده و تا خلیج نیلگون فارس ۴۰ کیلومتر فاصله دارد. این شهرستان مناطق نمونه و ویژه گردشگری، آثار تاریخی و صنایع دستی بسیار دارد و به سرزمین نخل های همیشه سبز و برکه های سفید مشهور است. در کنار آثار طبیعی تاریخ این منطقه نیز چشمگیر است. مجموعه تاریخی علیخان اشکنان از جاذبه های گردشگری این شهرستان است که شامل دو مسجد، یک حمام و یک شبستان بوده که در شهر اشکنان واقع شده و متعلق به دوره قاجار می باشد.
اشکنان شهری است در جنوب استان فارس که از توابع شهرستان لامرد است. از آثار ارزشمند بجای مانده از سده های گذشته در اشكنان مجموعه علیخا نی است که در قرن ۱۳ هجری قمری توسط علیخان اشکنانی، حاکم بیخ فال (شهرستان فعلی لامرد و مهر) ساخته شده است. علیخان منصب حکومتی خود را از قوام السلطنه حاکم فارس دریافت نموده بود و برای اداره منطقه تحت نفوذش اقدام به ساخت قلعه ای بزرگ در اشکنان و چندین قلعه در مقیاس کوچکتر در روستاهای تابعه نمود تا بدین وسیله امنیت را که گوهر نایاب آن روزگار بود، به منطقه باز گرداند. همچنین با دستور وی اولین مکتب خانه رسمی در اشکنان ساخته و راه اندازی شد.
مسجد علیخان
روحیه مذهبی علیخان موجب شد بنیانگذار مسجد جامع اشکنان شود. این مسجد كه با زیر بنای ۶۰۰ متر مربع، شامل دو شبستان و یك صحن است اکنون نیز با گذشت یک قرن و نیم، همچنان چون نگینی در این شهر می درخشد. وی همچنین در کنار مسجد، حمامی زیبا بنا نهاد. این دو بنا که در نوع خود کم نظیر هستند، در سال ۱۳۷۰ در سازمان میراث فرهنگی فارس به ثبت رسیدند. کتیبه مسجد علیخان که بر سر در ورودی شبستان آن نصب شده شامل چند بیت شعر در وصف مسجد، سازنده آن و در مدح ناصر الدین شاه قاجار است که در بیت آخر، تاریخ ساخت مسجد به حروف ابجد حك شده است. علاوه بر این در حاشیه کتیبه، سال ساخت بنا ۱۲۹۶ هجری قمری ذكر شده است. از ویژگیهای این بنا نقاشیهای چشم نواز و خیره کننده، همراه با رنگ آمیزی منحصر به فرد بر روی تیرها و تیرچه های سقف است که نگاه هر بیننده تازه واردی را به خود جلب می کند. در هر دوشبستان مسجد، محرابی مجزا منظور شده که محراب شبستان اصلی به شکل خاصی متفاوت از سایر قسمتهای مسجد گچبری شده است. ویژگی قابل ذکر دیگری که در بنای این مسجد مشاهده می شود، ایوانی زیبا است که ورودی شبستان اصلی را به طور کامل پوشش داده است. این مسجد دارای ستونهای گچبری شده نیز می باشد که قابل توجه است. یکی دیگر از خصوصیات منحصر به فرد این بنا ملاحظه تهویه هوا در معماری آن می باشد. در دیواره های بلند شبستان دو نوع پنجره پیش بینی شده، یک نوع آن پنجره مشبکی است که در ارتفاع حدود ۴ متری و تقریبا در زیر سقف مسجد تعبیه شده و درست در زیر این پنجره مشبک، پنجره ای بزرگتر و چسبیده به کف باز شده است؛ این وضعیت در چهار جهت جغرافیایی موجب شده همیشه کورانی از هوا در محوطه داخل شبستان جریان یابد، تا در فصل تابستان مسجد خنک و در فصل زمستان با بستن پنجره های پائین و باز بودن دائمی پنجره مشبک بالائی، هوای مسجد بدون وسایل گرمایشی قابل تحمل شود. تصویری از وقف نامه دارای متنی بسیار زیبا که به خطی خوش نگاشته شده در مسجد نصب شده است که در آن، واقف شیوه اداره مسجد و نحوه تأمین مخارج و موقوفات آنرا ذكر نموده است.
حمام علیخان
در کنار مسجد، حمامی زیبا و نادر بنا شده که کتیبه سر در ورودی آن، تاریخ ۱۲۹۷ هجری قمری را نشان می دهد. اولین چیزی که در این حمام جلب نظر می کند، سر در زیبایی است که نمایان گر معماری اسلامی بنا می باشد که با دو کتیبه بسم الله الرحمن الرحیم و کتیبه ساخت بنا تزئین شده است. این سردر با گچبری های زیبا تزیین شده و دارای دو سکوی سنگی برای استراحت مراجعه کنندگان می باشد. این حمام که از نوع خزینه ای است، با مصالح سنگ و ساروج بنا شده است و با متعلقات جانبی حدود ۴۰۰ متر مربع مساحت دارد. حمام از دو بخش اصلی تشکیل شده که هر کدام با چهار ستون سنگی بر پا شده است، در سالن ورودی یا رختکن حمام، مکانی برای نگهبان در نظر گرفته شده است و در محوطه رختکن حوضچه ای سنگی با فواره ای از جنس سنگ، فضا را برای مراجعه کنندگان تلطیف می نموده و دیواره های این سالن با نقش های حماسی از شاهنامه فردوسی منقش بوده که متاسفانه گذر زمان و کم توجهی به آن و تعمیرات اخیر، آثار آنرا از بین برده است. سیستم انتقال آب در این حمام بسیار دیدنی و منحصر به فرد است که از ویژگیهای دیگر معماری این بنا محسوب می شود. آب رسانی حمام شامل یک گاو چاه و یک مخزن آب می باشد که با حوض خانه ای مسقف به طور مشترک به عنوان وضوخانه مسجد و محل تامین آب حمام بنا شده است. آب به وسیله دولاب و با استفاده از گاو از چاه به مخزن منتقل می شده و پس از ذخیره سازی به وسیله مجرایی سنگی به سمت حمام هدایت می شده است. سیستم لوله گذاری حمام بوسیله ناودانهایی سنگی و سفالی در دیواره ها و کف حمام جا سازی شده و حوضچه های شستشو و سایر حوضچه های تزئینی و تطهیر بوسیله این سیستم لوله گذاری به مخزن اصلی متصل می شده است. اختلاف ارتفاع مخزن و حمام باعث شده است که آب در حمام جاری شده و فواره ها فعال شوند. در سینه حمام دیگی بزرگ و مسی نصب بوده كه با سوخت هیزم، آب گرم حمام را تامین می كرده است. در نهایت آبهای زاید بوسیله سیستم فاضلاب حمام جمع آوری و به بیرون از حمام هدایت می شده است.
قلعه سفید
حدود ۴۰۰ متر بالاتر به سمت جنوب مسجد علیخان و در دو سمت خیابان امام حسین (ع) فعلی چند بنای باستانی دیگر جلب توجه می نماید که شامل یک قلعه عظیم و یک آب انبار بسیار بزرگ و یک مسجد کوچک اما زیبا می باشد. این چند بنا که روی هم رفته معروف به مجموعه علیخانی میباشند هر کدام به نوبه خود آثاری ارزشمند و قابل اعتنا هستند که در فاصله سالهای ۱۲۷۵ هجری قمری تا سال ۱۳۰۰ هجری قمری بنا شده است. قلعه عظیم سفید اشکنان مقر حکومت خوانین اشکنان در دوره قاجار بوده که روزگاری نه چندان دور حاکم قسمت جنوبی استان فارس بوده اند و بر اساس مدارک موجود مسئولیت دریافت مالیات از بخش عمده ای از استان هرمزگان، بخش شیبكوه فعلی و جزایر تابعه از جمله؛ كیش نیز بر عهده ایشان بوده است. این قلعه بزرگ که شامل شش حیاط مجزا و چهار برج نگهبانی و یک خندق عمیق در اطراف آن است، در دو تا سه طبقه و به متراژ حدود ۴۰۰۰ متر مربع بنا گردیده و به عنوان قلعه مرکزی و چند قلعه دیگر در اندازه کوچکتر در روستاها و مناطق تابعه، زیر مجموعه آن بوده است؛ كه كارگزارانِ خان در آن مستقر بوده اند. از ویژگی های این قلعه وجود برجی عظیم در وسط قلعه بوده که نگهبان، نردبان طنابی آن را با خود بالا می کشیده و كسی جز نگهبان، امكان ورود به آنجا را نداشته است. این برج بر کل قلعه، منازل اطراف و دشت پیرامون خود اشراف داشته است. این قلعه تسخیر ناپذیر توسط علی خان، كلانتر وقت بنا شد. در حال حاضر تنها بخشی از دیواره های طبقه همکف و یک برج نیمه مخروبه و خندقی پر از آوار ساختمانی از آن بر جای مانده؛ که به دلیل کم توجهی در آستانه تخریب کامل می باشد. از آنجا که مصالح به کار رفته در این قلعه بیشتر خشت و گل می باشد، بیش از هر چیز در معرض فرسایش توسط باران و حوادث طبیعی است.
مسجد باقر خان
با فاصله کمی از قلعه، مسجدی کوچک و زیبا به نام مسجد باقر خان بنا شده است. طرح و نقشه این مسجد تقریبا شبیه مسجد علی خان است که شامل شبستانی با پنجره های مشبک، اطاقکی در درون مسجد، یک راه پله و حیاطی کوچک و سردر توسط باقرخان فرزند علیخان برای ساكنین قلعه ساخته شده است. از ویژگیهای منحصر در معماری این بنا پنجره های مشبك بزرگ و چشم نواز در سه جهت ساختمان می باشد، علاوه بر این با توجه به ساخت بنا در حاشیه رودخانه و آب انبار، به دلیل ساخت آن در ارتفاعی مناسب، تا كنون سیلاب ها هیچگونه خسارتی به آن وارد نکرده اند. آثار گچبری روی ستون ها، دیواره ها و به خصوص محراب مسجد به خوبی مشهود است.
آب انبار علیخان
در کنار مسجد، یک اثر تاریخی دیگری به نام آب انبار علیخان با سقف هرمی بزرگ آن که ارتفاعش به حدود ۲۰ متر میرسد از دور توجه را به خود جلب میکند، این آب انبار با قطر ۲۵ متر و عمق ۱۵ متر، چندین متر مکعب آب باران را در خود ذخیره می کند. این آب انبار در سالهای دور یکی از رموز ماندگاری اهالی در ایام خشکسالی در این منطقه کم آب بوده است، كتیبه ای كه بر سردر شرقی آب انبار نصب شده، حكایت از ساخت آن در سال ۱۲۹۵هجری قمری دارد. از آنجا که غالب آبهای زیر زمینی در مناطق جنوب، قابل شرب نمی باشد، ساخت آب انبار به عنوان یکی از مصداق های خیر، توسط خیرین منطقه صورت می گرفته است. تفاوتی که این آب انبار با سایر آب انبارهای جنوب دارد علاوه بر عمر طولانی آن این است که بزرگترین آب انبار مسقف جنوب فارس می باشد.
نظر کاربران :
هیچ نظری برای این مطلب ثبت نشده است. شما اولین نفر باشید.